Επιδεινώνεται η κατάσταση στην Ουκρανία
του Thomas De Waal
Carnegie Europe
Καθώς αρχίζει το 2018, ας σκεφτούμε λίγο όσους έχουν παγιδευτεί στη συνεχιζόμενη δυστυχία της σύγκρουσης στην Ανατολική Ουκρανία. Η ανθρωπιστική κατάσταση εκεί στην πραγματικότητα γίνεται χειρότερη εξαιτίας του μειωμένου διεθνούς ενδιαφέροντος, την κυνικής θέσης των φιλο-Ρώσων αυτονομιστών και αυτού που μπορεί να χαρακτηριστεί ως η πολιτική έλλειψη ενδιαφέροντος στο Κίεβο.
Το 2017 τελείωσε σε καλό σημείο. Στις 27 Δεκεμβρίου έλαβε χώρα μία μεγάλη ανταλλαγή κρατούμενων, με την ουκρανική κυβέρνηση να απελευθερώνει 233 αιχμαλώτους σε αντάλλαγμα 73 που κρατούνται από τις υποστηριζόμενες από τη Ρωσία “Λαϊκές Δημοκρατίες του Ντόνεσκ και Λουκάνσκ”.
Αλλά το γενικότερο πλαίσιο είναι άσχημα και επιδεινώνεται. Μεταξύ Ιανουαρίου-Νοεμβρίου 2017, το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή για τα ανθρώπινα δικαιώματα στον ΟΗΕ (OHCHR) κατέγραψε 552 θύματα αμάχους (98 σκοτώθηκαν και 454 τραυματίστηκαν).. Π¨ερυσι, ο επίσημος αριθμός των νεκρών από τις συγκρούσεις ξεπέρασε τις 10.000, με περίπου 2.800 εξ αυτών να είναι άμαχοι.
Το Δεκέμβριο, ο ΟΗΕ επινόησε το hashtag #UkraineNotForgotten για να προσελκύσει την προσοχή στην κατάσταση. Εκτιμά ότι περίπου 4,4 εκατομμύρια άνθρωποι επηρεάζονται από τη σύγκρουση, με 3,4 εκατ. εξ αυτών να βρίσκεται σε ανάγκη ανθρωπιστικής βοήθειας και προστασίας. Ωστόσο το σχέδιο ανθρωπιστικής αντίδρασης 2017 ήταν χρηματοδοτούμενο μόλις κατά το ένα τρίτο (69 εκατ. δολάρια από τα 204 εκατ. που απαιτούνται). Αυτό είναι μια τρομερή καταγγελία για την απάντηση σε μια εν εξελίξει σύγκρουση στην Ευρώπη.
Οι ηγέτες των δύο “δημοκρατιών” είναι επικεφαλής εγκληματικών οργανώσεων και κρατούν εκτός τις περισσότερες διεθνείς ανθρωπιστικές οργανώσεις. ΟΙ ντόπιοι παραμένουν χωρισμένοι από μια γραμμή κατάπαυσης πυρός 487 χιλιομέτρων που περιλαμβάνει πέντε σημεία διέλευσης. Αυτοί οι άνθρωποι είναι όμηροι όχι μόνο μιας σύγκρουσης που τροφοδοτήθηκε από τη Μόσχα, αλλά μιας πολιτικής συζήτησης που λαμβάνει χώρα στο ίδιο το Κίεβο. Για να το θέσουμε απλά, δεν είναι όλοι πρόθυμοι στην ουκρανική κυβέρνηση να τους αντιμετωπίσουν ως ισότιμους πολίτες.
Κάποιοι στην κυβέρνηση και στην Βουλή είναι πρόθυμοι να ακολουθήσουν μια πολιτική “καρδιάς και μυαλού” για να κερδίσουν ξανά τους ανθρώπους της Ανατολικής Ουκρανίας, καθώς και την περιοχή. Αυτή η ομάδα συγκεντρώνεται γύρω από το Υπουργείο Προσωρινά Κατεχόμενων Εδαφών, υπό τον υπουργό Vadym Chernysh και μιας ομάδας βουλευτών από την περιοχή. Έχουν ασκήσει πιέσεις για την υιοθέτηση στη Rada (την ουκρανική Βουλή) τεσσάρων προσχεδίων νόμων για τις συντάξεις, τα εκλογικά δικαιώματα και την απλούστευση της διαδικασίας λήψης πολιτικών εγγράφων. Όλα αυτά είναι αποκλεισμένα αυτή τη στιγμή.
Μια άλλη, πιο ισχυρή ομάδα, βλέπει αυτή την κατάσταση ως μια καθαρά εδαφική σύγκρουση με τη Ρωσία. Ορισμένοι από αυτή την ομάδα τώρα υποστηρίζουν ότι οι ανατολικές περιοχές είναι “αποκομμένες” κατά κάποιον απροσδιόριστο τρόπο. Δύο βουλευτές, ο Viktor Baloga και ο Sergei Vysotsky, έχουν δημοσίως αποκαλέσει την περιοχή του Ντομπάς “γάγγραινα” που πρέπει να αποκοπεί από την υπόλοιπη Ουκρανία. Είναι μια μεταφορά που δεν προσφέρει καμία ελπίδα σε όσους ζουν εκεί.
Το ζήτημα έγινε εντόνως πολιτικό στην άνοιξη του περασμένου έτους, όταν δεξιοί παραστρατιωτικοί ξεκίνησαν να επιβάλουν έναν οικονομικό αποκλεισμό στις αποσχισθείσες περιοχές. Μετά από κάποιον δισταγμό, η κυβέρνηση αποφάσισε να κάνει επίσημο το εμπάργκο.
Ο αποκλεισμός πλήττει εκείνους τους ντόπιους που εμπλέκονται καθημερινά με συναλλαγές κατά μήκος της γραμμής. Υπάρχει ένα όριο βάρους 75 κιλών και ένας κατάλογος “επιτρεπόμενων αγαθών” που μπορούν να μεταφέρουν οι άνθρωποι. Κάποια απλά προϊόντα, όπως τσάι, δεν υπάρχουν στον κατάλογο και ως εκ τούτου είναι τεχνικώς παράνομα.
Υπάρχουν δύο κατηγορίες καταπιεσμένων σε αυτή την σύγκρουση. Η μία είναι οι περίπου 1,6 εκατ. /ανθρωποι που έχουν καταγραφεί ως εσωτερικά εκτοπισμένα άτομα και μπορούν να πάρουν συντάξεις και άλλα ουκρανικά κοινωνικά επιδόματα. Το ένα τρίτο αυτών θεωρείται μάλιστα ότι κατοικεί στην άλλη πλευρά της Γραμμής Επαφής και αντιμετωπίζει μεγάλες ουρές και επικίνδυνες διελεύσεις, κάποιες φορές με τα πόδια, για να διεκδικήσει τα επιδόματα αυτά. Ακόμη και όσοι μένουν σε ζώνες ελεγχόμενες από την κυβέρνηση, δεν έχουν το δικαίωμα να ψηφίσουν στις εκλογές, παρά το ότι είναι Ουκρανοί πολίτες.
Η δεύτερη ομάδα περιλαμβάνει όσους έχουν επιλέξει να μείνουν στα σπίτια τους σε μη ελεγχόμενες από την κυβέρνηση περιοχές, αλλά θέλουν να διατηρούν τους δεσμούς τους με την Ουκρανία. Αυτοί θα αποτελέσουν μια κρίσιμη εκλογική περιφέρεια εάν και όταν το Κίεβο ανακτήσει τον έλεγχο αυτών των εδαφών -και όμως, η κυβέρνηση δεν κάνει τίποτα για να κερδίσει ξανά την εμπιστοσύνη τους.
Το πρόβλημα ξεκινάει από τη γέννηση. Οι διεθνείς αξιωματούχοι που έχουν εξετάσει τα δικαστικά αρχεία, υποδηλώνουν ότι μόλις το 38% των παιδιών που έχουν καταγραφεί ότι γεννήθηκαν στο Ντονεσκ και στο Λουκάνσκ, σε μη ελεγχόμενες από την κυβέρνηση περιοχές, έχουν λάβει πιστοποιητικό γέννησης που έχει εκδοθεί από την κυβέρνηση της Ουκρανίας. (Τα στοιχεία για την Κριμαία είναι ακόμη χαμηλότερα, στο 10%).
Στο Κίεβο τον περασμένο μήνα -όπου άκουσα για τη σύγκρουση ως επισκέπτης της βρετανικής ΜΚΟ Πρωτοβουλία για Ειρηνική Αλλαγή- ένας αξιωματούχος μου έδωσε πολύ χαμηλότερα νούμερα για πέρυσι. Περιέγραψε την κατάσταση στην οποία οι γονείς κάνουν το δύσκολο ταξίδι στην πρώτη γραμμή με το μωρό τους και ένα πιστοποιητικό από ένα νοσοκομείο στη “Λαϊκή Δημοκρατία” του Ντόνεσκ ή του Λουκάνσκ όπου έχει γεννηθεί, αναζητώντας εγγραφή στα ουκρανικά μητρώα, αλλά στη συνέχεια απορρίπτονται. Μόνο λίγοι που θα περάσουν μια κουραστική νομική διαδικασία τελικά θα βρούνε άκρη.
Το Διεθνές Δίκαιο είναι σαφές εδώ. Το Διεθνές Δικαστήριο στη Συμβουλευτική Γνωμοδότηση της Ναμίμπια το 1971 (αναφερόμενη σε μια περιοχή που φέρεται να διοικείται παράνομα από τη Νότια Αφρική), αποφάσισε ότι “δεν μπορεί αυτή η μη ισχύς να επεκταθεί στις πράξεις αυτές, όπως για παράδειγμα στην καταγραφεί των γεννήσεων, των θανάτων και των γάμων, οι επιδράσεις των οποίων μπορεί να αγνοηθούν μόνο εις βάρος των κατοίκων της επικράτειας”.
Ασφαλώς, αυτό το εμπόδιο στέλνει επίσης ένα σήμα σε χιλιάδες γονείς ότι τα παιδιά τους δεν θα γίνουν Ουκρανοί πολίτες.
Γιατί αυτή η αδιαφορία για τους απλούς ανθρώπους; Ορισμένοι κατηγορούν τη γραφειοκρατική αδράνεια. Άλλοι λένε ότι αυτό είναι καθαρός κυνισμός -ότι αυτό που γίνεται στην πραγματικότητα είναι πως αυτοί οι άνθρωποι δεν είναι ψηφοφόροι και η ανταμοιβή τους απλώς θα γίνει αιτία να χαθούν ψήφοι σε πιο εθνικιστικά τμήματα της Ουκρανίας.
Οι δηλώσεις του Petro Poroshenko το Μάιο του 2017, υποδηλώνουν ότι αυτό δεν αποτελεί ζήτημα προτεραιότητας για τον ίδιο. Όταν οι Ουκρανοί κέρδισαν το δικαίωμα να ταξιδεύουν χωρίς βίζα στην ΕΕ, ο Poroshenko ερωτήθηκε εάν αυτό ισχύει και για τους κατοίκους της Κριμαίας και του Ντομπάς. Έδωσε δύο διφορούμενες απαντήσεις, λέγοντας πρώτον ότι αυτό θα συνέβαινε μόνο όταν η ουκρανική κυριαρχία αποκατασταθεί σε αυτά τα εδάφη, και μετά ότι αυτοί οι άνθρωποι θα μπορούσαν να είναι επιλέξιμοι για παλαιού τύπου ουκρανικά διαβατήρια. Ο πρεσβευτής της ΕΕ στο Κίεβο αισθάνθηκε υποχρεωμένος να απαντήσει στον Poroshenko δηλώνοντας ξεκάθαρα ότι, ως Ουκρανοί πολίτες, αυτοί οι άνθρωποι είναι επιλέξιμοι για τα νέα βιομετρικά Ουκρανικά διαβατήρια, στην ίδια βάση με όλους τους άλλους.
Όλες οι χώρες με αυτονομιστικές συγκρούσεις αντιμετωπίζουν το ίδιο δίλημμα: να ασχοληθούν με τους χαμένους πολίτες τους ή να τους τιμωρήσουν ως προδότες. Αλλά στα αλήθεια αυτό δεν είναι επιλογή. Από την Κύπρο στη Γεωργία, οι τακτικές τιμωρίας δεν έχουν απλώς οδηγήσει σε δυστυχείς ανθρωπιστικές συνέπειες, αλλά κατέληξαν να τροφοδοτούν αυτονομιστικά συναισθήματα. Είναι ένα πρόβλημα το οποίο η Ουκρανία δεν έχει άλλη επιλογή, παρά να το λύσει το 2018.
