Απολύτως καμία πρόβλεψη για το πώς θα τελειώσει το δράμα του Brexit
του Peter Kellner
Carnegie Europe
Δεν ξέρω. Εκείνοι που ζητούν μια σαφή πρόβλεψη για το πώς θα τελειώσει το δράμα του Brexit, καλύτερα να σταματήσουν να διαβάζουν τώρα. Ωστόσο, αντί να ομολογήσω ανικανότητα, δηλώνω ρεαλισμό. Όποιος ισχυρίζεται ότι είναι βέβαιος για το τι θα γίνει, σας κοροϊδεύει, και πιθανώς και τον εαυτό του.
Παραμένει μια πιθανότητα οι διαπραγματεύσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της Ευρωπαϊκής Ένωσης να καταρρεύσουν. Το γραφείο της Theresa May διασκεδάζει τις ελπίδες για μια γρήγορη λύση. Εάν οι συνομιλίες καταρρεύσουν, οι συνέπειες μπορεί να ποικίλουν από ένα καταστροφικό Brexit μέχρι ακόμη και μια απόφαση του Ηνωμένου Βασιλείου –πιθανώς μετά από ένα νέο δημοψήφισμα- να παραμείνει στην ΕΕ. Ωστόσο, να περάσουμε αυτή τη γέφυρα εάν και όταν φτάσουμε εκεί. Αντί αυτού, ας εξετάσουμε τι μπορεί να συμβεί εάν υπάρξει όντως μια συμφωνία.
Πολλά θα εξαρτηθούν από τη φύση της όποιας συμφωνίας. Ίσως μάθουμε περισσότερα αυτή την εβδομάδα, όταν ο Michel Barnier, ο επικεφαλής διαπραγματευτής της ΕΕ για το Brexit, παρουσιάσει τις τελευταίες του προτάσεις για μια μελλοντική εμπορική σχέση. Εάν το Ηνωμένο Βασίλειο αποδεχτεί περισσότερα από ό,τι η ΕΕ και οδηγηθούμε σε ένα hard Brexit, με το τέλος του εμπορίου χωρίς συνοριακούς ελέγχους στο Dover, τότε η Theresa May θα δυσκολευτεί να περάσει το σχέδιο στη Βουλή. Εκτός από μια ομάδα βουλευτών του Εργατικού Κόμματος, οι αντιπολιτευόμενες δυνάμεις στο Γουέστμινστερ θα ενωθούν κατά της συμφωνίας και θα έχουν τη στήριξη ορισμένων φιλοευρωπαίων Συντηρητικών. Η ψηφοφορία θα είναι αμφίρροπη.
Ωστόσο, λαμβάνοντας υπόψη τις τελευταίες παρατηρήσεις από τους Βρετανούς, Ιρλανδούς και Ευρωπαίους insiders, οποιαδήποτε συμφωνία είναι πιθανότερο να είναι πιο ήπια από αυτή.
Το πρώτο της στοιχείο, μια πολιτική διακήρυξη σχετικά με τις μακροπρόθεσμες σχέσεις μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ, είναι πιθανό να ακουστεί φιλόδοξο αλλά περιλαμβάνει και ένα μεγάλο περιθώριο διαπραγμάτευσης. Δεν θα αναφέρεται σε μοντέλο “Νορβηγίας” ή σε μοντέλο “Καναδά”. Θα περιλαμβάνει λέξεις όπως “ειδικός”, “βαθύς”, “μοναδικός”, “φιλικός” για να περιγράψει τα σχέδια του Ηνωμένου Βασιλείου και της ΕΕ για συνεργασία –στο εμπόριο, στην ασφάλεια στα ταξίδια και στα λιμάνια της ΕΕ- και θα είναι το λιγότερο μια χρήσιμη ελαστική λέξη που μπορεί να σημαίνει διαφορετικά πράγματα σε διαφορετικούς ανθρώπους. Θα αποφύγει τα δύσκολα ζητήματα, όπως ο ακριβής ρόλος του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Αυτά είναι θέματα, όπως θα υπογραμμίζει με σιγουριά η διακήρυξη, που θα επιλυθούν ταχύτατα μόλις το Ηνωμένο Βασίλειο αποχωρήσει από την ΕΕ.
Το βασικό σημείο είναι αυτό: μια πολιτική διακήρυξη θα είναι ακριβώς αυτή: πολιτική. Δεν θα είναι νομικά δεσμευτική. Οι διαφωνίες είτε θα επιλυθούν πολιτικά είτε θα αφεθούν να αποδυναμωθούν. Στο μεταξύ, η Theresa May θα διακηρύξει ότι έχει θέσει το Ηνωμένο Βασίλειο σε τροχιά για να ανακτήσει την κυριαρχία της, ενώ η ΕΕ θα επιμένει ότι έχει προστατεύσει την ακεραιότητα του βιβλίου κανόνων της για τα τελωνεία, την ενιαία αγορά κ.ο.κ.
Το άλλο μέρος της συμφωνίας, η Συμφωνία Αποχώρησης, είναι διαφορετικό. Θα είναι ένα επίσημο νομικό έγγραφο. Οι λέξεις της θα έχουν ακριβές νόημα. Θα καθορίζει τη σχέση που θα έχει το Ηνωμένο Βασίλειο με την ΕΕ με την έναρξη ισχύος του Brexit τον ερχόμενο Μάρτιο (υποθέτοντας ότι το τελεσίγραφο της 29ης Μαρτίου δεν θα παραταθεί). Θα περιλαμβάνει τη φάση μετάβασης ή φάση εφαρμογής, στη διάρκεια της οποίας το Ηνωμένο Βασίλειο και η ΕΕ έχουν ήδη συμφωνία να διατηρήσουν όλους τους κανόνες που ισχύουν τώρα για την τελωνειακή ένωση και την ενιαία αγορά, μέχρι το τέλος του 2020.
Μεγάλο μέρος του “παζαριού” που έλαβε χώρα τους τελευταίους μήνες, ήταν σχετικά με το τι θα συμβεί τον Ιανουάριο του 2021 –και για πόσο καιρό. Στο τελευταίο μου άρθρο στο Carnegie Europe, ανέφερα ορισμένα από τα θέματα που χωρίζουν τους Βρετανούς διαπραγματευτές και αυτούς της ΕΕ. Φαίνεται τώρα ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα δεχθεί κάτι που μοιάζει σαν τη μεταβατική φάση, πιθανώς για κάποια χρόνια. Δηλαδή, μέχρι να καθοριστούν λεπτομερώς οι λεπτομέρειες της μακροπρόθεσμης σχέσης, συμπεριλαμβανομένου και του τι θα συμβεί στα σύνορα Ηνωμένου Βασιλείου-Ιρλανδίας.
Για να μην καταστραφεί το γόητρο της βρετανικής κυβέρνησης, αυτή η δεύτερη μεταβατική φάση, ας την αποκαλέσουμε Τ2, ίσως περιλαμβάνει διαφορετική γλώσσα: μια τελωνειακή συμφωνία αντί της Τελωνειακής Ένωσης για παράδειγμα, ή μια “ρυθμιστική ευθυγράμμιση” αντί της Ενιαίας Αγοράς. Αλλά και πάλι θα εξακολουθεί να είναι υποχρεωμένη να υπακούει σε όλους τους κανόνες της ΕΕ: όχι μόνο στα προϊοντικά πρότυπα, αλλά και σε εκείνα για τα δικαιώματα των εργαζομένων, το περιβάλλον και την ελευθερία των πολιτών της ΕΕ να φθάνουν στο Ηνωμένο Βασίλειο για να εργαστούν.
Είναι σημαντικό πως η Τ2 είναι πιθανό να μην έχει χρονικό όριο. Η May αναμφισβήτητα θα δηλώσει πως προορίζεται να διαρκέσει μήνες, όχι χρόνια. Αλλά το ίδιο ίσχυε και για τη συμφωνία της Νορβηγίας το 1994 με την ΕΕ. Παραμένει ισχυρή, 24 χρόνια μετά. Μια Συμφωνία Αποχώρησης μεταξύ Ηνωμένου Βασιλείου και ΕΕ θα αντικατασταθεί μόνο όταν και οι δύο πλευρές συμφωνήσουν σχετικά με τους λεπτομερείς όρους της μακροπρόθεσμης συμφωνίας και τους όρους για την εφαρμογή τους (συμπεριλαμβανομένων των μέχρι τώρα μη αναπτυγμένων τεχνολογιών για τη διατήρηση των εμπορικών γραμμών εφοδιασμού ανοιχτών). Αυτό μπορεί να πάρει χρόνια, ή δεκαετίες.
Εάν αυτό, ή κάτι σαν αυτό, είναι που θα θέσει η May στο κοινοβούλιο, θα το ψηφίσει η πλειοψηφία των βουλευτών; Οι σκληροπυρηνικοί συντηρητικοί υπέρ του Brexit θα το μισήσουν. Με βάσιμους λόγους, θα κατηγορούν την κυβέρνηση ότι θα μετατρέψει το Ηνωμένο Βασίλειο σε ένα υποτελές κράτος -ένα κράτος που ακολουθεί κανόνες, όχι ένα κράτος που τους δημιουργεί- και πιθανώς επ αόριστον. Πολλοί από αυτούς θα θελήσουν να καταψηφίσουν τη συμφωνία.
Ωστόσο, οι βουλευτές των Εργατικών ίσως διασώσουν την κυβέρνηση. Μια τέτοια συμφωνία θα περάσει τις περισσότερες από τις δοκιμασίες του Εργατικού Κομματος, τουλάχιστον όσο διαρκεί το Τ2. Εάν οι ντόπιοι επιχειρηματίες πουν στους βουλευτές τους ότι μπορούν να ζήσουν με αυτό και να προστατέψουν τις θέσεις εργασίας, αρκετοί βουλευτές των Εργατικών θα δελεαστούν να ψηφίσουν τη συμφωνία ή τουλάχιστον θα απέχουν, ώστε η κυβέρνηση να κερδίσει την πλειοψηφία που χρειάζεται.
Εάν αυτό συμβεί, τοτε το Ηνωμένο Βασίλειο θα αποχωρήσει από την ΕΕ τον επόμενο Μάρτιο, αλλά η πρακτική διαφορά για τις επιχειρήσεις και τους πολίτες θα είναι ελάχιστη, πιθανώς για κάποια χρόνια και ενδεχομένως επ αόριστον. Ίσως η μεγαλύτερη βραχυπρόθεσμη επίδραση να αφορά τους Βρετανούς πολιτικούς, με τις επιπτώσεις του δράματος του Brexit να αποδυναμώνει τη συνοχή το΄σο των Συντηρητικών όσο και των Εργατικών.
Μια πλήρους κλίμακας επανευθυγραμμιση της βρετανικής πολιτικής είναι απίθανη. Αλλά εάν η Τ2 είναι ακόμη σε ισχύ όταν μια νέα, πιο φιλοευρωπαϊκή κυβέρνηση, αναλάβει την εξουσία στο Γουέστμινστερ, οι νέοι υπουργοί της Βρετανίας θα μπορούσαν κάλλιστα να αποφασίσουν να αξιοποιήσουν τη στενή σχέση με την ΕΕ που κληρονομούν, αντί να ολοκληρώσουν το ταξίδι του Brexit που χαράσσει η τωρινή κυβέρνηση.
Αυτό το σενάριο εξαρτάται από έναν μεγάλο αριθμό “εάν” και “ίσως”. Είναι πολύ πιο πιθανό τουλάχιστον ένα από αυτά να μην εκπληρωθεί από το να συμβούν όλα αυτά. Ωστόσο, αυτό το παράδειγμα του πώς θα μπορούσαν να εξελιχθούν τα γεγονότα δείχνουν μια ευρύτερη αλήθεια: οτιδήποτε και εάν συμβεί στις επόμενες εβδομάδες, η επίδραση του Brexit θα γίνει αισθητή, ίσως επώδυνα, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στην ΕΕ για τα επόμενα χρόνια.
