Πρόεδρος για τέταρτη φορά ο Putin: Και τώρα, τι;
του Kadri LiikEuropean Council On Foreign Relations
Οι ρωσικές αυτές εκλογές ήταν περίεργες, ακόμη και με βάση το πολύ περίεργο πρότυπο. Σηματοδότησε λιγότερο το τέλος ενός ανταγωνισμού για μια θέση εξουσίας, παρά την αρχή των μετεκλογικών δυσκολιών. Τώρα η διαδικασία διαμόρφωσης της μετά τον Putin εποχής, θα αρχίσει σοβαρά. Επομένως, τι σημαίνει η έναρξη του πραγματικού αγώνα για την μετά τον Putin Ρωσία, για την ρωσική εξωτερική πολιτική;
Πρόκειται για μια ανοιχτή συζήτηση. Οι εξελίξεις των τελευταίων ετών έχουν διαλύσει αρκετές υποθέσεις της εξωτερικής πολιτικής της Μόσχας. Η ρωσική ηγεσία δεν περίμενε από τη Δύση να επιβάλλει ισχυρές κυρώσεις μετά την Κριμαία και να τις διατηρήσει για χρόνια. Στη συνέχεια, ανέμενε ότι η Κίνα θα αποζημίωνε για τις χαμένες δυτικές επενδύσεις. Περίμενε ότι τις εκλογές θα τις κέρδιζε η Hillary Clinton και θα γινόταν μια αυστηρή πρόεδρος κατά της Ρωσίας. Στη συνέχεια περίμενε ότι ο Donald Trump θα γινόταν ένας φιλικός προς τη Ρωσία πρόεδρος. Ανέμενε η ΕΕ να καταρρεύσει υπό το βάρος των δικών της εσωτερικών αντιφάσεων μετά το brexit. Ανέμενε ότι η Ουκρανία θα κατέρρεε λόγω της οικονομίας της, της διαφθοράς και των μη ελεγχόμενων πολιτικών παθών. Δυστυχώς, ο κόσμος αποδείχθηκε πολύ πιο απρόβλεπτος και περίπλοκος από ό,τι περίμεναν πολλοί Ρώσοι.
Αυτές οι αποτυχημένες προβλέψεις έχουν προκαλέσει μια ζωντανή συζήτηση για την εξωτερική πολιτική στη Μόσχα -για τη σημασία του Donald Trump, την τύχη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για το τι να περιμένουν από την Κίνα, για το τι θα γίνει στη συνέχεια στη Συρία και το Ντομπάς.
Μέχρι τα μέσα του χειμώνα, οι άσχημες γραμμές της συζήτησης γινόταν όλο και πιο ξεκάθαρες. Από τη μια πλευρά, ένας συνασπισμός φιλελεύθερων εντός του συστήματος -και διανοητές της εξωτερικής πολιτικής και οικονομικοί τεχνοκράτες- είναι υπέρ της βελτίωσης των σχέσεων με τη Δύση, ξεκινώντας πιθανώς από τη σταθεροποίηση της κατάστασης στο Ντονμπας. Όπως υποστηρίζει συνοπτικά ο πρώην υπουργός Οικονομικών Alexei Kudrin, “εάν θέλουμε η οικονομία μας να αναπτυχθεί, και να αναπτυχθεί έξυπνα, πρέπει να βελτιώσουμε τις σχέσεις μας με τη Δύση”. Η Δύση παραμένει η καλύτερη πηγή εκσυγχρονισμού. Η ανάγκη για τεχνοκρατικό εκσυγχρονισμό -η ανάγκη για κυριαρχία στον κόσμο της τεχνητής νοημοσύνης, και άλλων θαυμάτων του 21ου αιώνα- φαίνεται να είναι κατανοητή επίσης από τον πρόεδρο Putin, τουλάχιστον ακαδημαϊκά, αν όχι με πάθος.
Αυτό συμπίπτει με ένα επιχείρημα εξωτερικής πολιτικής που υποστηρίζει ότι η ρωσική εξωτερική πολιτική είναι υπερβολικά τεταμένη και θα επωφελούνταν από τον τερματισμό κάποιων συγκρούσεων. Η σταθεροποίηση στο Ντόνμπας, σύμφωνα με αυτή την ομάδα σκέψης, είναι το καλύτερο σημείο να ξεκινήσουν. Η επίτευξη προόδου εκεί θα βοηθούσε στην επανεκκίνηση των σχέσεων με την ΕΕ, και θα μπορούσε να βοηθήσει σε μια περίοδο που οι σχέσεις με τις ΗΠΑ έχουν βρεθεί σε αδιέξοδο επειδή η Ρωσία έχει γίνει εσωτερικό θέμα στις ΗΠΑ.
Το άλλο στρατόπεδο στη Μόσχα ωστόσο, παραμένει σκεπτικό. Φοβούνται ότι η Δύση θα εκλάβει τις “παραχωρήσεις” ως ένα σημάδι αδυναμίας. Ή ότι η επαναπροσέγγιση με τη Δύση θα έκανε τους μη δυτικούς συμμάχους της Ρωσίας -από το Ιράν μέχρι την Κίνα- να φοβούνται για ρωσική “προδοσία”. (Το Ιράν έχει ήδη βιώσει τέτοια μεταχείριση στις σχέσεις του με τη Ρωσία στη δεκαετία του 1990 και στις αρχές της δεκαετίας του 2000., όταν η Μόσχα χρησιμοποίησε την Τεχεράνη ως διαπραγματευτικό χαρτί στις σχέσεις της με τις ΗΠΑ).
Ωστόσο, το στρατόπεδο των σκεπτικιστών συμφωνεί σε ένα κρίσιμο σημείο: η εξωτερική πολιτική πραγματικά πρέπει να αλλάξει. Η κύρια αντι-δυτική ρητορική και τακτική που εστιάζει στην αναστάτωση, δεν λειτουργεί πια. Δεν έχει αποτέλεσμα στη Δύση επειδή εκεί, ο Donald trump είναι τώρα ο επικεφαλής της αναστάτωσης. Και μάλιστα απρόβλεπτος σε αυτό. Επίσης δεν φέρνει αποτέλεσμα στη Μέση Ανατολή, όπου η Ρωσία τώρα ουσιαστικά κατέχει την σύγκρουση στη ΣΥρία και για να παραμείνει στην κορυφή της διπλωματικής διαδικασίας, χρειάζεται αποτελεσματικές σχέσεις με όλες τις περιφερειακές δυνάμεις. Αυτό απαιτεί προβλέψιμη συμπεριφορά. Οι απρόβλεπτες επεμβάσεις έχουν κάνει τη δουλειά τους, την έκαναν καλά (στα μάτια της Μόσχας) -αλλά ο χρόνος τους φαίνεται ότι έχει τελειώσει.
Αυτή ήταν η κατάσταση της συζήτησης όταν, το απόγευμα της 4ης Μαρτίου, ένας πρώην υπάλληλος της GRU και Βρετανός διπλός πράκτορας, ο Sergei Skripal, βρέθηκε αναίσθητος στο Salisbury, δηλητηριασμένος με αέριο Novichok, του οποίου ο μόνος γνωστός παραγωγός είναι η ΕΣΣΔ/Ρωσία.
Αυτό το έγκλημα παραμένει αινιγματικό. Οι δολοφονίες κατασκόπων -όπως ήταν ο Skripal- δεν ήταν μέρος της συμπεριφοράς της Μόσχας μέχρι στιγμής. Γιατί να σπάσει αυτό το ταμπού του Ψυχρού Πολέμου -και να το κάνει τώρα μάλιστα; Μόνος στόχος ήταν να σκοτώσει έναν προδότη; Σε αυτή την περίπτωση, τα περισσότερα άλλα μέσα θα ήταν πιο απλά από ό,τι ένας παράγοντας χημικών. Ή αυτό είχε στόχο να στείλει ένα μήνυμα; Σε αυτή την περίπτωση έχει νόημα… Αλλά μήνυμα προς ποιον και τι έλεγε;
Είναι απίθανο να πρόκειται για εγχώρια πολιτικά κίνητρα -το έγκλημα συνέβη πολύ αργά για να τροφοδοτήσει τις προεδρικές εκλογές, ούτε ήταν αναγκαίο ή χρησιμοποιήθηκε αναλόγως. Διατάχθηκε όντως από τον πρόεδρο Putin -με πλήρη επίγνωση των διεθνών συνεπειών; Ή ήταν δουλειά κάποιων πανίσχυρων ρωσικών υπηρεσιών; Σε αυτή την περίπτωση, θα καταφέρει το Κρεμλίνο να διαχωρίσει τη θέση του από αυτές, και να το κάνει με το επίπεδο δημοσιότητας που θα ικανοποιούσε τη Δύση;
Απλώς δεν το γνωρίζουμε, αλλά αυτά τα ερωτήματα είναι πλέον συνδεδεμένα με το ερώτημα για την πορεία της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής. Μόλις πριν από τρεις εβδομάδες, οι διάφορες φατρίες στη Ρωσία υπέθεταν ότι μετά από τις εκλογές, ο Putin θα επέλεγε την πορεία του και τότε θα ξέραμε. Τώρα, όποιος και αν έχει διαπράξει το έγκλημα, φαίνεται ότι το έχει επιλέξει για τον ίδιο.
