Στο μυαλό του Ταγίπ Ερντογάν
Γράφει ο Γιώργος Λυκοκάπης
«Μίλησα στον Τραμπ. Οι τρομοκράτες πρέπει να φύγουν από ανατολικά του Ευφράτη. Αν δεν φύγουν θα τους ξεφορτωθούμε εμείς«. Μιλώντας σε οπαδούς του κυβερνώντος κόμματος στο Ικόνιο, ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν ήταν απολύτως ξεκάθαρος. Απαιτεί από τους Αμερικανούς να απομακρύνουν τους Κούρδους μαχητές των Μονάδων Προστασίας του Λαού (YPG) από τη βόρεια Συρία, κάνοντας ειδική αναφορά στην πόλη Μάνμπιτζ. Σε αντίθετη περίπτωση, θα εισβάλει ο τουρκικός στρατός, δυνάμεις του οποίου, ήδη, άρχισαν να συγκεντρώνονται στα τουρκοσυριακά σύνορα.
Ταυτόχρονα, η Άγκυρα ξεκίνησε να βομβαρδίζει θέσεις μαχητών του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK) στο Βόρειο Ιράκ. Όμως, η κατάσταση στη Συρία είναι πολύ πιο πολύπλοκη. Σε αντίθεση με το Βόρειο Ιράκ, στη βόρεια Συρία βρίσκονται αμερικανικά στρατεύματα. Οι Αμερικανοί στρατιώτες πολέμησαν το Ισλαμικό Κράτος, σε συνεργασία με τους Κούρδους μαχητές του YPG. Μία συνεργασία που αποτελεί «κόκκινο πανί» για την Τουρκία, διότι το YPG συγγενεύει ιδεολογικά με το PKK.
Η Ουάσινγκτον προσπαθεί να κρατήσει τις ισορροπίες στη Συρία, «πατώντας σε δύο βάρκες». Ο αμερικανικός στρατός πραγματοποιεί, εδώ και μήνες, κοινές περιπολίες με τον τουρκικό στρατό στη Μάνμπιτζ. Βέβαια, αυτές οι περιπολίες δεν κατευνάζουν τους φόβους της Άγκυρας, που «τρέμει» μία ενίσχυση των Κούρδων σε μία μεταπολεμική Συρία.
Η Άγκυρα διαπιστώνει με οργή πως η Ουάσινγκτον έχει, προ πολλού, πάψει να θεωρεί το YPG «τρομοκρατική οργάνωση», όπως το PKK. Παρ’ όλα αυτά, μία εισβολή στη βόρεια Συρία μοιάζει αδύνατη, τουλάχιστον όσο σταθμεύουν εκεί οι Αμερικανοί. Ο Τούρκος πρόεδρος προφανώς δεν είναι τρελός. Γνωρίζει πως πολύ δύσκολα ο Αμερικανός ομόλογός του θα εξακολουθεί να «πατά σε δύο βάρκες», όταν θα έχουν σκοτωθεί Αμερικανοί στρατιώτες από μία τουρκική επίθεση.
Η ένταση Τουρκίας-ΗΠΑ στο Συριακό είναι ένα άλλο επεισόδιο στη συνεχιζόμενη αντιπαράθεση των δύο χωρών, οι σχέσεις των οποίων είναι πλέον «δύσκολες και κρίσιμες», όπως τόνισε σε συνέντευξή του στην Καθημερινή, ο βοηθός υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Γουές Μίτσελ.
Μειοψηφία του ενός
Οι Αμερικανοί σχεδιάζουν μία νέα αρχιτεκτονική ασφαλείας στη Μεσόγειο. Αυτή περιλαμβάνει την Αίγυπτο, το Ισραήλ, την Κύπρο, την Ελλάδα και την Ιορδανία, οι οποίες συνάπτουν μία σειρά από σημαντικές ενεργειακές και στρατιωτικές συμφωνίες. Όμως, από αυτή την αρχιτεκτονική απουσιάζει εντελώς η Τουρκία, η οποία παρακολουθεί τις εξελίξεις, ως απλώς παρατηρητής. Σύμφωνα με έναν εύστοχο χαρακτηρισμό του Γουές Μίτσελ είναι «μειοψηφία του ενός». Η δήλωσή του έχει πολύ μεγάλη σημασία, διότι θεωρείται πρόσωπο «κλειδί» για τα ελληνοτουρκικά.
Η κατάσταση στη Μεσόγειο είναι πολύ διαφορετική από το Αιγαίο. Στο Αιγαίο η αντιπαράθεση είναι μεταξύ δύο κρατών, της Ελλάδας και της Τουρκίας. Η Τουρκία, όλα αυτά τα χρόνια, κατάφερε να «γκριζάρει» το Αιγαίο, με την ανοχή της Ουάσινγκτον. Το ισοζύγιο απέβαινε, μονίμως, εις βάρος της Ελλάδας, λόγω της γεωστρατηγικής σημασίας που έχει η Τουρκία για τις ΗΠΑ. Όμως, η κατάσταση στη Μεσόγειο είναι διαφορετική, διότι εκεί οι «παίχτες» είναι πολλοί. Από τη μεγαλύτερη χώρα του αραβικού κόσμου, την Αίγυπτο, μέχρι τον πιο στενό σύμμαχο των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, το Ισραήλ.
Ο Τούρκος πρόεδρος έκανε το λάθος να συμμαχήσει με τις οργανώσεις του πολιτικού Ισλάμ, τη Μουσουλμανική Αδελφότητα στην Αίγυπτο και τη Χαμάς στην Παλαιστίνη. Το γεγονός αυτό επιδείνωσε τις σχέσεις της Άγκυρας, αρχικά με το Τελ Αβίβ, και ύστερα με το Κάιρο. Από το 2013 η Μουσουλμανική Αδελφότητα θεωρείται «τρομοκρατική οργάνωση» από τον μεγαλύτερο εχθρό του Ερντογάν, τον Αιγύπτιο πρόεδρο Σίσι. Το αποτέλεσμα είναι να μείνει η Τουρκία παντελώς απομονωμένη στη Μεσόγειο.
Οι εξελίξεις στη Λιβύη είναι ενδεικτικές της απομόνωσης της Άγκυρας. Οι Τούρκοι αντιπρόσωποι αποχώρησαν άπραγοι από την πρόσφατη διάσκεψη για τη Λιβύη στο Παλέρμο. Ισχυρός άνδρας της εμπόλεμης χώρας αναδείχτηκε ο στρατηγός Χαλίφα Χαφτάρ. Ο Χαφτάρ είναι αμείλικτος διώκτης των ισλαμικών οργανώσεων στη Λιβύη και στενός σύμμαχος του στρατηγού Σίσι. Η απόπειρα της Τουρκίας να διευρύνει την επιρροή της στη Λιβύη, απέτυχε παταγωδώς.
Στη Μόσχα υπολογίζει ο Ταγίπ Ερντογάν
Τα μοναδικά ερείσματα της Τουρκίας στη Μεσόγειο εντοπίζονται αποκλειστικά στην «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου», δηλαδή στο ψευδοκράτος. Πάγια θέση της Τουρκίας, είναι να εμφανίζεται ως «υπερασπιστής» των δικαιωμάτων των Τουρκοκυπρίων. Αυτή η ρητορική έχει ενταθεί το τελευταίο διάστημα με μια σειρά προκλητικών δηλώσεων. Ο Ταγίπ Ερντογάν χαρακτήρισε πρόσφατα «κακό γείτονα» την Κυπριακή Δημοκρατία, διότι «αναγκάζει» την Τουρκία να «θωρακίζει» την αμυντική της βιομηχανία.
Ο Τούρκος πρόεδρος προχώρησε σε αυτόν τον προκλητικό ισχυρισμό, λίγες μέρες μετά από μία ανησυχητική δήλωση της εκπροσώπου του ρωσικού υπουργείου Εξωτερικών. Η Μαρία Ζαχάροβα μίλησε για «αποσταθεροποίηση της Κύπρου», σε περίπτωση που «ενταχθεί στα αμυντικά σχέδια των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ». Οι δηλώσεις αυτές θορύβησαν ιδιαίτερα την κυπριακή κυβέρνηση. Η Μόσχα μοιάζει να παραβλέπει πως η «αποσταθεροποίηση» προκαλείται από τα τουρκικά στρατεύματα κατοχής του βορείου τμήματος της Μεγαλονήσου.
Πάγια θέση της Ουάσινγκτον, είναι να περιοριστεί η ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Μόσχα. Η νέα αρχιτεκτονική πολιτική ασφαλείας που προαναφέραμε υπηρετεί αυτόν τον σχεδιασμό, λόγω των κοιτασμάτων φυσικού αερίου που υπάρχουν στη Μεσόγειο. Μπορεί οι Ρώσοι να μην καταφεύγουν στις απειλές της Τουρκίας, σίγουρα, όμως, προβληματίζονται από τα σχέδια των Αμερικανών. Τους προβληματισμούς της Μόσχας θα σπεύσει να εκμεταλλευτεί η Άγκυρα.
«Άνοιγμα» της Τουρκίας στον Άσαντ
Μπορούμε, επομένως, να κατανοήσουμε μία αξιοσημείωτη δήλωση του Τούρκου υπουργού Εξωτερικών. Ο Μεχμέτ Τσαβούσογλου προχώρησε σε ένα πολιτικό άνοιγμα προς τον Μπασάρ αλ Άσαντ, για πρώτη φορά από την έναρξη του Συριακού Εμφυλίου Πολέμου. Δήλωσε συγκεκριμένα πως η Τουρκία θα εξετάσει μία συνεργασία με την κυβέρνηση Άσαντ «εάν κερδίσει δημοκρατικές εκλογές στη Συρία». Μία δήλωση που επιδέχεται πολλές ερμηνείες.
Η κυβέρνηση Ερντογάν θεωρεί πως οι Αμερικανοί θα αποχωρήσουν μελλοντικά από τη Συρία. Ο ίδιος ο Αμερικανός πρόεδρος έχει αφήσει ανοιχτό αυτό το ενδεχόμενο, σε παλαιότερες δηλώσεις του. Οι Τούρκοι, τότε, θα σπεύσουν να καλύψουν το κενό. Επομένως, επείγει να κλείσουν το μέτωπο της αντιπαράθεσής τους με τον μεγάλο νικητή του πολέμου, τον Μπασάρ αλ Άσαντ. Έχοντας κλείσει το μέτωπο με τη Δαμασκό, θα μπορέσουν να πραγματοποιήσουν μία στρατιωτική επίθεση κατά των Κούρδων στη βόρεια Συρία.
Είναι αλήθεια πως ο Σύριος πρόεδρος προτιμάει τους Κούρδους του YPG, από τον τουρκικό στρατό. Όμως, θα έρθει σε δύσκολη θέση εάν πιεστεί από τους Ρώσους να «κάνει τα στραβά μάτια» σε μία νέα εισβολή της Τουρκίας. Οι Τούρκοι υπολογίζουν πως θα επαναληφθεί στη Βόρεια Συρία, αυτό που προηγήθηκε στο Αφρίν. Ο τουρκικός στρατός κατέλαβε την κουρδική πόλη με τη βοήθεια της Ρωσίας, παραβλέποντας τις αντιδράσεις της συριακής κυβέρνησης.
Ωστόσο, αυτό το σενάριο για να πραγματοποιηθεί, προϋποθέτει την αποχώρηση των Αμερικανών. Είναι άγνωστο ακόμα τι θα πράξουν. Πάντως, ο Μεχμέτ Τσαβούσογλου στις δηλώσεις του, σχεδόν προεξόφλησε την αποχώρησή τους. Θεωρεί πως δεν έχουν ρόλο να παραμείνουν στη Συρία, μιας και το Ισλαμικό Κράτος έχει ουσιαστικά εξουδετερωθεί. Οι εξελίξεις θα δείξουν αν όλα αυτά είναι ευσεβείς πόθοι, ή αν όντως υπάρχει μυστική συνεννόηση Ουάσινγκτον-Άγκυρας στο παρασκήνιο.
Κεμαλική ατζέντα
Επομένως, ο Ερντογάν εγκαταλείπει τα νεο-οθωμανικά του οράματα και υιοθετεί μία ατζέντα όλο και περισσότερο «κεμαλική». Το ενδιαφέρον του εστιάζεται στους Κούρδους, στο Αιγαίο και στην Κύπρο. Αυτό αποδεικνύει η κλιμάκωση των τουρκικών παραβιάσεων στο Αιγαίο, η στρατιωτικοποίηση των Κατεχομένων και οι νέες προκλητικές δηλώσεις των Τούρκων υπουργών Εξωτερικών και Άμυνας.
Επειδή η Τουρκία «χάνει» στη Μεσόγειο, θα αναζητήσει αλλού γεωπολιτικά κέρδη. Αυτή τη στιγμή προσανατολίζεται στο κουρδικό, όμως και το Αιγαίο παραμένει στις υψηλές προτεραιότητές της. Οι εξελίξεις είναι κρίσιμες. Απαιτούν προσεκτικούς και ψύχραιμους χειρισμούς από την Ελλάδα και την Κύπρο. Όντως η Τουρκία βγαίνει χαμένη στη Μεσόγειο. Πρέπει, εντούτοις, πάντα να θυμόμαστε πως παραμένει μία ισχυρή περιφερειακή δύναμη, με αναθεωρητικές τάσεις εις βάρος της Ελλάδας.
