Η διατλαντική σύγκρουση για το Ιράν
του Tomas Valasek
Carnegie Europe
Οι συνομιλίες στις ΗΠΑ την προηγούμενη εβδομάδα υποδηλώνουν ότι οι Αμερικανοί αξιωματούχοι, θα φέρουν τρία ευρεία μηνύματα προς την Ευρώπη: Πρώτον, Ευρωπαίοι, σας είχαμε προειδοποιήσει για την αποφασιστικότητα του Donald Trump να τερματίσει τη συμφωνία για τα πυρηνικά. Δεύτερον, οι ΗΠΑ δεν θα υποστηρίξουν ούτε θα ενθαρρύνουν προσπάθειες για την υπονόμευση των επικείμενων αμερικανικών κυρώσεων. Και τρίτον, οι ΗΠΑ θα ήθελαν να συνεργαστούν μαζί σας πάνω σε μια νέα, ολοκληρωμένη συμφωνία στο πλαίσιο της ομιλίας του υπουργού Εξωτερικών, Mike Pompeo την προηγούμενη Δευτέρα.
Το πρώτο μήνυμα σκοπό είχε να εντάξει την ευρωπαϊκή αντίδραση στην αποχώρηση των ΗΠΑ ως κακή και άχρηστη. Αλλά αντιλαμβάνεται εσφαλμένα τη φύση και το βάθος της ευρωπαϊκής οργής, η οποία προχωράει πολύ πιο πέρα από τις ουσιαστικές διαφορές σχετικά με τον καλύτερο περιορισμό των πυρηνικών φιλοδοξιών του Ιράν. Η τρέχουσα συμφωνία, γνωστή ως JCPOA,. έχει μια τοτεμική αξία για πολλούς Ευρωπαίους: αποτελεί πρόοδο για την ΕΕ, όταν το θεσμικό όργανο -το οποίο θεωρεί εδώ και καιρό τον εαυτό του ως αναδυόμενη παγκόσμια δύναμη- αντιμετώπισε επιτέλους ένα ενοχλητικό πρόβλημα σε παγκόσμια βάση και έδωσε μια λύση. Από αυτή την άποψη, η αμερικανική αποχώρηση δεν επιδεινώνει απλώς την κατάσταση στη Μέση Ανατολή. Στερεί επίσης από την Ευρώπη το κορυφαίο επίτευγμά της. Αυτό δεν είναι ευρέως κατανοητό στην Ουάσιγκτον, όπου οι αξιωματούχοι εκφράζουν την έκπληξή τους για την στήριξη της Ευρώπης στη συμφωνία.
Η αντίδραση προκαλεί θυμό στην αμερικανική πλευρά. Μια δυσοίωνη γραμμή στην ομιλία του Pompeo, θέτει τις ευρωπαϊκές προσπάθειες για τη συμμόρφωση του Ιράν με τη συμφωνία (μέσω της συνέχισης του εμπορίου με την Τεχεράνη), ως καθοδηγούμενη από κέρδος. “Αυτές είναι αγορές στις οποίες οι επιχειρήσεις μας θα τους άρεσε να πωλούν”, δήλωσε. Η υπονοούμενη κατηγορία της κερδοσκοπίας προέκυψε σε σειρά συζητήσεων στο Υπουργείο Εξωτερικών. Στην πραγματικότητα, το Ιράν αντιστοιχεί στο 0,6% των συνολικών εξαγωγών της ΕΕ το 2017. Η σημασία αυτής της επιχείρησης βρίσκεται αλλού: στη διατήρηση του Ιράν στην συμφωνία για τα πυρηνικά. Η αποφασιστικότητα της Ευρώπης να εμμείνει σε αυτους τους επιχειρηματικούς δεσμούς, και η αποφασιστικότητα των ΗΠΑ να αντιμετωπίσει την Ευρώπη για αυτούς, υποδηλώνει ότι η διατλαντική σχέδη θα επιδεινωθεί, πιθανώς πάρα πολύ, βραχυπρόθεσμα. Για πρώτη φορά ομολογουμένως μετά από την κρίση του Σουέζ, οι ΗΠΑ και νασσικές ευρωπαϊκές δυνάμεις θα επιδιώξουν ενεργά να υπονομεύσουν η μία την άλλη σε μια περιοχή που θεωρούν κρίσιμη για την εξωτερική πολιτική τους.
Βρισκόμαστε σε αχαρτογράφητη περιοχή: δεν γνωρίζουμε τι εργαλεία οι ΗΠΑ θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν για να απαντήσουν στην Ευρώπη. Η συζήτηση στην Ουάσιγκτον για “πυρηνικές” επιλογές -όπως την επιβολή κυρώσεων στις κεντρικές τράπεζες- είναι στην πραγματικότητα ένα μέτρο για το πόσο λίγες επιλογές έχουν οι ΗΠΑ στη διάθεσή τους. Υπάρχει επίσης μια πιθανότητα, ανεξάρτητα από το τι επιβάλει η Ουάσιγκτον στην Τεχεράνη, το Ιράν να επιλέξει να παραμείνει στην JCPOA -μαζί με την Κίνα, τη Ρωσία και την ΕΕ- για να παρουσιάσει τις ΗΠΑ ως την απομονωμένη χώρα. Τελικά όμως, εάν η Ουάσιγκτον κάνει πράξη την απειλή της και επιβάλει οικονομικές κυρώσεις στην Τεχεράνη, το αντί-αμερικανικό αίσθημα πιθανώς θα οδηγήσει το Ιράν εκτός της συμφωνίας.
οι ΗΠΑ υπολογίζουν ότι όταν έρθει η στιγμή, η Ευρώπη θα δει ότι είναι προς το συμφέρον της να βοηθήσει να υπάρξει μια νέα συμφωνία. Μου είπαν στην Ουάσιγκτον ότι η αναφορά του Pompeo στις τρέχουσες διαπραγματεύσεις των ΗΠΑ με τη Βόρεια Κορέα σκοπό είχαν να διαβεβαιώσουν τους συμμάχους πως η Ουάσιγκτον δεν θεωρεί την αλλαγή καθεστώτος στην Τεχεράνη ως προϋπόθεση για τις συνομιλίες. Αυτό είναι ένα θέμα για το οποίο οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες θα ήταν αντίθετες με τις ΗΠΑ, και η διαβεβαίωση στόχο είχε να προσελκύσει την υποστήριξη της Ευρώπης.
Πιθανότατα οι ΗΠΑ έχουν δίκαιο μακροπρόθεσμα για το ότι αφήνουν στην Ευρώπη μόνο δύο επιλογές: είτε καμία συμφωνία με το Ιράν είτε να βοηθήσουν ώστε να υπάρξει μια νέα συμφωνία, με βάση τις τρέχουσες αμερικανικές επιθυμίες. Αλλά οι ουσιαστικές διαφορές για το ποιος φταίει για την αστάθεια στη Μέση Ανατολή, είναι βέβαιο ότι θα προκαλέσουν τριγμούς σε ενδεχόμενη μελλοντική συνεργασία. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες θεωρούν τη Ρωσία, τη Σαουδική Αραβία, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Ισραήλ ως υπαίτιες χώρες εν μέρει -όχι το ίδιο με το Ιράν, που κατέχει έναν ιδιαίτερα κακό ρόλο, και επίσης δεν βοηθάει. Οι ΗΠΑ θεωρούν οτι η συμπάθεια της Ευρώπης απέναντι στη συμφωνία για τα πυρηνικά, κάνει τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες να μην βλέπουν την πραγματική φύση της περιφερειακής περιθωριοποίησης της Τεχεράνης. Η Ουάσιγκτον θεωρεί το Ιράν ως ξεχωριστά υπεύθυνο, και θεωρεί το Ισραήλ και τις σουνιτικές δυνάμεις ως στενούς συμμάχους. Ειδικότερα, ο Pompeo έθεσε έναν μακρύ κατάλογο με απαιτήσεις από το Ιράν, όπου το Παρίσι και το Βερολίνο θεωρούν πως δεν μπορεί να σημειωθεί πρόοδος χωρίς μια ευρύτερη συζήτηση για την ασφάλεια που περιλαμβάνει παραχωρήσεις από την πλευρά των σουνιτικών δυνάμεων και του Ισραήλ. Οι ΗΠΑ δεν φαίνονται ανοικτές στο να προσαρμόσουν την πολιτική τους. Αν μη τι άλλο, η παράλληλη επιδίωξη της “τελικής συμφωνίας” για την λήξη της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή, φαίνεται να τη δεσμεύουν όλο και πιο στενά με το Ισραήλ.
Δεδομένων αυτών των διαφορών, οι προοπτικές για τις διατλαντικές σχέσεις είναι θορυβώδεις για το προσεχές μέλλον (το οποίο περιλαμβάνει, πρωτίστως, μια σύνοδο του ΝΑΤΟ στις αρχές Ιουλίου), με μια αβέβαιη ανάκαμψη. Μια λύση σχετικά με τη Βόρεια Κορέα θα έδινε στους Ευρωπαίους λόγους για να αμφισβητήσουν τον σκεπτικισμό τους για την πολιτική του Donald Trump αναφορικά με τη μέγιστη πίεση -αν και όλοι όσοι παρακολουθούν το θέμα με την Κορέα και με τους οποίους μίλησα στην Ουάσιγκτον, εκτιμούν ότι η Πιονγιάνγκ επιδιώξει να αποκομίσει οικονομικά οφέλη χωρίς στην πραγματικότητα να πετάξει τα πυρηνικά της. Εάν η αμερικανική διπλωματία στη Βόρεια Κορέα εξασθενίσει, οι περισσότεροι Ευρωπαίοι θα καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι μια σκληρά αποκτηθείσα και λειτουργική συμφωνία με το Ιράν, εγκαταλείφθηκε για το τίποτα.
