Βρετανία: 100 χρόνια σουφραζέτες
Όχι μόνο με λόγια αλλά και με πράξεις, κάποιες φορές βίαιες, οι γυναίκες στη Μεγάλη Βρετανία κατάφεραν στις 6 Φεβρουαρίου 1918 να θεσπιστεί νόμος που τους έδινε δικαίωμα ψήφου στις βουλευτικές εκλογές.
Θάρρος και απελπισία πρέπει να ήταν τα συναισθήματα που κυριάρχησαν τη 4η Ιουνίου 1913 όταν η Έμιλυ Ντέιβισον στις Ιπποδρομίες του Έπσομ προσπάθησε να περάσει στον αγωνιστικό χώρο. Το άλογο του βασιλιά Γεώργιου V έτρεχε σαν αστραπή όταν παρέσυρε τη γυναίκα. Αυτόπτες μάρτυρες διηγούνται πως τα τελευταία της λόγια ήταν «suffrage» μια λέξη με γαλλική προέλευση, η οποία και στα αγγλικά σημαίνει δικαίωμα ψήφου. Από εκεί προέρχεται και το γνωστότερο σουφραζέτες, οι γυναίκες που μάχονται για τα εκλογικά τους δικαιώματα. Όλα αυτά συνέβησαν μπροστά στα μάτια του κοινού, του βασιλιά και των φωτογράφων της εποχής που βρέθηκαν εκεί για να απαθανατίσουν τις σημαντικότερες ιπποδρομίες της εποχής.
Τέσσερεις ημέρες αργότερα η Έμιλυ Ντέιβισον υπέκυψε στα τραύματά της και πέθανε. Ήταν μια ηρωίδα για το κίνημα των γυναικών που εκείνη την εποχή διεκδικούσε το δικαίωμα ψήφου και δεν φοβόταν την αντιπαράθεση με το ισχυρό κατεστημένο της εποχής:
«Πήγαιναν τις Κυριακές στις ίδιες εκκλησίες που σύχναζαν οι σημαντικοί πολιτικοί και τους έφερναν αντιμέτωπους με το αίτημά τους. Έψαχναν να βρουν που έπαιζαν γκολφ και τους χαλούσαν το κέφι. Ξεπερνούσαν κατά πολύ τα όρια του καθωσπρεπισμού που επιβαλλόταν εκείνη την εποχή για τις γυναίκες» δηλώνει στην Deutsche Welle η συγγραφέας Ντάιαν Άτκινσον, η οποία έχει γράψει το βιβλίο «Οι σουφραζέτες και η αξιοσημείωτη ζωή τους».
Γυναίκες έξυπνες, μορφωμένες, δυναμικές, κομψές
Οι γυναίκες πάλευαν μάταια για πολλά χρόνια και δεκαετίες ώστε να αποκτήσουν δικαίωμα ψήφου στην Ευρώπη. Στη Μεγάλη Βρετανία ήταν ιδιαίτερα μαχητικές. Από τις μορφές που ξεχώρισαν σε αυτό τον αγώνα ήταν ήδη από το 1903 η Έμελιν Πάνκχερστ και οι κόρες της Κρίσταμπελ και Σίλβια, οι οποίες είχαν ιδρύσει την Κοινωνική και Πολιτική Ένωση Γυναικών.
«Ήταν πολύ έξυπνες γυναίκες με πραγματικά πολιτική σκέψη. Αλλά ακόμα πιο σημαντικό ήταν ότι ήταν φιλόδοξες, όμορφες, ντύνονταν κομψά, ήταν έξυπνες, ήταν εξαιρετικές στην ιππασία. Ήταν χαρισματικές και πολλές νέες κοπέλες ήθελαν να είναι σαν αυτές. Ήταν καταπληκτικά πρότυπα και λαϊκοί ήρωες» λέει και πάλι η Ντάιαν Άτκινσον.
Οι Πάνκχερστ κατάφεραν να κινητοποιήσουν πολλές γυναίκες από όλα τα κοινωνικά στρώματα και από διαφορετικές ηλικίες. Σύνθημα τους ήταν «πράξεις αντί λόγια». Οι πιο ακραίες ανάμεσά τους έσπαγαν τζαμαρίες, ανατίναζαν γραμματοκιβώτια, άναβαν φωτιές σε άδεια κτήρια. Ο «αντίλογος» ήταν σκληρός. Συλλήψεις, ξύλο, φυλακίσεις. Ωστόσο 5 χρόνια μετά το θάνατο της Έμιλυ Ντέιβισον, στις 6 Φεβρουαρίου 1918, το δικαίωμα για τις γυναίκες γινόταν πραγματικότητα. Όχι για όλες. Για αυτές που ήταν πάνω από 30 χρόνων και διέθεταν μια ορισμένη περιουσία. Ωστόσο οι γυναίκες μπορούσαν έστω και μερικώς να ψηφίζουν στις βουλευτικές εκλογές.
Στη Γερμανία ο νόμος του εκλέγειν και εκλέγεσθαι ψηφίστηκε μετά τον Α´ Παγκόσμιο Πόλεμο, θεσπίστηκε στις 30 Νοεμβρίου του 1918 και στις 19 Ιανουαρίου 1919 οι Γερμανίδες μπορούσαν για πρώτη φορά να ψηφίσουν στις βουλευτικές εκλογές. Στην Ελλάδα το αντίστοιχο δικαίωμα θεσπίστηκε το 1952.
Πέτερ Χίλε / Μαρία Ρηγούτσου
DW
Editor’s Note:
Ο όρος «σουφραζέτα» προέρχεται από τη λέξη «suffragist», που δηλώνει τον υποστηρικτή του «suffrage», δηλαδή του δικαιώματος ψήφου. Ο όρος Σουφραζέτες χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά ε από την εφημερίδα Daily Mail σαν ένας υποτιμητικός χαρακτηρισμός για τα μέλη του κινήματος υπέρ του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες, το οποίο δραστηριοποιήθηκε στα τέλη του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα στο Ηνωμένο Βασίλειο, ιδίως δε για συγκεκριμένα μέλη της Women’s Social and Political Union (Κοινωνική και Πολιτική Ένωση Γυναικών). Ωστόσο, μετά την επανοικειοποίηση της λέξης από πρώην και νυν μέλη του κινήματος, ο όρος έχασε την αρχική αρνητική σημασία του.
Οι σουφραζέτες ήταν συνήθως γυναίκες από τη μεσαία τάξη, με επισφαλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση, οι οποίες επιθυμούσαν να βελτιώσουν τις ζωές τους. Ο αγώνας για κοινωνική αλλαγή, σε συνδυασμό με το έργο υπέρμαχων των δικαιωμάτων των γυναικών όπως ο Τζον Στιούαρτ Μιλ, προετοίμασαν την εμφάνιση ενός κινήματος, στο οποίο συσπειρώθηκαν μαζικά γυναίκες που διεκδικούσαν το δικαίωμα ψήφου. Ο Μιλ εισήγαγε πρώτη φορά την ιδέα του δικαιώματος ψήφου στις γυναίκες σε σχετική προκήρυξη που παρουσίασε στο βρετανικό εκλογικό σώμα το 1865.
Η Νέα Ζηλανδία ήταν η πρώτη αυτοδιοικούμενη χώρα που εκχώρησε ψήφο στις γυναίκες, όταν το 1893 επιτράπηκε σε όλες τις γυναίκες άνω των 21 να ψηφίσουν στις κοινοβουλευτικές εκλογές.
Ορισμένοι ιστορικοί θεωρούν ότι κάποιες από τις ενέργειες των σουφραζετών ήταν επιζήμιες για τους σκοπούς τους. Όσοι τάσσονταν κατά του κινήματος υποστήριζαν πως δεν έπρεπε να δοθεί δικαίωμα ψήφου στις σουφραζέτες, επειδή ήταν υπερβολικά συναισθηματικές και ανίκανες για ορθολογική σκέψη, σε αντίθεση με τους άντρες. Στήριζαν μάλιστα το επιχείρημά τους στις βίαιες και επιθετικές δράσεις των γυναικών του κινήματος.
Μια σουφραζέτα, η Έμιλι Ντέιβισον πέθανε στην προσπάθειά της να πετάξει ένα πανό πάνω στο άλογο του βασιλιά στις Ιπποδρομίες του Έπσομ, στις 5 Ιουνίου 1913. Πολλές από τις συντρόφισσές της συνελήφθησαν και έκαναν απεργία πείνας, σε μια προσπάθεια να ασκήσουν πίεση στην κυβέρνηση. Η κυβέρνηση αντέδρασε με τη λεγόμενη Νομοθετική Πράξη «της Γάτας και του Ποντικιού». Βάσει αυτής, επιτρεπόταν στις κρατούμενες να προχωρούν σε απεργία πείνας, χωρίς να τους παρέχεται τροφή διά της βίας, αλλά αφήνονταν ελεύθερες όταν η κατάσταση της υγείας τους κρινόταν πλέον επικίνδυνη. Ωστόσο, λίγο μετά την αποφυλάκισή τους, συχνά συλλαμβάνονταν εκ νέου για ασήμαντους λόγους. Η διαδικασία αυτή της σύλληψης, αποφυλάκισης και επανασύλληψης επαναλαμβανόταν πολλές φορές, λίγο πολύ όπως η γάτα παίζει με το ποντίκι.
Οι διαμαρτυρίες συνεχίζονταν τόσο στη Βρετανία όσο και στις ΗΠΑ. Η Άλις Πολ και η Λούσι Μπερνς ηγήθηκαν μιας σειράς διαμαρτυριών κατά της κυβέρνησης Γουίλσον στη Ουάσινγκτον. Οι γυναίκες του κινήματος στις ΗΠΑ αναφέρονταν στον πρόεδρο Γούντροου Γουίλσον ως «Κάιζερ Γουίλσον» και συνέκριναν το δράμα του γερμανικού λαού με αυτό των γυναικών της Αμερικής.
Στις αρχές του εικοστού αιώνα ως και τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, περίπου χίλιες σουφραζέτες ήταν φυλακισμένες στη Βρετανία.Κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου σημειώθηκε έλλειψη ικανών και αρτιμελών αντρών, με αποτέλεσμα οι γυναίκες να αναλάβουν πολλούς παραδοσιακά αντρικούς ρόλους. Η εν λόγω εξέλιξη κατέδειξε τις νέες δυνατότητες των γυναικών. Λόγω του πολέμου σημειώθηκε επίσης μια ρήξη εντός του κινήματος των σουφραζετών της Βρετανίας, με την κύρια πτέρυγα, που εκπροσωπούσαν η Έμμελιν Πάνκχερστ και η κόρη της, Κρίσταμπελ , να καλεί σε παύση της εκστρατείας καθ’ όλη τη διάρκεια του πολέμου, ενώ πιο ριζοσπαστικές σουφραζέτες, όπως η άλλη κόρη της Έμελιν, Σίλβια Πάνκχερστ , που εκπροσωπούσε την Ομοσπονδία του Δικαιώματος Ψήφου των Γυναικών, συνέχισαν τον αγώνα.
Το 2015 σκηνοθεσία Σάρα Γκάβρον κυκλοφόρησε η βρετανική ταινία Suffragette («Σουφραζέτες») όπου πρωταγωνιστούν η Κάρεϊ Μάλιγκαν και η Έλενα Μπόναμ Κάρτερ, ενώ σε δεύτερο ρόλο, συναντάμε και την Μέριλ Στριπ. «Μας ενδιέφερε να πούμε την ιστορία μιας εργαζόμενης γυναίκας του 1912. Κάναμε ενδελεχή έρευνα – από ημερολόγια κι απομνημονεύματα, αστυνομικές αναφορές κι ακαδημαϊκά κείμενα», τόνισε σε δηλώσεις της η Σάρα Γκάβρον. Η ταινία παρουσιάζει ανάγλυφα την ιστορία της εποχής.
