Tουρκία και εξωτερίκευση προβλημάτων μετά την περίπτωση της απελευθέρωσης των δυο Ελλήνων στρατιωτικών

Γράφει ο Δρ Αθανάσιος Ε. Δρούγος
Διεθνολόγος-Στρατηγικός Αναλυτής

Εκτιμώ ότι ο Ερντογάν – ασφαλώς και μετά την απελευθέρωση των δύο στρατιωτικών μας- έχει αυτοπαγιδευτεί στις μεγαλοστομίες του, είτε πρόκειται για απειλές εναντίον μικρών και μεγάλων, συμπεριλαμβανομένων και ΗΠΑ, ΕΕ και ΝΑΤΟ, είτε πρόκειται για εξαγγελίες και υποσχέσεις στο εσωτερικό του, είτε για τις βλέψεις και τα σχέδιά του να δημιουργήσει μια Τουρκία που δεν θα είναι απλώς μια περιφερειακή δύναμη (αυτό δεν του το αμφισβήτησε κανένας) αλλά μια μεγάλη δύναμη στη διεθνή πολιτική σκακιέρα και με ρόλο σε όλες τις ηπείρους.

Με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κέρδισε τις εκλογές, και τώρα τα λόγια πρέπει να γίνουν έργα. Και τώρα διαπιστώνει ότι στη διεθνή πολιτική σκηνή είναι σχεδόν απομονωμένος, αφού οι πρόσκαιρες συμμαχίες και λυκοφιλίες στις οποίες επένδυσε δεν του προσφέρουν όσα προσδοκούσε, ενώ παράλληλα βλέπει την οικονομία του να δέχεται ισχυρά πλήγματα και τη λίρα του να υποτιμάται συνεχώς. Αν συνυπολογίσουμε και το τεράστιο εξωτερικό χρέος της Τουρκίας, καθώς και την ενεργειακή του εξάρτηση από τρίτους, τότε η κατάσταση κάθε άλλο παρά ως ρόδινη διαμορφώνεται. Αν δεν το έχει ήδη διαπιστώσει, σύντομα θα διαπιστώσει ότι δεν είναι σε θέση ισχύος όπως πίστευε. Η αλαζονεία και η έπαρσή του ίσως να μην τον αφήνουν να παραδεχθεί ανοιχτά τη δύσκολη κατάσταση στην οποία βρίσκεται, είναι όμως αρκετά έξυπνος για να το γνωρίζει.

Για να μπορέσει να παραδεχθεί ότι η κατάσταση είναι άσχημη, χρειάζεται μια καλή δικαιολογία, κάποιον που να φταίει ή τουλάχιστον να του ρίξει ένα μεγάλο μέρος της ευθύνης, ώστε να συσπειρώσει την κοινή γνώμη όταν αυτή θα αρχίσει να διαμαρτύρεται. Το χαρτί του πραξικοπήματος ως «εσωτερικού» εχθρού το έπαιξε, δεν γίνεται να το ξαναπαίξει. Κάτι άλλο πρέπει να βρει. Ίσως αυτή τη φορά αναζητήσει κάποιον «εξωτερικό» εχθρό.

Οι συνήθεις ύποπτοι για να φταίνε όταν κάτι δεν πηγαίνει καλά στην Τουρκία είναι η Ελλάδα, η Κύπρος, και σε πιο διασταλτικό βαθμό η ΕΕ. Θυμάμαι ανώτερο Τούρκο αξιωματικό στην έδρα του ΝΑΤΟ, να μου λέει ότι μεγάλωσε με την άποψη πως για ότι αρνητικό συνέβαινε στην Τουρκία έφταιγε η Ελλάδα, ακόμα κι αν επρόκειτο για προφανώς άσχετα προβλήματα, όπως πχ για θεομηνίες, και ότι αυτή η άποψη μάλιστα καλλιεργούταν ακόμα και μέσα στη στρατιωτική τους ακαδημία (στη δική τους Σχολή Ευελπίδων). Όσο για «εσωτερικό» εχθρό, του απομένουν οι Κούρδοι (ή οι τρομοκράτες όπως τους αποκαλούν), και ίσως κάτι που να στρέφεται εναντίον του ίδιου, όπως πχ κάποια απόπειρα δολοφονίας του. Αυτό είναι άλλωστε κάτι που το φοβάται ιδιαίτερα και λαμβάνει συνεχώς μέτρα ασφαλείας όπου κι αν βρίσκεται, κάποια από τα οποία μπορούν να θεωρηθούν ως γραφικά ή τουλάχιστον υπερβολικά (μην ξεχνάμε τι έγινε κατά την τελευταία επίσκεψη του Ερντογάν στις ΗΠΑ).

Σε αυτό το πλαίσιο, δεν μπορεί να αποκλειστεί μια προσπάθεια εξωτερίκευσης των προβλημάτων του προς Ελλάδα ή Κύπρο. Για να το κάνει όμως αυτό θα χρειαστεί κάποια «διεθνή νομιμοποίηση», δηλαδή κάποια ευλογοφανή δικαιολογία ώστε να έχει επιχειρήματα τόσο προς το εσωτερικό του όσο και προς τη διεθνή κοινότητα. Άλλωστε, αργά ή γρήγορα οι ΗΠΑ και οι Διεθνείς Οργανισμοί θα επέμβουν για να τερματισθεί η όποια κατάσταση θα έχει διαμορφωθεί, αφού δεν θα τους εξυπηρετεί καθόλου.

Υπό αυτό το πρίσμα, στην Ελλάδα θα μπορούσε να αρκεστεί μόνο σε ένα θερμό επεισόδιο με στόχο να δείξει παρουσία και ισχύ, και να παγιώσει τις γνωστές διεκδικήσεις της Τουρκίας στο Αιγαίο. Πολύ δύσκολα όμως θα επιχειρήσει κάτι περισσότερο από αυτό, αφού σε περίπτωση πιο γενικευμένης κλιμάκωσης ή πολέμου, ο κίνδυνος υποτροπής της Τουρκίας είναι υπαρκτός και αρκετά μεγάλος. Και φυσικά, η μόνη διεθνής νομιμοποίηση που μπορεί να επικαλεσθεί είναι τα κατά την τουρκική άποψη κενά των διεθνών συνθηκών που δημιουργούν τις προσφιλείς της «γκρίζες ζώνες», κάτι που και πάλι παραπέμπει μόνο σε διεκδικήσεις μικρών νησίδων και όχι σε κάτι περισσότερο ή πιο γενικευμένο.

Τα πράγματα είναι διαφορετικά στην Κύπρο. Εκεί η προσπάθεια διεθνούς νομιμοποίησης ίσως είναι πιο εύκολη βάζοντας μπροστά τους Τουρκοκύπριους και τα δικαιώματά τους στο φυσικό πλούτο της Κύπρου, ενώ και το τελικό διακύβευμα είναι πολύ πιο ουσιαστικό, αφού μιλάμε για άμεση εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, κάτι που δίνει λύση ή τουλάχιστον ανακουφίζει σημαντικά το πρόβλημα της ενεργειακής εξάρτησης της Τουρκίας από τρίτες χώρες. Και μάλιστα, στην περίπτωση εξωτερίκευσης προς την Κύπρο, οι πιθανότητες υποτροπής είναι σαφώς πιο περιορισμένες έως ελάχιστες, λαμβανομένων υπόψη των περιορισμένων επιχειρησιακών δυνατοτήτων της μεγαλονήσου, πολύ περισσότερο μάλιστα στον αεροναυτικό τομέα. Εδώ λοιπόν θα πρέπει να δοκιμασθούν οι ελληνοκυπριακές σχέσεις και το ξεχασμένο δόγμα ενιαίου αμυντικού χώρου, καθώς και οι αντιδράσεις της ΕΕ, μέλος της οποίας είναι η Κυπριακή Δημοκρατία. Και πάλι όμως θα πρέπει η Τουρκία να έχει την ετοιμότητα να συγκρουσθεί όχι μόνο με την ΕΕ σε πολιτικό επίπεδο, αλλά και με μεγάλα οικονομικά συμφέροντα ισχυρών κρατών και πολυεθνικών εταιρειών που έχουν δικαιώματα εξόρυξης και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων στα ενεργειακά οικόπεδα της Κύπρου.

Η «καταπολέμηση της τρομοκρατίας» αυτή τη στιγμή φαίνεται να είναι το προσφορότερο πεδίο εξωτερίκευσης για τον Ερντογάν. Από τη μια το ήδη ανοιχτό μέτωπο στη Συρία και οι ήδη εν εξελίξει επιχειρήσεις κατά των Κούρδων του επιλύουν το πρόβλημα της διεθνούς νομιμοποίησης, ενώ από την άλλη του δίνουν τη δυνατότητα να ασχοληθεί όχι με την εδαφική επέκταση της Τουρκίας, αλλά με τη διατήρηση της εδαφικής της ακεραιότητας. Με την κατάσταση όπως διαμορφώνεται σήμερα, η εδαφική ακεραιότητα της Τουρκίας δεν θα πρέπει να θεωρείται ως δεδομένη, αφού οι φωνές και οι σκοπιμότητες για τη δημιουργία ανεξάρτητου κουρδικού κράτους γίνονται όλο και πιο έντονες. Επιπλέον, η συνέχιση των επιχειρήσεων κατά των Κούρδων, και μάλιστα μέσα στο συριακό έδαφος, μπορεί να του δώσει τη δυνατότητα να βάλει χέρι και σε πετρελαιοπαραγωγικές περιοχές, κάτι το οποίο επιθυμεί και επιδιώκει διακαώς.

Η εκτίμησή μου είναι ότι ο Ερντογάν δεν θα βιαστεί να εξωτερικεύσει τα εσωτερικά του προβλήματα και αδιέξοδα(εννοώ μέσα σε 1-2 μήνες), αλλά θα επιχειρήσει να βελτιώσει τη διεθνή του εικόνα και τις συμμαχίες του, ώστε να περισώσει ότι μπορεί από την καταρρέουσα οικονομία του και να πάρει εγγυήσεις για τη διατήρηση του περιφερειακού ρόλου της Τουρκίας. Όταν (και αν) αποφασίσει να εξωτερικεύσει τα εσωτερικά του προβλήματα, τότε θα εκτιμήσει τις δυνατότητες που θα του δίνει η διεθνής κατάσταση και η θέση του στη διεθνή σκακιέρα. Με τα σημερινά δεδομένα, θα ιεραρχούσα τις προτεραιότητές του για εξωτερίκευση σε Κούρδους (τρομοκρατία κατά την επίσημη θέση της Τουρκίας), Κύπρο και Ελλάδα.

Αυτό σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει ότι δεν θα σπεύσει να εκμεταλλευτεί οποιοδήποτε δικαίωμα ή αφορμή του δώσει η ελληνική κυβέρνηση για να προβάλει τις γνωστές διεκδικήσεις του στο Αιγαίο. Αυτή είναι πάγια τακτική και πρακτική της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα και θα πρέπει να είμαστε πάντοτε έτοιμοι να την αντιμετωπίσουμε με κάθε τρόπο (πολιτικό, διπλωματικό, στρατιωτικό κλπ). Και φυσικά δεν είναι συνετό να υποτιμάμε τη δυνατότητα του Ερντογάν να στρέψει την εγχώρια και διεθνή συμπάθεια υπέρ του, επινοώντας ένα φανταστικό εχθρό ή μεγεθύνοντας κάποιον υπαρκτό, όπως θα μπορούσε να συμβεί με κάτι ανάλογο του αποτυχημένου πραξικοπήματος, για παράδειγμα με μια προσπάθεια δολοφονίας του.