Η ανταγωνιστική, γεωγραφική θέση της Κύπρου

Γράφει ο Γεώργιος Α. Κωστόπουλος*

Η γεωπολιτική σπουδαιότητα και η στρατηγική θέση της Κύπρου υπήρξε και συνεχίζει να υφίσταται ως πολυπόθητη από διάφορες εξωτερικές δυνάμεις σε όλη την διάρκεια της ιστορία της. Σήμερα, οι θαλάσσιες διαδρομές για το πετρέλαιο και ο γεωστρατηγικός ανταγωνισμός καθιστούν τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, την Τουρκία και άλλες χώρες εμπλεκόμενους σε αυτή τη νησιωτική χώρα.

Η Κύπρος βρίσκεται στη συμβολή της Ευρασίας με την Αφρική, καθώς και στη λωρίδα της μεγάλης θαλάσσιας οδού που συνδέει τη Μεσόγειο Θάλασσα με δύο θαλάσσιες πύλες, το Σουέζ και το Μπαμπ ελ Μαντέπ με τον Ινδικό Ωκεανό. Από εκεί, συνδέεται με δύο άλλες πύλες της θάλασσας, τα Στενά του Ορμούζ που οδηγούν στον Περσικό Κόλπο και τα Στενά της Μαλάκα που συνδέονται με τον Ειρηνικό. Λόγω της γεωστρατηγικής της θέσης, σε όλη την ιστορία της, οι εξωτερικές δυνάμεις προσπάθησαν να προβάλουν την επιρροή τους στο νησί.

Η Κύπρος έχει διατηρήσει τη στρατηγική της σημασία στη σύγχρονη πολιτική. Η επίλυση του κυπριακού ζητήματος έχει προκαλέσει την συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), των Ηνωμένων Εθνών, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Τουρκίας. Η κάθε πλευρά, με τη δική της ατζέντα, προσπάθησε να εργαστεί για κάποια μορφή επίλυσης. Ωστόσο, μέχρις ότου επιτευχθεί αυτό, η Κύπρος θα συνεχίσει να αποτελεί μεγάλη πηγή αστάθειας και συγκρούσεων στην Ανατολική Μεσόγειο.

Το νησί της Κύπρου υπήρξε επίσης αρένα της αντιπαλότητας μεταξύ δυτικών και ανατολικών πολιτισμών. Σε αυτό το γεωπολιτικό πλαίσιο, η Κύπρος εισήλθε στην Ε.Ε. ως διαιρεμένη χώρα, πρόβλημα που δεν κατάφερε να λύσει η διπλωματία. Κάποιοι θα έλεγαν ότι αυτή η αποτυχία είναι το αποτέλεσμα συγκρουόμενων εξωτερικών δυνάμεων και των συμφερόντων τους, που μαστίζουν αιώνια το νησί.

Οι παράκτιες εκτάσεις γύρω από την Ευρασιατική ήπειρο λειτουργούν ως πόλος συγκρούσεων εξαιτίας του θαλάσσιου και χερσαίου ενεργειακού πλούτου. Περιλαμβάνει τις χώρες της Δυτικής Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής, του Περσικού Κόλπου, της Νοτιοδυτικής Ασίας, της Κίνας και της Άπω Ανατολής. Οι ακτές της Ευρασιατικής ηπείρου και οι θαλάσσιες περιοχές είναι επίσης βασικές στρατηγικές τοποθεσίες, καθώς περιλαμβάνουν σημαντικές εμπορικές οδούς.

Από το τέλος του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου, ο στόχος της εξωτερικής πολιτικής των Η.Π.Α. ήταν να διαφυλάξουν τη θέση τους διασφαλίζοντας ότι καμία εξουσία δεν θα έχει την ικανότητα να οικοδομείται σε ηγεμονική θέση στις παράκτιες εκτάσεις της Ευρασίας. Ως εκ τούτου, η Κύπρος συμπιέζεται εξαιτίας των αντιφατικών εξωτερικών θεμάτων των μεγάλων δυνάμεων. Αυτό μπορεί να εξηγήσει την εύθραυστη Ανατολική Μεσογειακή θέση της Κύπρου καθώς οι μεγάλες δυνάμεις διεκδικούσαν την κυριαρχία στο νησί. Κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, μεταξύ των Σοβιετικών και των Αμερικανών η ένταση της άσκησης επιρροής συνεχίστηκε. Ωστόσο, ακόμη και στον εικοστό πρώτο αιώνα, οι αντιφατικές ατζέντες μεταξύ των Βρετανών, της Ευρώπης, των Ηνωμένων Πολιτειών και της Τουρκίας συνέχισαν να αναχαιτίζουν τη δυνατότητα για την Κύπρο να φτάσει σε ένα ασφαλές καθεστώς.

Επιπλέον, με την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) το 2004, η Κύπρος προσέφερε στην Ε.Ε. μια σημαντική γεωστρατηγική θέση για την προβολή της ευρωπαϊκής εξουσίας. Παρά την ανεξαρτησία της το 1960, καθ ‘όλη τη διάρκεια της ιστορίας της, η Κύπρος δεν υπήρξε ποτέ ανεξάρτητη χώρα. Αντίθετα, η χώρα έχει υποστεί μια εξωτερική επίδραση που επιθυμεί να προβάλει επιρροή. Το γεγονός αυτό δεν διαφέρει σήμερα καθώς πολλές εξουσίες ασκούν επιρροή στην Κύπρο.

Στους παράγοντες που κάνουν την Κύπρο περιζήτητη εντάσσεται το κλίμα της καθώς είναι μεσογειακό με δροσερούς, υγρούς χειμώνες και ζεστά, ξηρά καλοκαίρια. Αυτό σημαίνει ότι η Κύπρος είναι γενικά ηλιόλουστη προσφέροντας καλή ατμοσφαιρική ορατότητα προκειμένου να πραγματοποιούνται στρατιωτικές αποστολές αεροπορικών και θαλάσσιων μεταφορών.

Η Κύπρος είναι μικρή χωρίς σημαντικούς πόρους και κάθε βιομηχανία που υπάρχει είναι σε μικρή κλίμακα. Ο μεγαλύτερος κλάδος της Κύπρου είναι ο τουρισμός, ο οποίος υποστηρίζεται κυρίως από τις μεγάλες, ηλιόλουστες καιρικές συνθήκες, τις τουριστικές υπηρεσίες και τις υποδομές σε παραθαλάσσια θέρετρα. Ωστόσο, αυτό μπορεί να αλλάξει. Με πιθανά αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου από την Κύπρο προς τα νότια, ανατολικά και δυτικά, το νησιωτικό έθνος μπορεί όχι μόνο να είναι γεωστρατηγικά τοποθετημένο, αλλά μπορεί επίσης να επιδιώξει την πιθανή εμπορική εκμετάλλευση των αποθεμάτων ορυκτών καυσίμων.

Φυσικά, η ανάπτυξη των μελλοντικών πεδίων ανοικτής θάλασσας θα διαρκέσει μέχρι και μια δεκαετία, αλλά σίγουρα αυτό θα προσελκύσει την Ε.Ε. ειδικότερα για να εξασφαλίσει τέτοιους πολυπόθητους πόρους προς όφελός της από μια χώρα μέλος. Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι οποιαδήποτε τέτοια ευρήματα βρίσκονται βόρεια της διώρυγας του Σουέζ που εντάσσονται στην ελεγχόμενη ευρωπαϊκή θάλασσα, τη Μεσόγειο Θάλασσα. Τέτοιες εξελίξεις θα ήταν εξαιρετικά ενοχλητικές για την Τουρκία, αν και είναι δύσκολο να δούμε αν θα μπορούσε να κάνει κάτι γι’ αυτό και να συμμετάσχει ανοιχτά σε μια στρατιωτική σύγκρουση κατά της Κύπρου και επομένως της Ε.Ε.

Ένα στρατηγικό πλεονέκτημα της τουριστικής βιομηχανίας της Κύπρου είναι ήδη η ανάπτυξη των υποδομών, συμπεριλαμβανομένων των θαλάσσιων λιμένων, των αεροδρομίων και των οδικών δικτύων. Οποιαδήποτε βιομηχανική και εμπορική ανάπτυξη, από τη βιομηχανία ορυκτών καυσίμων, θα ενίσχυε σημαντικά αυτές τις υποδομές, γεγονός που καθιστά την Κύπρο ανταγωνιστική σε μια χρονική περίοδο όπου οι παγκόσμιοι ενεργειακοί, οικονομικοί και πολιτικοί μετασχηματισμοί βρίσκονται εν εξελίξει.

*George A. Kostopoulos
BSc European Studies/Civilization
Hellenic Open University 
MSc Political/Electoral Geography 
Harokopio University