H Γενοκτονία των Αρμενίων
Ως γενοκτονία των Αρμενίων ή και «Ολοκαύτωμα των Αρμενίων» αναφέρονται τα γεγονότα εξόντωσης Αρμενίων πολιτών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Σφαγές Αρμενίων είχαν είχαν γίνει και ενωρίτερα επί Σουλτάνου Αμπντούλ Χαμίτ, το 1894-96, με τον αριθμό των νεκρών να εκτιμάται μεταξύ 80 και 300 χιλιάδων και τον αριθμό των ορφανών παιδιών σε 50.000.Ωστόσο οι πλέον εκτεταμένες σφαγές Αρμενίων αποδίδονται στο κίνημα των Νεότουρκων (1908-18). Ως έναρξη της Αρμενικής Γενοκτονίας συμβολικά θεωρείται η 24η Απριλίου του 1915,όταν η ηγεσία της Αρμενικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης φυλακίστηκε και εκατοντάδες Αρμένιοι της Πόλης απαγχονίστηκαν. Θεωρείται μια από τις πρώτες σύγχρονες γενοκτονίες.
Με σύνθημα «θάνατος στους διανοούμενους», τα ξημερώματα της 24ης Απριλίου, την ίδια μέρα που έλαβε χώρα η αποτυχημένη συμμαχική απόβαση στην Καλλίπολη, η αστυνομία της Πόλης συνέλαβε 250 (ή 300, κατ’ άλλες πηγές) διανοούμενους αλλά και προβεβλημένες προσωπικότητες της τοπικής αρμενικής κοινότητας (δημοσιογράφους, πολιτικούς, συγγραφείς, γιατρούς, δασκάλους κ.λπ.), με τον αριθμό να αυξάνεται αμέσως αργότερα, καθώς το ίδιο συνέβη και σε άλλες γωνιές των οθωμανικών εδαφών. Οι περισσότεροι βασανίστηκαν άγρια και εκτελέστηκαν ατιμωτικά, την ίδια ώρα που άλλοι φυλακίστηκαν, εκτοπίστηκαν ή στάλθηκαν σε τάγματα θανάτου.
Η καρατόμηση της πνευματικής ελίτ των Αρμενίων, όλων αυτών των μορφωμένων στο εξωτερικό ανθρώπων που προσπαθούσαν δηλαδή να αφυπνίσουν τους συμπατριώτες τους ώστε να διεκδικήσουν καλύτερη μοίρα αλλά και κοινωνική θέση στα οθωμανικά εδάφη (όλες οι χριστιανικές και εβραϊκές μειονότητες θεωρούνταν πολίτες δεύτερης κατηγορίας στην Οθωμανική Αυτοκρατορία), θα άφηνε ακέφαλη την κοινότητα, ώστε να καταστεί ευκολότερη η μαζική εξόντωσή της. Το ζοφερό σχέδιο της ισχυρής τριανδρίας της αυτοκρατορίας θα έφερνε σε πέρας ο πρωτόγνωρος ζήλος των κατώτερων τούρκων αξιωματούχων.
Οι ιστορικοί αναγνωρίζουν τρεις ιστορικές περιόδους στη γενοκτονία των Αρμενίων, τρεις τραγικές φάσεις δηλαδή ενός σχεδίου για το ξεκλήρισμα του πληθυσμού από τη νόμιμη πατρίδα του. Καμία διάκριση δεν θα γίνει μεταξύ ανδρών, γυναικών, παιδιών και ηλικιωμένων. Οι σφαγές, η κακοποίηση και οι βιασμοί γίνονταν σε ημερήσια διάταξη, καθώς οι Αρμένιοι σε όλα τα μήκη και πλάτη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας έπρεπε να εξαφανιστούν, στο πλαίσιο του δόγματος του «παντουρκισμού», της δημιουργίας δηλαδή ομοιογενούς τουρκικού πληθυσμού στην πολυσύνθετη αλλά καταρρέουσα αυτοκρατορία.
Τουρκικές πηγές αναφέρουν ότι ο αριθμός των νεκρών Αρμενίων ήταν από 600.000 ως 800.000, ενώ Δυτικές και Αρμενικές πηγές ανεβάζουν τον αριθμό των σφαγιασθέντων στο 1.500.000.
Η Τουρκία αρνείται την ύπαρξη «γενοκτονίας» και ισχυρίζεται ότι δεν υπήρχε εξόντωση αλλά εκτοπισμός του Αρμενικού πληθυσμού. Το επίσημο τουρκικό κράτος υποστηρίζει πως οι αρμένιοι αντάρτες υποστήριζαν τα ρώσικά στρατεύματα κατά την εισβολή τους στην Οθωμανική αυτοκρατορία. Άλλοι αρνητές, υποστηρίζουν πως δεν υπάρχουν ενέργειες οι οποίες έχουν σκοπό την εξολόθρευση, άρα δεν είναι γενοκτονίαΣύμφωνα με τον Mustafa Akyol, η γενοκτονία (την αποκαλεί «εθνοκάθαρση») συνέβει εξ αιτίας της κατάρρευσης της «ανεκτικής» Οθωμανικής αυτοκρατορίας και της ανάδυσης του εθνικισμού.
Η Γενοκτονία των Αρμενίων πραγματοποιήθηκε παράλληλα και με τον ίδιο τρόπο με γενοκτονίες σε βάρος και άλλων χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δηλ. των Ελλήνων και των Ασσυρίων(Νεστοριανών χριστιανών).
Εκτός από τη δολοφονία ανθρώπων, η γενοκτονία περιλάμβανε και την απαγωγή γυναικών και παιδιών τα οποία εξισλαμίζονταν, άλλαζαν ονόματα και ενσωματώνονταν σε νοικοκυριά μουσουλμάνων (Τούρκων, Κούρδων, Αράβων κ.ά.) ως σύζυγοι ή σκλάβοι. Σύμφωνα με τα έθιμα των τοπικών φυλών, για να αποφεύγονται οι αποδράσεις, οι σκλάβοι μαρκάρονταν με τατουάζ στο πρόσωπο ή το λαιμό. Πόλεις όπως η Χαρπούτ (Δυτική Αρμενία) και η Μεζρέ (Αν. Τουρκία) είχαν γίνει κέντρα εμπορίας Αρμενίων, Ελλήνων και Ασσυρίων σκλάβων. Εκεί “οι πλέον επιθυμητές γυναίκες, κυρίως αυτές από πλούσιες οικογένειες, ζητούνταν από τοπικούς μουσουλμάνους και ελέγχονταν από γιατρούς για αρρώστιες κτλ.” Μετά το τέλος του Α’ Παγκ. Πολέμου, στα εδάφη της πρώην Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που κατέλαβαν οι σύμμαχοι απελευθερώθηκαν πάνω από 90.000 ορφανά Αρμενίων από την Τουρκία, τη Συρία, την Κύπρο, την Αίγυπτο, την Αρμενία και τη Γεωργία.
Η μαρτυρία που έγινε ταινία
Η Ορόρα κατέγραψε τις σοκαριστικές σκηνές που βίωσε στη γενοκτονία Παρόλο που οι Τούρκοι, δεν αναγνωρίζουν τη γενοκτονία των Αρμενίων, οι μαρτυρίες όσων επέζησαν, συγκλονίζουν. Μία από αυτές έγινε βιβλίο και στη συνέχεια ταινία, που αν και προβλήθηκε για πρώτη φορά το 1919, σοκάρει ακόμα.
Η Ορόρα (ή Αουρόρα) Μαρντιγκανιάν (Aurora Mardiganian) ήταν η αυτόπτης μάρτυρας που διηγήθηκε όσα εκτυλίχθηκαν μπροστά στα μάτια της και όσα έζησε όταν τη συνέλαβαν οι Τούρκοι. Η κοπέλα ήταν τότε 14 ετών και η εύπορη οικογένειά της ζούσε στο Χαρπούτ, δολοφονήθηκε. Μόνο αυτή επέζησε. Συνελήφθη και μαζί με άλλες κρατούμενες εξαναγκάστηκαν σε πεζοπορία περίπου 1.400 μιλιών, μέχρι να φτάσουν στα σκλαβοπάζαρα για να την πουλήσουν σε κάποιο χαρέμι.
Η Ορόρα κατάφερε να αποδράσει και διέφυγε στην Τιφλίδα, μετά στην Αγία Πετρούπολη, στο Όσλο και μετά από μια συγκλονιστική περιπέτεια κατέληξε στη Νέα Υόρκη. Εκεί γνωρίστηκε με ένα νεαρό σεναριογράφο, ο οποίος τη βοήθησε να καταγράψει όσα έζησε και η διήγησή της έγινε σενάριο ταινίας. Τα γυρίσματα έγιναν τα το 1918-19 στην Καλιφόρνια και η Ορόρα έπαιξε στην ταινία, ενσαρκώνοντας τον εαυτό της. Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων χτύπησε στον αστράγαλο, με αποτέλεσμα να την κουβαλάνε στα χέρια, προκειμένου να γυρίσει τις υπόλοιπες σκηνές. Όπως δημοσίευσαν οι New York Times, στο πρώτο μέρος της ταινίας φαίνεται πώς ήταν η Αρμενία πριν από τη γενοκτονία και πώς έγινε μετά. Η ταινία σήμερα δεν σώζεται ολόκληρη, αλλά μόνο ένα μέρος της.
Η σοκαριστική σκηνή με τις σταυρωμένες γυναίκες.
Μια από τις πιο σοκαρίστηκες σκηνές δείχνει τις γυναίκες των Αρμενίων γυμνές και καρφωμένες πάνω σε σταυρούς. Ήταν η τιμωρία τους επειδή δεν αλλαξοπίστησαν και αρνήθηκαν να πάνε στα χαρέμια. Η σκηνή ήταν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα της βιαιότητας των Οθωμανών, ωστόσο, όπως ανακάλυψε η ίδια η Ορόρα, δεν ήταν 100% αληθινή.
Πρόσφατα μια φωτογραφία με σταυρωμένες γυναίκες ήρθε στη δημοσιότητα με την παρατήρηση ότι προέρχεται από τα αρχεία του Βατικανού. Η φωτογραφία είναι από αμερικάνικη ταινία του 1919 με τίτλο Auction of souls. Η πραγματικότητα, σχολιάζουν οι ιστορικοί, ήταν χειρότερη. Χιλιάδες αρμένισσες βρήκαν τραγικό θάνατο στα χέρια των Οθωμανών.
Δείτε απόσπασμα από την ταινία «Auction of Souls»:
Μαρτυρίες
Ο Semen Ivanovic Aralov, πρώην στρατιωτικός, ήταν πρεσβευτής της Σοβιετικής Ένωσης στην Τουρκία από τον Ιανουάριο 1922 ως τον Απρίλιο 1923. Στο βιβλίο του «Απομνημονεύματα ενός σοβιετικού διπλωμάτη, 1922-1923» (1960) αναφέρεται στον τρόπο με τον οποίο η Σοβιετική Ένωση στήριξε πολιτικά, οικονομικά και στρατιωτικά την Τουρκία μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία, καθώς και σε ορισμένα περιστατικά από τις βιαιότητες των Τούρκων κατά Αρμενίων και Ελλήνων:
«Τα τουρκικά στρατεύματα, τα οποία διοικούσε ο αντιδραστικός στρατηγός Κιαζίμ Καραμπεκίρ πασάς, προέβαιναν σε ομαδικές σφαγές Αρμενίων, ύστερα από προγραφές. Σφάχτηκαν περισσότερο από 69.000 άνθρωποι.»
Ο Ελληνο-αυστραλός μελετητής γενοκτονιών Παναγιώτης Διαμαντής έχει φέρει στη δημοσιότητα τις μαρτυρίες των Αυστραλών και Νεοζηλανδών στρατιωτικών που υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες της γενοκτονίας
Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από την ημέρα που εκδόθηκε το ιστορικό πόνημα για την αρμενική τραγωδία του 1915 του Χασάν Τζεμάλ, γνωστού τούρκου αρθρογράφου και συγγραφέα.
Η ιδιαιτερότητα εδώ είναι ότι ο Τζεμάλ είναι εγγονός του Τζεμάλ Πασά, ενός εκ της ζοφερής τριανδρίας των πασάδων -Τζεμάλ, Εμβέρ και Ταλαάτ- που κυβέρνησαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία στα χρόνια των Βαλκανικών Πολέμων και του Α’ Παγκοσμίου και ήταν οι βασικοί πρωτεργάτες στην ενορχήστρωση της γενοκτονίας. Ο παππούς Τζεμάλ δολοφονήθηκε στην Τιφλίδα το 1922 από τον Αρμένιο Στεπάν Τζαγικιάν, στο πλαίσιο του ξεκαθαρίσματος λογαριασμών της Αρμενικής Επαναστατικής Ένωσης κατά των πρωταιτίων της θηριωδίας που θα γινόταν γνωστό ως «Επιχείρηση Νέμεσις».
Ο Χασάν Τζεμάλ εξηγεί τους λόγους που τον ώθησαν στη συγγραφή ενός τέτοιου αμφιλεγόμενου στην πατρίδα του βιβλίου ήδη από τον πρόλογο: «Πώς μπορούμε να προχωρήσουμε προς το μέλλον χωρίς να αντιμετωπίσουμε τα δυσάρεστα γεγονότα του παρελθόντος; Δεν είναι δυνατόν να αγνοήσουμε αυτό τον πόνο. Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε το σήμερα που ζούμε να είναι δέσμιο του παρελθόντος. Η θλίψη του 1915 δεν είναι υπόθεση του παρελθόντος, αλλά σημερινή. Μπορούμε να κατακτήσουμε την ειρήνη μόνον όταν αποδεχθούμε την ιστορία, αλλά την πραγματική ιστορία, όχι μια ιστορία επ-νοημένη και παραποιημένη σαν τη δική μας».
Η ιστορική μαρτυρία του εγγονού ενός εκ των ζοφερών εκτελεστών του πλάνου για την αρμενική εθνοκάθαρση παραμένει ζωτικής σημασίας σε μια χώρα που συνεχίζει να υποστηρίζει με επιμονή ότι οι εκτοπίσεις των Αρμενίων το 1915 δεν ήταν μέρος ενός καλοσχεδιασμένου σχεδίου γενοκτονίας, αλλά μια οργανωμένη μεταφορά και επανεγκατάσταση πληθυσμών. Το μόνο που λείπει από την ιστορική παραχάραξη είναι το γεγονός ότι δεν έχουν καταφέρει να παρουσιάσουν μέχρι σήμερα στην ανθρωπότητα με πειστικό τρόπο τι απέγιναν οι «εκτοπισθέντες».
«Οι χριστιανοί καίγονταν σαν τα ζωύφια», έγραφε στην ολοσέλιδη ανταπόκρισή της (10 Ιουλίου 1909) η βρετανική εφημερίδα «The Graphic» για όσα είχαν εκτυλιχθεί στα Άδανα λίγους μήνες πρωτύτερα. Ο απεσταλμένος της εφημερίδας (J.L.C. Booth) περιέγραψε με ανατριχιαστική λεπτομέρεια το τι έκανε ο μαινόμενος όχλος από πόρτα σε πόρτα, σφαγιάζοντας χιλιάδες συμπολίτες του αρμενικής καταγωγής: «Ομάδες αντρών έμπαιναν στα σπίτια, τα περιέλουζαν με κηροζίνη και άναβαν φωτιές. Οι περισσότεροι άνθρωποι καίγονταν ζωντανοί. Δεν μπορούσαν ούτε να διαφύγουν από τα φλεγόμενα κτίρια. Στις εξόδους τους περίμεναν οπλισμένοι στρατιώτες που πυροβολούσαν όσους έβγαιναν. Αρκετοί πηδούσαν από τα μπαλκόνια και τα παράθυρα για να γλιτώσουν. Όσοι δεν σκοτώνονταν από την πτώση, εκτελούνταν επιτόπου».
Στον επίλογο του βιβλίου του («1915: Η Γενοκτονία των Αρμενίων»), ο Χασάν Τζεμάλ αποκαλύπτει τη δική του τριβή με τον όρο «γενοκτονία». Ενώ βρισκόταν λοιπόν στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ για μια πανεπιστημιακή διάλεξη, αναρωτιόταν αν θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει την επίμαχη λέξη στον τίτλο. Πότε έγραφε, πότε έσβηνε τη λέξη και συλλογιζόταν: «Δεν το γνωρίζω; Δεν γνωρίζω την τακτική του αφανισμού της διαφορετικότητας στην εθνικότητα, τον πολιτισμό, την ιδεολογία; Δεν γνωρίζω πως αυτή ξεκίνησε την εποχή των Νεότουρκων; Δεν γνωρίζω πως επιθυμούσαν μια Ανατολία αποκαθαρμένη από τους εσωτερικούς εχθρούς; Δεν γνωρίζω πως οι αντιλήψεις των Ιττιχαντιστών και των ιδρυτών της τουρκικής δημοκρατίας υπάρχουν ακόμη και σήμερα; Δεν γνωρίζω πως με αυτή την έννοια το 1915 είναι μια μοιραία χρονολογία; Φυσικά και το γνώριζα! Γι’ αυτό τον λόγο ονόμασα τελικά το βιβλίο μου “1915: Η Γενοκτονία των Αρμενίων”»…
Ο απόηχος
Η φρικαλεότητα των απάνθρωπων πράξεων που έδωσαν σάρκα και οστά στη μεθοδική και μαρτυρική εξολόθρευση του αρμενικού στοιχείου από τα πατρώα του εδάφη αρρωσταίνει όποιον επιχειρήσει να τη μελετήσει νηφάλια. Η γενοκτονία του 1915 παρέμεινε ατιμώρητη από τη διεθνή κοινότητα, παρά το γεγονός ότι η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ως σύμμαχος των Κεντρικών Δυνάμεων, βρισκόταν στους ηττημένους του Μεγάλου Πολέμου (η ιστορική έρευνα έχει φέρει πια στο φως ντοκουμέντα που θέλουν τους Γερμανούς όχι μόνο να γνωρίζουν την τραγωδία αλλά και να ενθαρρύνουν τους Οθωμανούς να εξοντώσουν τους Αρμένιους, επειδή τους θεωρούσαν φίλα προσκείμενους στους Ρώσους).
Η επόμενη μέρα της γενοκτονίας βρήκε το παραδοσιακό αρμενικό στοιχείο της Τουρκίας αποδεκατισμένο: από τα 3 εκατομμύρια πληθυσμού τον Απρίλιο του 2015, λίγους μήνες αργότερα (Δεκέμβριος) οι μισοί είχαν σφαγιαστεί, εκτοπιστεί και εκπατριστεί. Από το φοβερό μαζικό έγκλημα που δεν είχε απλώς την καθεστωτική ανοχή αλλά σχεδιάστηκε και εκτελέστηκε από το ίδιο το καθεστώς, ελάχιστοι Αρμένιοι απ’ όσους κατάφεραν να σωθούν παρέμειναν στην Τουρκία. Από τα 3 εκατ. του 1915, κάπου 50.000 Αρμένιοι παραμένουν πια στα προγονικά τους εδάφη.
Περισσότερες από 400.000 ψυχές ξεριζώθηκαν και βρήκαν νέες πατρίδες στη Δύση, με την πλειονότητα να βρίσκει τελικά τον δρόμο προς τον Νέο Κόσμο: η αμερικανοαρμενική κοινότητα αριθμεί σήμερα περισσότερα από 800.000 μέλη. Όλη η αρμενική διασπορά είναι αποτέλεσμα της θηριωδίας που οι Τούρκοι κάνουν ό,τι μπορούν να μην αναγνωριστεί ως γενοκτονία.
Η ακατανόητη άρνηση της σύγχρονης Τουρκίας να αποδεχθεί την ιστορική αλήθεια του πρόσφατου παρελθόντος της συνεχίζει να αποτελεί αντικείμενο μελέτης, αν και παρά το λυσσαλέο πείσμα της, η αναγνώριση του μαρτυρίου των Αρμενίων προχωρά αργά αλλά σταδιακά σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτός μόνο θα μπορούσε να είναι ο ύστατος φόρος τιμής στα αθώα θύματα της εθνικιστικής έξαρσης και της φυλετικής καθαρότητας που ήθελαν οι Τούρκοι στα εδάφη τους. Το να αναγνωριστεί η Γενοκτονία των Αρμενίων σε οικουμενικό επίπεδο δεν είναι ζήτημα πολιτικής διπλωματίας ή ιστορικών συμβιβασμών, είναι πρωτίστως θέμα στοιχειώδους σεβασμού στη μνήμη, τον πολιτισμό και τη μακραίωνη ιστορία ενός λαού. Δεν θα μείνει στα αζήτητα της Ιστορίας, δεν θα ξεχαστεί ποτέ.
Πηγές:Wikipedia
H Μηχανή του Χρόνου
Newsbeast.gr
