Ερντογάν: Από Δήμαρχος Σουλτάνος
Ο Σουλτάνος στο θρόνο της νεο-οθωμανικής Τουρκίας με την βούλα του λαού.
Γράφει η Γιώτα Χουλιάρα
ghouliara@geopolitics.iisca.eu
Geopolitics & Daily News
Προφητικό αποδείχθηκε το περιοδικό Foreign Policy όταν μερικά εικοσιτετράωρα πριν από τις τουρκικές εκλογές της 24ης Ιουνίου έγραφε: «Ο Ερντογάν θα κάνει τα πάντα για να κερδίσει. Το να χάσει δεν αποτελεί επιλογή για εκείνον. Όταν προκήρυξε αυτές τις πρόωρες εκλογές ο Ερντογάν ήθελε να τις εμφανίσει ως το τελικό στάδιο για το πέρασμα της Τουρκίας από το κοινοβουλευτικό στο προεδρικό σύστημα, με ένα τεράστιο κομμάτι της εξουσίας να μεταφέρεται στον πρόεδρο. Το υπουργικό συμβούλιο, όλοι εκλεγμένα μέλη του κοινοβουλίου, καταργείται και ο πρόεδρος θα διορίζει συμβούλους και συνεργάτες για να κυβερνάται η χώρα.»
O 64χρονος «Σουλτάνος» κέρδισε από τον πρώτο γύρο των εκλογών την ώρα που πολλοί αναλυτές και δεξαμενές σκέψης του εξωτερικού περίμεναν ότι θα δυσκολευόταν νιώθοντας καυτή την ανάσα του αντιπάλου του Μουχαρρέμ Ιντζέ του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος ενώ πίστευαν ότι τα ποσοστά του θα ψαλίδιζε και η Μεράλ Ακσενέρ η οποία ίδρυσε τον Οκτώβριο του 2017 το Καλό Κόμμα. Το σαρωτικό 52,5%, ποσοστό που εδραιώνει την εξουσία για άλλα πέντε χρόνια, αποδεικνύει ότι είχαν άδικο.
Δεν είναι λίγοι εκείνοι που μιλούν για εκλογές νοθείας, βίας και τρομοκρατίας, αναφέρουν ότι «ψήφισαν και οι πεθαμένοι», μιλούν για χειραγώγηση και άλλα πολλά. Η αντιπολίτευση των κεμαλιστών μάλιστα μέχρι τελευταία στιγμή κατηγορούσε τα κρατικά ΜΜΕ για χειραγώγηση των αποτελεσμάτων, υποστηρίζοντας ότι οι καταμετρημένοι ψήφοι είναι πολύ λιγότεροι και δηλώνοντας ότι θα υπάρξει δεύτερος γύρος.
Την ίδια ώρα οξεία κριτική για τους όρους με τους οποίους εξελίχθηκε η προεκλογική εκστρατεία στην Τουρκία ασκεί ο ΟΑΣΕ, κάνοντας λόγο για πλήγμα σε θεμελιώδεις ελευθερίες και απουσία «ίσων ευκαιριών» για τους υποψηφίους.
«Παρόλο που δεν υπήρξαν ίσες ευκαιρίες, οι περισσότεροι από τους υποψηφίους μπόρεσαν να μεταδώσουν τα μηνύματά τους στο κοινό» αναφέρει η κοινή αποστολή παρατηρητών του Οργανισμού στην προκαταρκτική έκθεσή της, η οποία αναγνώσθηκε στη διάρκεια συνέντευξης Τύπου στην Άγκυρα.
Ενώ τον γύρο των social media έκαναν οι φωτογραφίες των επεισοδίων που προκλήθηκαν στην πόλη Ούρφα, της νοτιοανατολικής Τουρκίας, όταν ο βουλευτής του Ταγίπ Ερντογάν, Ιμπραήμ Χαλίλ Γιλντίζ, και υποστηρικτές του επιτέθηκαν σε μέλη του φιλοκουρδικού κόμματος HDP μέσα σε γυμνάσιο που χρησιμοποιείται ως εκλογικό τμήμα. Όμως το αποτέλεσμα της κάλπης δεν αλλάζει και ο Ερντογάν είναι πλέον κυρίαρχος στοχεύοντας στο 2023 και τα 100 χρόνια από την ίδρυση του σύγχρονου τουρκικού κράτους.
Η καταγωγή του και τα πρώτα χρόνια
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν γεννήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1954, στην περιοχή Κασίμπασα της Κωνσταντινούπολης. Η οικογένειά του είχε τουρκική και λαζική* καταγωγή και διέμενε αρχικά στην περιοχή της Ριζούντας, στην οποία επέστρεψαν όταν ο Ερντογάν ήταν ακόμα μωρό. Η καταγωγή της οικογένειας είναι από την τουρκική φυλή των Bağatlιoğlu ή Bakatoğlu, τους οποίους εγκατέστησε στην περιοχή ο Σουλτάνος Μεχμέτ Φάτιχ (Μωάμεθ ο Πορθητής) όταν κατέκτησε την Αυτοκρατορία της Τραπεζούντας. Ο παππούς του Ερντογάν λεγόταν Τεγιούπ (Ταϊγίπ) Μεμίς Μπακάτογλου (και το Μπακάτογλου ήταν περισσότερο ένα εθνονύμιο/παρατσούκλι και όχι επίσημο επώνυμο). Ο Τεγιούπ – που ήταν τουρκικής και λαζικής καταγωγής – είχε πολεμήσει εναντίον των ρωσικών στρατευμάτων, όταν είχαν καταλάβει τον ανατολικό Πόντο (μέχρι την Τραπεζούντα) και τραυματίστηκε στην περιοχή του Αρνταχάν. Γεωργιανής καταγωγής ήταν η Χαβουλί, η πρώτη σύζυγος του πατέρα του Ερντογάν. Η μητέρα του Ερντογάν και 2η σύζυγος του πατέρα του, ήταν Τουρκάλα και λεγόταν Τενζιλέ. Στα 13 του επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη, όπου παράλληλα με τα μαθήματα σε μια από τις θρησκευτικές σχολές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (σχολές İmam Hatip) αναγκαζόταν να δουλεύει στον δρόμο για να εξασφαλίσει περισσότερα χρήματα.
Σπούδασε Διοίκηση Επιχειρήσεων στη σχολή Οικονομικών και Εμπορικών Επιστημών του Ακσαράι, η οποία σήμερα ανήκει στο Πανεπιστήμιο Μαρμαρά (ως Σχολή Οικονομικών και Διοικητικών Επιστημών). Στα νιάτα του υπήρξε και ποδοσφαιριστής σε τοπική ομάδα της πόλης. Προς τιμήν του το στάδιο της γειτονιάς του Κασίμπασα, έδρα της τοπικής ομάδας Κασίμπασα Σπορ Κουλουμπού, έχει πάρει το όνομα του.
Την περίοδο των σπουδών του εισήχθη στην αντι-κομμουνιστική Εθνική Τουρκική Φοιτητική Ένωση, ενώ αργότερα έγινε μέλος του Κόμματος Εθνικής Σωτηρίας. Μετά το πραξικόπημα του 1980 ακολούθησε μαζί με τους υποστηρικτές του Ερμπακάν το Ισλαμιστικό Κόμμα της Ευημερίας, με το οποίο συμμετείχε στο τοπικό συμβούλιο του διαμερίσματος Μπεγιογκλού της Κωνσταντινούπολης.
Τον Ιούλιο του 1978 παντρεύεται την Εμινέ με την οποία απέκτησε 2 γιους και 2 κόρες. Η σύζυγός του φοράει την ισλαμική μαντίλα, γεγονός το οποίο δημιουργεί συχνά αντιπαραθέσεις στην Τουρκία και φέρει την αντίδραση του στρατού και του λεγόμενου «κεμαλικού κατεστημένου».
Στις 27 Μαρτίου 1994 εκλέχθηκε Δήμαρχος Κωνσταντινούπολης. Κατά τη διάρκεια της θητείας του ως δήμαρχος Κωνσταντινούπολης το Ισλαμικό Κόμμα της Ευημερίας κρίθηκε παράνομο από το Τουρκικό Συνταγματικό Δικαστήριο. Στις διαδηλώσεις που ακολούθησαν ο Ερντογάν έγινε ένας από τους κύριους ομιλητές. Τον Δεκέμβριο του 1997, σε διαδήλωση στην περιοχή του Σιίρτ, απήγγειλε ένα ποίημα του Τούρκου εθνικιστή ποιητή των αρχών του 20ου αιώνα Ζιγιά Γκιοκάλπ. Η δημόσια ανάγνωση του συγκεκριμένου ποιήματος θεωρήθηκε από το δικαστήριο ως προτροπή για τέλεση αδικήματος και υποκίνηση σε θρησκευτικό ή φυλετικό μίσος (άρθρο 312/2 του Τουρκικού Ποινικού Κώδικα). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να οδηγηθεί σε παραίτηση από την θέση του δημάρχου το 1998 και τελικά να καταδικαστεί το 1999 σε δεκάμηνη φυλάκιση, η οποία συνοδεύτηκε από αφαίρεση των πολιτικών του δικαιωμάτων. Η ποινή του ολοκληρώθηκε στις 24 Ιουλίου 1999.
Η άνοδος στην εξουσία
Το ισλαμικών καταβολών κόμμα του (AKP, Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης) κέρδισε στις εκλογές του 2002, αλλά ο ίδιος δεν μπόρεσε να γίνει άμεσα Πρωθυπουργός, λόγω κωλύματος εκλογιμότητας. Πρωθυπουργός ορίστηκε αρχικά ο στενός του συνεργάτης Αμπντουλάχ Γκιουλ. Ο Ερντογάν έγινε ο 57ος πρωθυπουργός της Τουρκίας στις 14 Μαρτίου 2003. Τον Μάιο του 2004, έγινε ο πρώτος Τούρκος Πρωθυπουργός που επισκέφθηκε επίσημα την Ελλάδα από το 1988 και ο πρώτος που είδε τους μουσουλμάνους της Θράκης από το 1952.
Στις πρόωρες βουλευτικές εκλογές του 2007 (22 Ιουλίου 2007) το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης πέτυχε μεγάλη νίκη με ποσοστό 46,54% και 340 έδρες. Το κεμαλικό Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα έλαβε το 20,79% των ψήφων και 112 έδρες, ενώ 14,25% και 71 έδρες πήραν οι Γκρίζοι Λύκοι του ακροδεξιού Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (το κόμμα του σημερινού συνεταίρου Ντεβλέτ Μπαχτσελί). Κατόπιν της νίκης αυτής, ο Ερντογάν ορκίστηκε ξανά πρωθυπουργός.
Έπειτα από τη διεξαγωγή των εκλογών, στις 12 Ιουνίου 2011, το κόμμα του Ερντογάν πέτυχε και νέα νίκη, εξασφαλίζοντας αυτοδυναμία με ποσοστό 50,2%, χωρίς όμως να συμπληρώσει την πλειοψηφία των 2/3 των εδρών στην Εθνοσυνέλευση, με 325 έδρες για το κόμμα του επί συνόλου 550 εδρών στο Κοινοβούλιο. Ο Ερντογάν έγινε έτσι ο δεύτερος πολιτικός που κερδίζει τρεις απανωτές εκλογικές αναμετρήσεις στην τουρκική ιστορία, από το 1946. Την 9η συνεχόμενη εκλογική του νίκη πέτυχε στις πρώτες άμεσες προεδρικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 10 Αυγούστου 2014 με ποσοστό 52%.
Το τουρκικό πραξικόπημα και η αρχή της σκληρής εθνικιστικής στάσης
Στις 15 Ιουλίου 2016, μέρος του τουρκικού στρατού οργάνωσε πραξικόπημα για την ανατροπή της κυβέρνησης. Οι πραξικοπηματίες προσπάθησαν να συλλάβουν τον Ερντογάν, ο οποίος εκείνη την ημέρα ήταν σε ξενοδοχείο στη Μαρμαρίδα, αλλά δεν τα κατάφεραν. Μέσω του κινητού του τηλεφώνου βγήκε στην τουρκική τηλεόραση και κάλεσε το λαό να μην υπακούσει τους πραξικοπηματίες, την ώρα που στρατιωτικές δυνάμεις πιστές στην κυβέρνηση αναλάμβαναν σταδιακά τον έλεγχο. Για το πραξικόπημα ο Ερντογάν, όπως και άλλοι κρατικοί αξιωματούχοι, κατηγόρησαν ως υπαίτιο τον ιμάμη Φετουλάχ Γκιουλέν, πρώην σύμμαχό του που πλέον έχει αυτοεξοριστεί στις ΗΠΑ.
Στον απόηχο του αποτυχημένου πραξικοπήματος, ο Ερντογάν ξεκίνησε μια εκτεταμένη εκκαθάριση της τουρκικής δημόσιας υπηρεσίας με τον Ερντογάν να προειδοποιεί τους αντιπάλους του ότι «θα πληρώσουν βαρύ τίμημα γι’ αυτό». Η κάθαρση περιελάμβανε πάνω από 45.000 στρατιωτικούς αξιωματούχους, αστυνομικούς, δικαστές, διοικητές και οι δημοσίους υπαλλήλους οι οποίοι συνελήφθησαν ή παύθηκαν, συμπεριλαμβανομένων 2.700 δικαστών, 15.000 καθηγητών όπως και κάθε πανεπιστημιακός κοσμήτορας της χώρας. Επίσης, 163 στρατηγοί και ναύαρχοι τέθηκαν υπό κράτηση, περίπου το 45% του συνόλου του τουρκικού στρατού.
Παράλληλα, ο Ερντογάν ξεκίνησε μια σκληρή εθνικιστική ρητορική τόσο απέναντι στη χώρα μας, η οποία παρείχε άσυλο σε 8 Τούρκους που έφτασαν με ελικόπτερο της τουρκικής αστυνομίας στο αεροδρόμιο της Αλεξανδρούπολης, όσο και απέναντι στην Ευρώπη. Δεν δίστασε μάλιστα να θέσει και ζήτημα επικαιροποίησης της Συνθήκης της Λωζάνης ενώ οι αναφορές στο ένδοξο παρελθόν της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν παραπάνω από συχνές. Στις δημόσιες ομιλίες του χαιρετάει με με τέσσερα δάχτυλα, διπλώνοντας προς το εσωτερικό της παλάμης τους τον αντίχειρα. Ο χαιρετισμός αυτός ονομάζεται ράμπια και δείχνει τους δεσμούς του με την μουσουλμανική αδερφότητα. Σκληρή ήταν και η στάση του στο ζήτημα των δυο Ελλήνων στρατιωτικών που βρίσκονται για σχεδόν 4 μήνες στις φυλακές της Ανδριανούπολης.
Πλέον, με την απόλυτη εξουσία, αναλυτές και ειδικοί προσπαθούν να αποκωδικοποιήσουν τις επόμενες κινήσεις του και την στάση του απέναντι στην Ελλάδα και την Ευρώπη (μεταναστευτικό). Όποια και αν είναι η στάση του Ερντογάν, όμως, οι εγχώριοι αναλυτές οφείλουν πρώτα να δουν πως η χώρα μας θα μπορέσει να φτιάξει ένα μακροχρόνιο σχέδιο στρατηγικής και αντιμετώπισης των προκλήσεων της Άγκυρας ώστε να αποδομήσει το προφίλ του νέου Σουλτάνου.
Σημείωση: Οι Λαζοί είναι φυλή που ζει κυρίως στις παράλιες περιοχές του Ευξείνου Πόντου οι οποίες ανήκουν στην Τουρκία και Γεωργία. Ήταν μια από τις κυριώτερες φυλές του αρχαίου βασιλείου της Κολχίδας. Κατά την εποχή που η Οθωμανική αυτοκρατορία άρχισε να ελέγχει τον Καύκασο (16ος αιώνας), οι Λαζοί έγιναν, από ορθόδοξοι χριστιανοί, σουνίτες μουσουλμάνοι.Ο πατέρας της ιστορίας, Ηρόδοτος, ο οποίος μας έχει δώσει πολλές πληροφορίες σχετικές με τους λαούς που έζησαν στα νότια παράλια του Ευξείνου Πόντου, τους ταυτίζει με τους Κόλχους, φυλή γνωστή στους Έλληνες πολύ πριν τις εκστρατείες τους στη Μικρά Ασία και πριν αρχίσουν τους αποικισμούς των ποντιακών εδάφων. Με τον Ηρόδοτο φαίνεται να συμφωνεί και ο Πανάρετος Τοπαλίδης ο οποίος μιλάει για αυτόχθονη φυλή των Λαζών, κατοικούντων ανατολικά της Τραπεζούντας, στην περιοχή του Ριζαίου.
