Φορώντας την γραβάτα: Αποσυμβολισμός και ιστορία
Γράφει η Γιώτα Χουλιάρα
Στα πηγαδάκια των πολιτικών συντακτών συχνά αναφέρεται μια ιστορία από την εποχή που ο Αλέκος Αλαβάνος, ως πρόεδρος του Συνασπισμού, βρέθηκε στην Βραζιλία και συνάντησε τον Λουίς Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα, τον γνωστό αριστερό πρόεδρο της χώρας. Τότε ο Λούλα μεσουρανούσε στην Βραζιλία και τίποτε δεν προμήνυε την σημερινή του κατάσταση. «Πώς καταφέρνεις και είσαι τόσο δημοφιλής;» λέγεται ότι τον ρώτησε ο Αλαβάνος. «Είναι απλό» απάντησε ο Λούλα «Θα πετάξεις την γραβάτα». Ο Αλαβάνος ακολούθησε την συμβουλή του Λούλα και την μετέδωσε με αριστερή ευλάβεια και στον μαθητευόμενό του Αλέξη Τσίπρα.
Βέβαια, πολύ πριν από τον Αλέξη Τσίπρα, ο Ανδρέας Παπανδρέου εμφανίστηκε στην πολιτική ζωή του τόπου με ζιβάγκο και καθιέρωσε ένα νέο, πιο χαλαρό και περισσότερο αντικομφορμιστικό στυλ. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν cool πολύ πριν αρχίσει να χρησιμοποιείται ευρέως η φράση και αυτό που τον καθόριζε ήταν ότι γνώριζε να κρατάει τα προσχήματα και κυρίως ήξερε πότε έπρεπε να φορέσει ζιβάγκο και πότε γραβάτα.
Αυτό το χαρακτηριστικό του αείμνηστου Ανδρέα Παπανδρέου θέλησε να υιοθετήσει ο Αλέξης Τσίπρας, είτε με δική του πρωτοβουλία είτε με πρωτοβουλία των επικοινωνιολόγων του, οι οποίοι ξέρουν να αναδεικνύουν ορθά τα θετικά στοιχεία του προφίλ του πρωθυπουργού. Η αλήθεια είναι πως όταν δεν έχεις τίποτε άλλο ουσιαστικό να αναδείξεις, θα πρέπει να αρκεσθείς στο φαίνεσθαι και τις δημόσιες φιέστες. Ας μην λησμονούμε πως οι Ρωμαίοι έλεγαν «Άρτος και Θεάματα» και στην Ελλάδα από θέαμα πάμε πάρα πολύ καλά.
Προκειμένου λοιπόν να ικανοποιηθεί η ανάγκη του κοινού για θέαμα και η επιδίωξη των ΜΜΕ και των social media για φρέσκες και λαχταριστές εικόνες που θα οδηγήσουν σε τηλεθέαση και επισκεψιμότητα, ο Αλέξης Τσίπρας φόρεσε την κόκκινη γραβάτα (δεν γνωρίζουμε αν είναι αυτή που του έκανε δώρο ο Ζάεφ κατά την διάρκεια της υπογραφής της Συμφωνίας των Πρεσπών ή κάποια άλλη όμοια) και παρέα με τον συνεταίρο του Πάνο Καμμένο βρέθηκε στο Ζάππειο.
Μέσα σε ένα χαλαρό εορταστικό κλίμα, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ- ΑΝΕΛ, ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας με κόκκινη γραβάτα και ο Πάνος Καμμένος με γαλάζια πούλησαν επικοινωνιακά την απόφαση του Εurogroup της 21ης Ιούνιου για το τέλος της μνημονιακής εποχής και την έξοδο από τα προγράμματα στήριξης και λιτότητας. Λησμόνησαν βέβαια να μας μιλήσουν για την είσοδο. Αλλά μπρος στα επικοινωνιακά τρικς και την εικόνα του πρωθυπουργού με γραβάτα, ποιος ασχολείται με την ουσία.
Ο πρωθυπουργός λησμονώντας το κίνημα της γραβάτας που πριν ένα χρόνο περίπου είχε γραβάτες στα δέντρα της πλατείας Συντάγματος, θέλοντας να επικοινωνήσουν την τραγική κατάσταση στην οποία περιέρχονταν, λησμονώντας και την απάντηση που είχε δώσει τότε ότι «η κυβέρνηση είναι με τους νέους επαγγελματίες και όχι με τους μεγαλοδικηγόρους με τις γραβάτες στους δρόμους», έβαλε ο ίδιος γραβάτα, αυτή που τόσο απεχθάνεται. Ίσως να τον ενοχλεί που δεν γνωρίζει την ιστορία και τους συμβολισμούς της.
Η ιστορία της γραβάτας
Η γραβάτα ή λαιμοδέτης είναι ένα μακρύ ύφασμα το οποίο φοριέται γύρω από τον λαιμό, κάτω από το κολάρο του πουκάμισου και δένεται μπροστά από το λάρυγγα, με τις άκρες του να κρέμονται μπροστά από το πουκάμισο καλύπτοντας τα κουμπιά του. Θεωρείται επίσημο ένδυμα και αξεσουάρ του άνδρα σε ανάλογους εργασιακούς κυρίως χώρους.
Ιστορικοί και ανθρωπολόγοι συμφωνούν ότι η γραβάτα είναι ένας τρόπος ώστε ο άντρας να τονίζει το στέρνο του. Η γραβάτα εμφανίστηκε πρώτη φορά στην Αρχαία Αίγυπτο. Οι Αιγύπτιοι έδεναν ένα είδος προγόνου του δικού μας μαντηλιού γύρω από νεκρούς και τους Φαραώ, ενώ οι φυλές της Ωκεανίας χρησιμοποιούσαν παρόμοια υφάσματα. Στη συνέχεια «η ένδυση του λαιμού» συναντάται στην αρχαία Ρώμη όπου οι δημόσιοι ομιλητές κάλυπταν το λαιμό τους με ένα κομμάτι ύφασμα για προστασία. Την ίδια εποχή οι Ρωμαίοι στρατιώτες φορούσαν διάφορα υφάσματα με τον ίδιο τρόπο.
Για αρκετά χρόνια και ιδίως κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, τα περιττά υφάσματα εξαφανίστηκαν, μέσα σε αυτά και τα υφάσματα λαιμού.
Η ελληνική λέξη γραβάτα προέρχεται από την γαλλική cravate, που είναι παραφθορά του croate («Κροάτης»), από τους Κροάτες μισθοφόρους στην υπηρεσία του γαλλικού στρατού, οι οποίοι συνήθιζαν, ήδη από τον 17ο αιώνα, να φορούν ένα χρωματιστό κομμάτι υφάσματος δεμένο στο λαιμό τους, πρόγονο της σημερινής γραβάτας.
Οι Κροάτες στρατιώτες που συμμετείχαν στον Τριακονταετή Πόλεμο (1618-1648) ήταν αναγνωρίσιμοι από τα μαντήλια που είχαν δεμένα στο λαιμό τους, πρόγονο της γραβάτας. Το 1635, όταν περίπου 6.000 Κροάτες στρατιώτες υπηρέτησαν στη Γαλλία, ένα σύνταγμά τους επισκέφτηκε το Παρίσι.
Οι Κροάτες παρουσιάστηκαν μπροστά στον Λουδοβίκο τον 14ο για να αποσπάσουν τους επαίνους του και εντυπωσίασαν τον γνωστό για την καλαισθησία του Γάλλο μονάρχη, με τα μαντήλια γύρω από το λαιμό τους.
Ο Γάλλος μονάρχης εισήγαγε το «κροατικό στιλ», καθιέρωσε τη γραβάτα και ίδρυσε το σύνταγμα των Royal Cravattes, των «βασιλικών γραβατών». Οι αξιωματικοί φορούσαν γραβάτες από μετάξι και άλλα υψηλής ποιότητας υφάσματα και οι απλοί στρατιώτες φορούσαν γραβάτες από κατώτερης ποιότητας υλικά.
Ταυτόχρονα στην Ισπανία εμφανίστηκε η ανάγκη για τους άνδρες να κρύβεται τελείως ο λαιμός, οπότε και άρχισε να φοριέται ένα λευκό, ζαρωμένο κολάρο, σε χαλαρό σχέδιο με πολλές κάθετες δίπλες (ευρέως γνωστό από πίνακες της εποχής). Το ύφασμα αυτού το κολάρου ήταν από λινό, παράδοση που τηρήθηκε και κατά τα επόμενα χρόνια. Το αμέσως επόμενο βήμα, ήταν το λευκό ύφασμα τυλιγμένο και δεμένο σε φιόγκο. Εναλλαγή αυτού του αξεσουάρ ήταν και η χρήση λεπτού κολάρου, εφαρμοστού στον λαιμό, με ύστερη προσθήκη του δεμένου υφάσματος ως προσθετικού στην απλή βάση. Πολύ σύντομα, η μόδα αυτή έβρισκε ερείσματα σε όλο τον δυτικό κόσμο. Ευγενείς και αριστοκράτες, στρατιώτες και ναυτικοί, όλοι φορούσαν το εν λόγω ύφασμα στο λαιμό τους.
Η γραβάτα από τη Γαλλία πέρασε ως μόδα στο Βέλγιο και την Ολλανδία και από εκεί στην Αγγλία, όπου το νέο αξεσουάρ έγινε ευρέως γνωστό. Αργότερα, οι Γάλλοι ως πρωτοπόροι στη μόδα, ανέδειξαν τη γραβάτα ως ένα σημαντικό στοιχείο στην εμφάνιση του άνδρα, και την ενέταξαν στον χώρο της μόδας. Ο περίτεχνος τρόπος δεσίματος της, προκάλεσε θύελλα συζητήσεων σε σημείο που για χάρη της γραφτήκανε βιβλία. Το πρώτο βιβλίο που γράφτηκε εκδόθηκε το 1618 με τίτλο Necklothitania, ενώ το πιο εμπορικό βιβλίο εκδόθηκε το 1828 στο Παρίσι και περιείχε 32 τρόπους δεσίματος.
Το 1924, ένας Αμερικανός ράφτης, ονόματι Τζέσε Λάνγκσντορφ, δημιουργεί και κάνει πατέντα τη γραβάτα με τη σημερινή της μορφή. Τη φτιάχνει δηλαδή από τρία κομμάτια διαγωνίως κομμένου υφάσματος. Μέχρι τη δεκαετία του ’50, η γραβάτα κατακτά τον κόσμο. Τότε έλεγαν ότι ένας άντρας δεν φοράει όλα του τα ρούχα, αν δεν φοράει γραβάτα.
Όμως, δεν είναι μόνο ο τρόπος δεσίματος της γραβάτας αλλά και το χρώμα της που στέλνει συγκεκριμένα μηνύματα όπως εξηγεί ο David Zyla, συγγραφέας του βιβλίου Color your style. Για παράδειγμα η κόκκινη γραβάτα που διάλεξε ο Αλέξης Τσίπρας υποδηλώνει δύναμη, πυγμή και ενίοτε επιθετικότητα και σίγουρα φιλοδοξία. Βέβαια όπως εξηγεί ο Mark Woodman, αναλυτής χρωμάτων, η απόχρωση του κόκκινου, παίζει σημαντικό ρόλο. Το μπορντό χρώμα μπορεί να βοηθήσει στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης, ενώ το πιο ανοιχτό κόκκινο που πλησιάζει σε τόνους του ροζ, συνδέεται με την δημιουργικότητα, ενώ την τελευταία δεκαετία μία ροζ γραβάτα μπορεί να σημάνει την αλληλεγγύη προς τις γυναίκες. Από την άλλη το μπλε (ο Πάνος Καμμένος επέλεξε γαλάζιο) είναι ένα χρώμα που συνδέεται με τον ουρανό και την θάλασσα και στέλνει θετικά μηνύματα. Κλασσική και κομψή επιλογή αποτελεί το μαύρο όπως και το γκρι, ενώ χαρακτηριστικά είναι και τα γήινα χρώματα που τα προτιμούν άνθρωποι που φορούν συχνά γραβάτες και δεν επιθυμούν να προκαλέσουν με ακραίους χρωματικούς συνδυασμούς. Εδώ να τονίσουμε πως ο Ερντογάν φοράει συχνά πράσινη γραβάτα (και στην συνέντευξη που είχε δώσει στον Αλέξη Παπαχελά την παραμονή της επίσκεψής του στην Ελλάδα τον περασμένο Δεκέμβριο) καθώς το πράσινο θεωρείται το ιερό χρώμα του χαλίφη.
Όμως ακόμη και στην πολιτική, όλα είναι θέμα στυλ. Είτε το έχεις, είτε όχι! Ανεξάρτητα αν φοράς ή δεν φοράς γραβάτα. Και σίγουρα στην ελληνική πολιτική σκηνή κάποιοι δεν έχουν στυλ.
