Ιστορική επιστήμη και mega data
Γράφει ο ιστορικός Παναγιώτης Γέροντας
Η Ιστορία ως επιστήμη πέρασε διάφορα στάδια. Ως πρώτο, το ηροδότειο στάδιο, δίνει έμφαση στα ήθη και στα έθιμα των λαών. Αν και ο Ηρόδοτος απηχεί την παράδοση των λογογράφων (των λογοποιών) μέσα στην ανεκδοτολογική, πολλές φορές, παράθεση των γεγονότων, θέτει τα όρια της ανθρώπινης γνώσης. Ο ιστορικός στέκεται στο κέντρο και μας δείχνει την μεθοδολογία του (εγώ έψαξα, είδα, ρώτησα…). Κατόπιν με τον Θουκυδίδη τίθεται η παράμετρος του σημαντικού γεγονότος (ο Πελοποννησιακός Πόλεμος είναι ο σημαντικότερος γιατί…) καθώς και αυτή της μάθησης (κτήμα ες αεί). Με τον Πολύβιο έχουμε την πρώτη προσπάθεια πολιτικής ερμηνείας ενός μεγάλου γεγονότος (πώς και γιατί η Ρώμη κατέκτησε την Ελλάδα).
Στον Μεσαίωνα, η ιστορική παράδοση “σπάει στα δύο”. Στο Βυζάντιο ακολουθείται η λόγια θουκυδίδεια παράδοση: Άννα Κομνηνή, Νικηφόρος Γρηγοράς, Γεώργιος Παχυμέρης, Γεώργιος Φραντζής κλπ. Η Δύση ανακαλύπτει την αρχαία ελληνική φιλοσοφία από τους Άραβες και τους Έλληνες, οι οποίοι καταφθάνουν στην Δύση. Οι Δυτικοί επηρεασμένοι από τον αριστοτελισμό θα δημιουργήσουν τον σχολαστικισμό. Έτσι, ενώ στην αρχή θα προσπαθούν με την φιλοσοφία να εξηγήσουν τα αίτια της πτώσης της Ρώμης στους βάρβαρους και τα συνακόλουθα δεινά, στην συνέχεια θα επιχειρήσουν να εξηγήσουν τα όντα χρησιμοποιώντας την αριστοτελική διαλεκτική. Η μετάβαση από τον Ιερό Αυγουστίνο στον Θωμά τον Ακινάτη είναι ενδεικτική. Στο έργο του Ιερού Αυγουστίνου “Η Πολιτεία του Θεού”, ο άνθρωπος είναι πολίτης δύο πόλεων, της πόλης όπου γεννήθηκε και της πόλης του Θεού, κι αυτό επειδή ο άνθρωπος είναι διφυής, αποτελούμενος από σώμα και πνεύμα. Οι δύο αυτές κοινωνίες διαφέρουν μεταξύ τους ως προς τη φύση, την προέλευση και το σκοπό τους. Έτσι έχουμε το Ουράνιο κράτος του Θεού και το επίγειο κράτος του Σατανά. Και τα δύο ανάγονται στην εποχή που ακόμα ο άνθρωπος δεν υπήρχε. Η πρώτη θεμελιώθηκε από τους αγγέλους και η δεύτερη, η επίγεια, από τους αποστάτες και τιμωρημένους αγγέλους.
Ο Θωμάς ο Ακινάτης, από την άλλη, διακρίνει δυο τάξεις στον δημιουργημένο κόσμο. Την τάξη των νοερών και εκείνη των σωματικών όντων. Τα σωματικά όντα κατατάσσονται σε διάφορες βαθμίδες και την κατώτατη κατέχουν τα απλά σώματα, τα στοιχεία. Αυτά είναι η βάση της σύνθεσης των σωμάτων. Η βαθμιαία διαδοχική σειρά των σωματικών είναι: τα στοιχεία, τα σύνθετα σώματα, τα φυτά, τα ζώα, οι άνθρωποι. Ως προς τα νοερά όντα, αυτά φαίνεται ότι δεν διακρίνονται κατά γένη και είδη, αλλά αποτελούν ένα γένος χωρίς είδη, καθ’ όσον κάθε νοερό ον αποτελεί καθαυτό ένα είδος. Τα νοερά βρίσκονται εγγύτερα στο Θεό και κινούν τα υποδεέστερα. Τα σωματικά, επομένως, κινούνται από τα ανώτερα όντα και η κίνηση των επίγειων ξεκινά από την κίνηση των ουράνιων. Κατ’ αυτό τον τρόπο, το σύμπαν αποτελεί εναρμόνιο σύστημα. Οι ουράνιες σφαίρες κινούνται από νόες, οι οποίοι συνάπτονται με εκείνες εξωτερικά.
Στα νεώτερα χρόνια, η Ιστορία πέρασε από την εξήγηση φαινομένων (Montesqieu, Smith, Voltaire, Gibbon, Tocqueville) στην αντίληψη του θετικιστικού ιστορικισμού (π.χ. Ranke), σύμφωνα με τον οποίο η Ιστορία ενδιαφέρεται αποκλειστικά για το παρελθόν και τις ηγετικές προσωπικότητες. Με αυτόν τον τρόπο, η Ιστορία γίνεται η επιστήμη του Ατομικού. Κάθε προσπάθεια θεωρητικής ερμηνείας αποκλείεται, ενώ στρέφεται ολοκληρωτικά προς το παρελθόν.
Στην εποχή του Θετικισμού αναπτύσσεται η Κοινωνιολογία, ενώ δίνεται έμφαση στην ποσοτική καταμέτρηση των πραγμάτων με την τελική διατύπωση νόμων. Παράλληλα, λόγω των οικονομικών κρίσεων δίνεται το έναυσμα για την δημιουργία της Οικονομικής Ιστορίας. Ανάμεσα στην Ιστορία και την Κοινωνιολογία, στην αρχή, θα υπάρχει αμοιβαία καχυποψία. Οι θεμελιωτές της Κοινωνιολογίας (Comte, Spencer, Durkheim κ.ά.) αμφισβητούν τον επιστημονικό χαρακτήρα της Ιστορίας, επειδή αυτή δε στοχεύει στη διατύπωση γενικών προτάσεων εμπειρικά επαληθεύσιμων (νόμοι), και την κατατάσσουν το πολύ πολύ στις βοηθητικές της Κοινωνιολογίας επιστήμες. Αντίθετα, γι΄ αυτούς η Κοινωνιολογία είναι η κατεξοχήν κοινωνική επιστήμη ως αφαιρετική και γενικεύουσα. Ορισμένοι πάλι από αυτούς (π.χ. Simiand), θεωρούν συμβατή με τις κοινωνικές επιστήμες μόνον την Οικονομική Ιστορία.
Από την δεκαετία του 1950 θα αρχίσει όμως ο σταδιακός συσχετισμός των επιστημών. Ο Claude Levi – Strauss κάνει λόγο το 1958 για την «επιστήμη της Επικοινωνίας», που θα αποτελεί μια σύνθεση της Ανθρωπολογίας, της Γλωσσολογίας, της Ιστορίας, της Πολιτικής Οικονομίας και των Μαθηματικών. Τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη, ιδίως στην Γαλλία με όχημα την σχολή των Annales, η Ιστορία προσεγγίζει την Κοινωνιολογία καθώς γίνεται προσπάθεια ερμηνείας των ανθρωπίνων φαινομένων. Η «Νέα Οικονομική Ιστορία» στις ΗΠΑ προβάλλει την αξία της κοινωνικής και της ποσοτικής Ιστορίας, ενώ οι ιστορικοί των Annales ιδιοποιούνται μεθόδους και κώδικες των άλλων κοινωνικών επιστημών.
Σήμερα, η ιστορική επιστήμη προσπαθεί να ερμηνεύσει τις ανθρώπινες εποχές. Έχει καταστεί συνείδηση των Ιστορικών ότι για να κατανοήσουμε μια εποχή πρέπει να ξεκινήσουμε από την συνείδηση που έχει αυτή για την εποχή της. Να συνομιλήσουμε μαζί της κρατώντας μια κριτική απόσταση. Σε αυτό το πλαίσιο δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην κοινή γνώμη της κάθε εποχής μέσα από τα βιβλία, τις εφημερίδες καθώς και τα έργα τέχνης (Μουσική, Κινηματογράφος, Θέατρο, Γλυπτική, Εικαστική…).
Στην εποχή μας τα λεγόμενα mega data ανοίγουν νέες λεωφόρους μελέτης. Τί είναι αυτά; Είναι όλες οι ψηφιακές πληροφορίες που μπορούν να αλιευθουν μέσα από την κοινωνική χρήση του Διαδικτύου. Οι πληροφορίες από το Facebook, το Twitter, τυχόν άλλα κοινωνικά δίκτυα ή ακόμη και από την απλή αναζήτηση Google των χρηστών, μας δίνουν σημαντικές εικόνες συμπεριφοράς και τάσεων. Σημαντική παράμετρος στην ερμηνεία αυτών των δεδομένων είναι τα λεγόμενα «μεταδεδομένα» (meta data). Με λίγα λόγια, τα μεταδεδομένα είναι πληροφορίες για τα δεδομένα που συλλέγονται. Είναι μάλιστα τόσο σημαντικά που είναι ένα απαραίτητο εργαλείο ομαδοποίησης, κατηγοριοποίησης και ερμηνείας των δεδομένων.
Είναι η πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία που οι κοινωνικοί επιστήμονες έχουν την άποψη του μέσου ανθρώπου. Στις παλαιότερες ιστορικές περιόδους έχουμε μόνο τις απόψεις των ελίτ. Για αυτό συμβαίνει πολλές φορές να έχουμε μια παραποιημένη εικόνα για το παρελθόν, πολλές φορές εξιδανικευμένη.
Η χρήση των mega data μπορεί να μας δώσει την εξέλιξη ενός φαινομένου. Παράδειγμα: οι πολιτικές προτιμήσεις των Ελλήνων από το 2010 μέχρι σήμερα. Πώς οι Έλληνες μέσα στην κρίση των Μνημονίων έδειξαν δυσπιστία, όχι μόνο στα παραδοσιακά κόμματα εξουσίας αλλά και στα ΜΜΕ; Πώς παρουσιάστηκε η νέα δυναμική του ίντερνετ και πώς αυτό συνετέλεσε στην γιγάντωση νέων πολιτικών δυνάμεων; Η έρευνα αυτού, καθώς και άλλων σχετικώς πρόσφατων παραδειγμάτων, μπορεί να μας δώσει ένα σημαντικό οπλοστάσιο νέων υποθέσεων για τις παλαιότερες ιστορικές περιόδους. Υποθέσεις που σχετίζονται με την κοινή γνώμη, την προπαγάνδα καθώς και τις επιδράσεις καταστάσεων στρες πάνω στην ανθρώπινη συμπεριφορά.
Νέοι λεωφόροι ιστορικής ερμηνείας ανοίγονται. Το μέλλον δεν θα έρθει. Συμβαίνει ήδη.
About Post Author
