Τι συμβαίνει στο Ιράν;

Ιράν: έγχρωμη επανάσταση ως αποτέλεσμα των κυρώσεων από τις ΗΠΑ;

Γράφει η Γιώτα Χουλιάρα 

Την Παρασκευή το βράδυ «περίπου 500 διαδηλωτές επιτέθηκαν σε ένα θρησκευτικό σχολείο, προσπαθώντας να σπάσουν τις πόρτες του και να κάψουν αντικείμενα», μετέδωσε χθες Σάββατο το πρακτορείο Fars, επικαλούμενο τον διευθυντή του σχολείου Ιστεχάντ στην επαρχία Καράζ. Τις τελευταίες ημέρες οι διαδηλώσεις σε μεγάλες πόλεις αυξάνονται.

Οι Ιρανοί είναι εξαθλιωμένοι πλέον από τις κυρώσεις που επιβάλλουν οι ΗΠΑ και όλοι φοβούνται για τα χειρότερα. Το εθνικό νόμισμα του Ιράν συνεχίζει να βυθίζεται ενώ ο νέος κυβερνήτης της κεντρικής τράπεζας της χώρας δήλωσε πως θα ληφθούν έκτακτα μέτρα.

Η κατάσταση μοιάζει τεταμένη και δεν μπορούμε να μην αναρωτηθούμε αν έρχεται την κατάλληλη χρονική στιγμή για τον Αμερικανό πρόεδρο Τραμπ, ο οποίος δήλωσε δεκτικός σε συνομιλίες με το Ιράν. 

Το ερώτημα είναι αν οι αντιδράσεις οφείλονται στην οικονομική κόπωση των Ιρανών ή η ομιλία (και όχι μόνο ) Πομπέο, πριν λίγες μέρες, είχε τον δικό της ρόλο. Άραγε ο λόγος είναι γεωπολιτικός (λόγω των Στενών του Ορμούζ) ή όλα γίνονται εξαιτίας του μεγαλεπήβολου σχεδίου One Belt One Road των Κινέζων (στο οποίο περιλαμβάνεται και το Ιράν).

Παρακάτω επιδιώκουμε να δούμε την μεγάλη εικόνα.

Το Ιράν στο μικροσκόπιο 

Το Ιράν, επίσημα Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν, ανεπίσημα Περσία, είναι χώρα της Μέσης Ανατολής στη Νοτιοδυτική Ασία.Έχει έκταση 1.648.195 τ.χλμ. και πληθυσμό 82.011.735 σύμφωνα με τη μέση εκτίμηση των Ηνωμένων Εθνών για το 2018. Το Ιράν συνορεύει στα βόρεια με Αζερμπαϊτζάν, Αρμενία και Τουρκμενιστάν, ανατολικά με Πακιστάν και Αφγανιστάν και δυτικά με Τουρκία και Ιράκ. Πρωτεύουσα είναι η Τεχεράνη, που αποτελεί το πολιτικό, πολιτιστικό, εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο της χώρας. Το Ιράν θεωρείται σημαντική περιφερειακή δύναμη και καταλαμβάνει εξέχουσα θέση σε θέματα παγκόσμιας ενεργειακής πολιτικής και οικονομίας, ως αποτέλεσμα κυρίως των μεγάλων αποθεμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου που διαθέτει. Η χώρα είναι επίσης μέλος του ΟΠΕΚ και του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.

Ιστορικά, είναι από τις περιοχές του κόσμου όπου αναπτύχθηκαν οι πρώτοι σημαντικοί πολιτισμοί, με τους πρώτους οργανωμένους οικισμούς το 7.000 π.Χ., ενώ από την πρώτη χιλιετία π.Χ. έως τον 7ο αιώνα μ.Χ. εγκαθιδρύθηκαν μεγάλες αυτοκρατορίες: Αχαιμενίδες, Πάρθοι, Σασσανίδες. Κατά τη χρυσή εποχή του Ισλάμ (7ος-11ος αιώνας), στο Ιράν άκμασαν οι επιστήμες: φιλοσοφία, ιατρική, αστρονομία, μαθηματικά καθώς και οι τέχνες και η λογοτεχνία. Το 1906 συστάθηκε το πρώτο κοινοβούλιο της χώρας, ενώ από την 1η Απριλίου 1979, έγινε ισλαμική δημοκρατία.

Το Ιράν είναι μια πολυπολιτισμική χώρα με πολλές εθνοτικές και γλωσσικές ομάδες. Οι μεγαλύτεροι είναι οι Πέρσες (61%), το Αζερμπαϊτζάν (16%), οι Κούρδοι (10%) και οι LUR (6%).

Εδώ και πέντε αιώνες περίπου η σιιτική πτέρυγα του Ισλάμ, την οποία ασπάζονται το 95% του πληθυσμού, είναι και η θρησκεία του κράτους. Ένα 4% είναι Σουνίτες Μουσουλμάνοι. Από τα μη μουσουλμανικά θρησκεύματα, που αντιπροσωπεύουν το υπόλοιπο 1% αξίζει να αναφερθούν οι Μπαχάι και οι Ζωροάστρες, όπως και οι Ιουδαίοι, Χριστιανοί και Μανδαίοι (Mandeans). Οι τέσσερις τελευταίες αναγνωρίζονται επίσημα ως μειονότητες και κατέχουν έδρες στο Κοινοβούλιο.

Η οικονομία βασίζεται και ελέγχεται σε μεγάλο βαθμό από το ίδιο το κράτος, με το πετρέλαιο να είναι ο σημαντικότερος οικονομικός πόρος της χώρας. Το Ιράν είναι η τέταρτος μεγαλύτερη παραγωγός χώρα πετρελαίου παγκοσμίως και η παραγωγή του αντιστοιχεί στο 11% της συνολικής παραγωγής των χωρών του ΟΠΕΚ. Οι εξαγωγές αργού πετρελαίου συνιστούν το 85% της συνολικής αξίας των εξαγωγών.

Ο ανώτατος θρησκευτικός ηγέτης 

Στα τέλη της δεκαετίας του 70 ξεκίνησαν διαδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά του σάχη Μοχάμεντ Ρεζά Παχλαβί και του τρόπου διακυβέρνησής του καταγγέλοντας, μεταξύ άλλων, παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, φαινόμενα λογοκρισίας, την οικονομική πολιτική αλλά και την επιρροή ξένων δυνάμεων σε όλους τους τομείς της ιρανικής κοινωνίας. Η επανάσταση υπήρξε το αποκορύφωμα ενός κινήματος που διαμορφώθηκε μέσα από το συνασπισμό διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, όπως κληρικών, εμπόρων, φοιτητών και διανοούμενων, με διαφορετικές πολιτικές ιδεολογίες. Το παραδοσιακό θρησκευτικό κόμμα του Χομεϊνί επικράτησε κατά τη σύγχυση και την αταξία που αναπτύχθηκε στον απόηχο της επανάστασης και μέσα από τη διεξαγωγή εθνικού δημοψηφίσματος, την 1η Απριλίου 1979, το Ιράν έγινε και επίσημα ισλαμική δημοκρατία. Την περίοδο εκείνη επιτροπές θρησκευτικού χαρακτήρα άρχισαν να πραγματοποιούν περιπολίες με σκοπό την επιβολή του ισλαμικού κώδικα συμπεριφοράς και εμφάνισης, ενώ παρόμοια δράση είχε καθόλη τη διάρκεια του 1979 και μια ανεπίσημη θρησκευτική πολιτοφυλακή – τα μέλη της οποίας είναι γνωστά ως Φρουροί της Επανάστασης (Islamic Revolutionary Guard Corps)- επιδεικνύοντας συχνά βία που ξεπερνούσε εκείνη κατά τη διακυβέρνηση του σάχη.

Σήμερα, σύμφωνα με το ιρανικό σύνταγμα, ο Ανώτατος Ηγέτης του Ιράν σκιαγραφεί και επιβλέπει την εφαρμογή των «γενικών πολιτικών κατευθύνσεων της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν». Αναπληρώνεται από το Συμβούλιο των Κηδεμόνων, μία επιτροπή σημαινόντων ιερωμένων. Ο Ανώτατος Ηγέτης είναι και αρχιστράτηγος του στρατού όπως και αρχηγός των υπηρεσιών ασφαλείας και των μυστικών υπηρεσιών και είναι ο μόνος που δικαιούται να κηρύξει πόλεμο. Ηγείται προσωπικά του αυτόνομου στρατού των Φρουρών της ισλαμικής επανάστασης. Επίσης διορίζει και απομακρύνει τους επικεφαλής της δικαιοσύνης και των κρατικών ΜΜΕ. Τέλος διορίζει επίσης έξι από τα δώδεκα μέλη του Συμβουλίου των Κηδεμόνων.

Ο Ανώτατος Ηγέτης του Ιράν και τα μέλη του Συμβουλίου των Κηδεμόνων, εκλέγονται από μία Συνέλευση Εμπειρογνωμόνων, με βάση τα προσόντα και τη δημοτικότητα.

Ο σημερινός Ανώτατος Ηγέτης του Ιράν είναι ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Ο Αγιατολάχ (κυριολεκτικά: «Σημάδι του Θεού») είναι ένας υψηλόβαθμος τίτλος που δίδεται σε σιίτες κληρικούς. Αυτοί που φέρουν τον τίτλο είναι ειδικοί σε μουσουλμανικές σπουδές όπως η νομολογία, η ανάγνωση του Κορανίου και η φιλοσοφία και συνήθως διδάσκουν σε μουσουλμανικά σεμινάρια. Η επόμενη κατώτερη βαθμίδα είναι ο χοτζατολεσλάμ.

Ο Αλί Χοσεϊνί Χαμενεΐ είναι ο δεύτερος και σημερινός ανώτατος θρησκευτικός (πνευματικός) ηγέτης του Ιράν από το 1989. Ήταν επίσης πρόεδρος της χώρας μεταξύ 1981 – 1989. Το πλήρες όνομά του είναι Αγιατολλάχ Σεγιέντ Αλί Χοσσαϊνί Χαμενεΐ.

Συμπεριελήφθη στη λίστα που εξέδωσε το περιοδικό Time για τα «Πρόσωπα με τη Μεγαλύτερη Επιρροή Παγκοσμίως» για το έτος 2012. Το 1989, μετά το θάνατο του στενού του συνεργάτη Αγιατολλάχ Χομεϊνί, έγινε θρησκευτικός ηγέτης του Ιράν.Τήρησε θετική στάση απέναντι στην έλευση της τεχνολογίας στο Ιράν. Ως υποστηρικτής της επιστημονικής προόδου, τάχθηκε θετικά στην κλωνοποίηση για θεραπευτικούς σκοπούς και την έρευνα για βλαστοκύτταρα.

Παλαιότερες ταραχές 

Είναι αλήθεια ότι το ισλαμικό σύστημα επέζησε δυναμικών διαδηλώσεων το 1999.

Πιο συγκεκριμένα, ταραχές στο Ιράν είχαμε το 2009 όταν στις προεδρικές εκλογές του 2009 ο ο συντηρητικός λαϊκός υποψήφιος Μαχμούντ Αχμαντινετζάντ επανεξελέγη με 62% έναντι 34% του φιλελεύθερου αντιπάλου Μιρ Χοσεΐν Μουσαβί. Ο Μουσαβί αρνήθηκε να αναγνωρίσει το αποτέλεσμα και κατήγγειλε εκτεταμένη νοθεία. Ακολούθησαν μεγάλες διαδηλώσεις οπαδών του Μουσαβί οι οποίες κατεστάλησαν βίαια ενώ πολλοί πρωτεργάτες καταδικάσθηκαν σε θάνατο αργότερα.

Οι προεδρικές εκλογές διεξήχθησαν στις 12 Ιουνίου 2009. Με καταμετρημένα τα δύο τρίτα των ψηφοδελτίων, το πρακτορείο Ειδήσεων της Ισλαμικής Δημοκρατίας, ανακοίνωσε ότι ο πρόεδρος Αχμεντινετζάντ ήταν ο νικητής των εκλογών, με 66% των ψήφων.Ο αντίπαλός του, Μιρ-Χοσεΐν Μουζαβί έλαβε το 33% των ψήφων.

Η αντιπολίτευση κατήγγειλε νοθεία και οι υποστηρικτές της προχώρησαν σε (αρχικά ειρηνικές) διαδηλώσεις στην Τεχεράνη και σε άλλες μεγάλες πόλεις, μετά την ανακοίνωση των πρώτων αποτελεσμάτων, στις 13 Ιουνίου. Παράλληλα, υποστηρικτές του νικητή των εκλογών έκαναν τις δικές τους πορείες στην Τεχεράνη, πανηγυρίζοντας τη νίκη του Αχμεντινετζάντ.

Κατά την διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης που ξέσπασε σε Αίγυπτο, Υεμένη, Συρία, Τυνησία και άλλες χώρες της Β.Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, στο Ιράν είχαμε κάποιες διαδηλώσεις αλλά δεν προχώρησαν στη γενικευμένη κατάσταση που έφερε η αραβική άνοιξη.

Τον Οκτώβριο του 2012 ο τότε υπουργός Εξωτερικών του Ισραήλ Αβίγκντορ Λίμπερμαν με δηλώσεις του προέβλεψε μια περσική άνοιξη μέσω εξέγερσης εναντίον της ιρανικής κυβέρνησης. «Μια περσική άνοιξη θα διαδεχθεί την αραβική άνοιξη, η αστάθεια εξαπλώνεται στο Ιράν και όχι μόνο στην Τεχεράνη», δήλωσε ο Λίμπερμαν στο ραδιόφωνο του στρατού. «Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το κίνημα διαμαρτυρίας θα ενισχυθεί καθώς πλησιάζουν οι προεδρικές εκλογές το προσεχές καλοκαίρι».

Μάλιστα, ο Λίμπερμαν είχε καλέσει τις χώρες της Δύσης να ενεργήσουν ώστε να βοηθήσουν το κίνημα αυτό, αντίθετα με αυτό που συνέβη στις προηγούμενες μαζικές διαδηλώσεις του 2009 που κατεστάλησαν από το καθεστώς.

Τον Δεκέμβριο του 2017 είχαμε μια ακόμη προσπάθεια να υλοποιηθεί η αναμενόμενη περσική άνοιξη όταν οι διαδηλωτές βγήκαν στους δρόμους και φώναζαν «Ανεξαρτησία, ελευθερία, Ιρανική Δημοκρατία, Θάνατος στον Χαμενεΐ». Μάλιστα το πλήθος εξαγρίωσε ακόμη περισσότερο η πληροφορία που κυκλοφόρησε ότι οι Ιρανοί ηγέτες ξόδεψαν εκατ δολάρια στον Μπασάρ Άσαντ και στις περιφερειακές πολιτοφυλακές σε Συρία-Ιράκ-Υεμένη-Χεζμπολάχ-Παλαιστίνη.

Το κίνημα της μαντήλας 

Στις 27 Δεκεμβρίου η Βίντα Μοβαγέντ στάθηκε με τα μαλλιά της να ανεμίζουν στον άνεμο, σε έναν υποσταθμό σε μία από τις βασικές αρτηρίες της πόλης, έχοντας κρεμάσει τη λευκή της μαντίλα σε ένα ξύλο. Μέσα σε λίγες ημέρες η εικόνα της 31χρονης, η οποία συνελήφθη και τελικά αφέθηκε ελεύθερη λίγες εβδομάδες μετά, αποτελούσε ένα σύμβολο.

Tις εβδομάδες που ακολούθησαν της ειρηνικής διαμαρτυρίας κατά του υποχρεωτικού χιτζάμπ (μαντίλα), ενός από τα πιο ορατά σύμβολα της Ισλαμικής Δημοκρατίας, δεκάδες γυναίκες αλλά και κάποιοι άνδρες σε ολόκληρο το Ιράν ακολούθησαν το παράδειγμά της.

ΗΠΑ και Ιράν 

Υπενθυμίζουμε την απόφαση του Αμερικανού προέδρου Ν.Τραμπ, ο οποίος στις 8 Μαΐου αποφάσισε να αποσύρει τις ΗΠΑ από τη διεθνή συμφωνία του 2015 για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης. Έκτοτε επικράτησε ένταση στις σχέσεις των δυο χωρών με εκατέρωθεν δηλώσεις.

Πρόσφατα, ο Aμερικανός πρόεδρος Τραμπ σε συνέντευξη του στο τηλεοπτικό δίκτυο Fox News λίγο μετά την συνάντησή του με τον Ρώσο πρόεδρο Βλ. Πούτιν στο Ελσίνκι δήλωσε «Γίνονται ταραχές σε όλες τις πόλεις τους, ο πληθωρισμός καλπάζει» και συνέχισε «το καθεστώς αυτό δεν θέλει ο λαός να ξέρει ότι τον υποστηρίζουμε 100%. Γίνονται διαδηλώσεις απ’ άκρου σ’ άκρο της χώρα. Και μάχες έχουν γίνει, αφότου τερμάτισα αυτή τη συμφωνία. Λοιπόν, θα δούμε» τόνισε αινιγματικά.

«Η Αμερική θα πρέπει να ξέρει ότι η μάχη με το Ιράν είναι η μητέρα όλων των μαχών» ήταν η απάντηση του προέδρου του Ιράν Χασάν Ροχανί λίγες μέρες αργότερα.

Την Κυριακή 23 Ιουλίου ήρθε η ομιλία του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Μάικ Πομπέο, ο οποίος καταφέρθηκε εναντίον των ιερωμένων που κυβερνούν το Ιράν. Ο Αμερικανός υπουργός ανακοίνωσε την ενίσχυση της αμερικανικής εκστρατείας προπαγάνδας, με τη δημιουργία ενός δικτύου πολυμέσων (τηλεόρασης, ραδιοφώνου, πληροφορικής, στους ιστότοπους κοινωνικής δικτύωσης) που θα λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο, στη γλώσσα φαρσί, ώστε «οι απλοί Ιρανοί στο Ιράν και σε όλο τον κόσμο να γνωρίζουν ότι η Αμερική βρίσκεται στο πλευρό τους». Καθώς επίσης και μέτρα «για να βοηθηθούν οι Ιρανοί να παρακάμπτουν τη λογοκρισία στο διαδίκτυο».

Την ίδια ώρα οι κοινωνικές εντάσεις μοιάζουν να αυξάνονται στη χώρα εξαιτίας των εντεινόμενων οικονομικών προβλημάτων των πολιτών που επιδεινώνονται και μετά την επαναφορά των κυρώσεων από τις ΗΠΑ.

Τα στενά του Ορμούζ 

«Αν επιθυμούν να σταματήσουν τις εξαγωγές πετρελαίου του Ιράν, δεν θα επιτρέψουμε σε κανένα φορτίο πετρελαίου να περάσει μέσα από τα στενά του Ορμούζ», είχε δηλώσει ο Ισμαήλ Κοουσαρί, διοικητής των ιρανικών Φρουρών της Επανάστασης, σύμφωνα με την ειδησεογραφική ιστοσελίδα YJC.

Τα Στενά του Ορμούζ (Μαντίκ Χουρμούζ) είναι πορθμός ανάμεσα στον κόλπο του Ομάν και τον Περσικό Κόλπο. Είναι το μόνο θαλάσσιο πέρασμα για το Περσικό Κόλπο και γι’ αυτό έχουν μεγάλη στρατηγική σημασία. Στα βόρεια βρίσκεται το Ιράν και στα νότια τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Μουσαντάν, ένα εξκλάβιο του Ομάν. Στο στενότερο σημείο τους, τα στενά έχουν πλάτος 29 ναυτικά μίλια (54 χιλιόμετρα).Περίπου το 35% του πετρελαίου που μεταφέρεται μέσω ακτοπλοϊκών (και 20% των συνολικών μεταφορών) περνάει από τα Στενά του Ορμούζ.

Επίλογος

Σίγουρα η ένταση δεν βοηθάει τη διοίκηση Ροχανί η οποία έχει έρθει σε δεινή θέση και, αν τελικά, έρθει σε συνομιλίες με τον Τραμπ θα νιώσει ιδιαίτερα πιεσμένη. Πληροφορίες που φτάνουν στο Geopolitics λένε ότι και το IRGC (Φρουροί της επανάστασης) αντιμετωπίζει την κατάσταση με σκεπτικισμό. Το IRGC δεν ενδιαφέρεται να απομακρύνει τον Ρουχάνι από την εξουσία, τουλάχιστον όχι με πραξικόπημα. Η νομιμότητα του IRGC απορρέει από το ρόλο του ως προστάτη της επανάστασης και ένα πραξικόπημα θα θέσει υπό αμφισβήτηση αυτήν τη νομιμότητα. Τι μέλλει και γενέσθαι και αν πρόκειται για χρωματιστή επανάσταση θα το δούμε από το αποτέλεσμα.

Γιώτα Χουλιάρα για το Geopolitics