Φίλης: «Ισχνή η νομιμοποίηση του Ζάεφ»
Tις προκλήσεις που δημιουργεί για την κυβέρνηση των Σκοπίων το αποτέλεσμα –αλλά και η χαμηλή συμμετοχή– του δημοψηφίσματος της 30ής Σεπτεμβρίου εκθέτει ο διευθυντής Ερευνών του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων, δρ. Κωνσταντίνος Φίλης, εξηγώντας πόσο περιεπλάκησαν τα πράγματα στην ΠΓΔΜ και αναλύοντας τα πιθανά σενάρια από δω και πέρα.
Ποια είναι τα πρώτα συμπεράσματά σας από το δημοψήφισμα της 30ής Σεπτεμβρίου στην ΠΓΔΜ;
Υψηλό το ποσοστό του «ναι», χαμηλότερη του αναμενομένου η προσέλευση. Θεωρώ ότι αν ο Ζάεφ μπορούσε να γυρίσει τον χρόνο πίσω, θα προτιμούσε να έχει πολύ μεγαλύτερη προσέλευση –η οποία θα προσέγγιζε τα νούμερα των κοινοβουλευτικών εκλογών του 2016, δηλαδή περίπου 1,2 εκατομμύρια– κι ας ήταν μικρότερο το ποσοστό επικράτησης του «ναι», δηλαδή, αντί των 600.000 ψήφων με 91% «ναι», θα προτιμούσε 1 εκατομμύριο ψήφους και 55%-60% «ναι». Διότι τότε θα είχε πολύ μεγαλύτερη νομιμοποίηση για να πάει στο Κοινοβούλιο και να φέρει την αντιπολίτευση και τους βουλευτές της προ των ευθυνών τους. Το γεγονός ότι τα πράγματα δεν συνέβησαν έτσι δημιουργεί μια ισχνή νομιμοποίηση για τον Ζάεφ και ακόμα κι αν καταφέρει να βρει κάποιους πρόθυμους βουλευτές να αποσκιρτήσουν από το VMRO ή κάποιους που έχουν μια πιο «χλιαρή» σχέση με το VMRO ή κάποιους μετριοπαθείς του VMRO για να καταφέρει να προχωρήσει με τη συνταγματική αναθεώρηση, χωρίς να υποχρεωθεί να προσφύγει σε εκλογές, νομίζω ότι θα έχει ένα σοβαρό πρόβλημα πολιτικής νομιμοποίησης και αυτό θα διαχυθεί και σε επίπεδο κοινωνίας.
Από την άλλη, η αντιπολίτευση φαίνεται ότι επέλεξε σωστά να μην αναμετρηθεί στις κάλπες το «ναι» με το «όχι», επέλεξε την αποχή κι έτσι κατάφερε να περιορίσει τα περιθώρια ελιγμών του Ζάεφ και να μην μπορεί ο πρωθυπουργός της ΠΓΔΜ να πει με επαρκή επιχειρηματολογία ότι το –κατά τα άλλα, θριαμβευτικό– αποτέλεσμα είναι τέτοιο ώστε μπορεί να προχωρήσει απρόσκοπτα στην επόμενη κίνηση. Καθώς το διακύβευμα είναι η ένταξη της χώρας στο ΝΑΤΟ και η –πολύ– μελλοντική ένταξή της στην Ε.Ε., θα ήταν δύσκολο για τους βουλευτές του VMRO, που υποτίθεται ότι στηρίζει την ατλαντική πορεία της ΠΓΔΜ, να πουν «όχι» αν στο δημοψήφισμα είχε προσέλθει η πλειοψηφία των ψηφοφόρων (όχι με βάση τους εκλογικούς καταλόγους, που είναι πλασματικοί, αλλά σε σχέση με τις τελευταίες εκλογές).
Πού αποδίδετε τη μεγάλη αυτή αποχή;
Την αποδίδω στο ότι ο Ζάεφ δεν κατάφερε να κινητοποιήσει όλους όσοι στηρίζουν την ευρωατλαντική πορεία της χώρας, δεν κατάφερε να τους πείσει ότι η Συμφωνία των Πρεσπών –η υλοποίηση της οποίας είναι προϋπόθεση ένταξης σε ΝΑΤΟ και Ε.Ε.– είναι ικανοποιητική για τα συμφέροντά τους. Επίσης, οι πιέσεις του διεθνούς παράγοντα δεν πιστεύω ότι λειτούργησαν αρνητικά, όπως θα συνέβαινε στην περίπτωση της Ελλάδας ή άλλων χωρών, καθώς για την ΠΓΔΜ, μια μικρή χώρα που βρίσκεται στο επίκεντρο του διεθνούς ενδιαφέροντος, έστω και για μερικές εβδομάδες, θα έλεγα ότι είναι τιμητικό, παρ’ ότι το είδαν ως ωμή παρέμβαση, όπως θα το βλέπαμε εμείς, που είμαστε και πιο ατίθασοι, λόγω χαρακτήρα. Αλλά, σίγουρα, η παρέμβαση μέρους του ξένου παράγοντα δεν λειτούργησε ευεργετικά. Σε τρίτο επίπεδο, εφόσον η αντιπολίτευση επέλεξε την αποχή, στην πραγματικότητα οι υποστηρικτές του «ναι» έκαναν εκστρατεία μόνοι τους. Όσο δεν υπάρχει πόλωση, δεν υπάρχει συσπείρωση. Η έλλειψη πόλωσης, που νομίζω ότι συνειδητά επέλεξε η αντιπολίτευση, ενώ τώρα θα πολώσει το κλίμα, ήταν αυτή που επέδρασε περισσότερο αρνητικά ως προς την προσέλευση. Αλλά η αλήθεια είναι ότι αυτού του είδους η προσέλευση, που ήταν χαμηλότερη του αναμενομένου και στο αλβανικό στοιχείο (και αυτό έχει προκαλέσει εντύπωση), αν μη τι άλλο δείχνει ότι μια σημαντική μερίδα, για να μην πω η πλειονότητα, των Σλαβομακεδόνων στέκεται απέναντι στη συμφωνία ή δεν είναι ιδιαίτερα πρόθυμη να τη στηρίξει.
Θεωρείτε ότι η συμφωνία είναι «νεκρή», όπως υποστηρίζει η αντιπολίτευση στην ΠΓΔΜ;
Όχι, σε καμία περίπτωση. Όμως θεωρώ ότι ο Ζάεφ, πολιτικά μιλώντας, βρίσκεται μισό βήμα πίσω από εκεί που βρισκόταν πριν από το δημοψήφισμα. Κι αυτό το λέω διότι μπορεί τελικά να καταφέρει να βρει τους 80 βουλευτές χωρίς να χρειαστεί να καταφύγει σε πρόωρες εκλογές. Αλλά θα υπάρχει στην ατμόσφαιρα μια διαρκής αμφισβήτηση, κατά πόσο η συνταγματική αναθεώρηση που θα έχει γίνει θα είναι με τη σύμφωνη γνώμη της πλειονότητας των πολιτών της ΠΓΔΜ. Επίσης, το αποτέλεσμα αυτό τον φέρνει μισό βήμα πίσω διότι, επαναλαμβάνω, οι πρόθυμοι βουλευτές προς αποσκίρτηση ή αυτοί που θα το έκαναν ούτως ή άλλως έχουν μεγαλύτερη δυσκολία να αιτιολογήσουν γιατί το κάνουν. Άρα είναι δύσκολο να αιτιολογήσει κανείς τι τον ώθησε να υποστηρίξει τη συνταγματική αναθεώρηση και εκεί αρχίζουν άλλα ζητήματα, αν χρηματίζεται, αν θα χρηματιστεί, αν υπάρχουν ανοιχτές υποθέσεις με τη Δικαιοσύνη –όπως στην περίπτωση του Γκρούεφσκι–, και εκεί θα στιγματιστούν οι βουλευτές του VMRO που θα στηρίξουν τη συνταγματική αναθεώρηση. Κι αυτό μπορεί να τους διασφαλίζει τρόπον τινά το πολιτικό τους μέλλον, καθώς στις επόμενες εκλογές το VMRO δεν θα εκλέξει 48-51 βουλευτές, αλλά, από την άλλη, θα φέρουν πολιτικό στίγμα για πολλά χρόνια, καθώς μιλάμε για συνταγματική αναθεώρηση που περιλαμβάνει το «erga omnes», πράγμα που, μεταξύ άλλων, σημαίνει αλλαγή της ονομασίας της γείτονος και στο εσωτερικό της.
Ποιο είναι κατά την άποψή σας το πιθανότερο σενάριο από τη Δευτέρα και μετά, οπότε και αρχίζει η διαδικασία στη Βουλή της ΠΓΔΜ;
Κατά πρώτον, να περιγράψουμε τη διαδικασία, καθώς υπάρχουν τρία στάδια: το πρώτο –και γι’ αυτό θα ξέρουμε τις αμέσως επόμενες ημέρες τι θα συμβεί και αν η ΠΓΔΜ θα πάει σε πρόωρες εκλογές– απαιτεί πλειοψηφία 2/3 για να εγκριθεί η έναρξη της διαδικασίας της συνταγματικής αναθεώρησης. Εκεί, λοιπόν, θα δούμε αν υπάρχουν οι 80 βουλευτές που απαιτούνται. Το δεύτερο στάδιο, στο οποίο απαιτούνται 61 ψήφοι που τις έχει ο Ζάεφ, θα είναι αυτό που θα καθορίσει τις τροπολογίες, πώς θα κατατεθούν και ποια θα είναι τα χρονοδιαγράμματα. Το τρίτο και τελευταίο στάδιο αφορά την έγκριση των τροπολογιών, που πάλι απαιτείται πλειοψηφία 2/3. Αυτό σημαίνει ότι σύντομα θα ξέρουμε πού βρισκόμαστε. Θεωρώ ότι από την επομένη του δημοψηφίσματος η πολιτικά ορθή και σώφρων πράξη για τον Ζάεφ είναι να πάει σε πρόωρες εκλογές. Καταλαβαίνω ότι επιλέγει, αν και εφόσον πάει σε πρόωρες εκλογές, να φέρει τη διαδικασία μέσα από το Κοινοβούλιο για να δείξει ότι είναι συνταγματικά ορθός και, κυρίως, για να επιρρίψει τις ευθύνες για την προσφυγή σε πρόωρες εκλογές στην αντιπολίτευση, η οποία δεν θα συναινέσει στη συνταγματική αναθεώρηση. Αν, τώρα, καταφέρει τελικά –καθώς λέγεται ότι πλέον ο Ζάεφ αναζητά πέντε ή και λιγότερους βουλευτές– να συγκεντρώσει τους 80, θεωρώ ότι η γείτονα χώρα θα μπει σε μια περίοδο ασταθή εσωτερικά, διότι η αντιπολίτευση θα ισχυρίζεται, και θα έχει και πολιτικά ισχυρό επιχείρημα, πως ό,τι έγινε έγινε χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της πλειονότητας των πολιτών. Αν, από την άλλη, ο Ζάεφ επιλέξει τις πρόωρες εκλογές ή υποχρεωθεί να πάει σε πρόωρες εκλογές, πάλι θα μπει η ΠΓΔΜ σε περίοδο αβεβαιότητας στο εσωτερικό της, καθώς, πρώτον, επί της διαδικασίας η αντιπολίτευση θα ισχυρίζεται ότι ο Ζάεφ παρέβη μια συμφωνία που είχαν κάνει πριν από τη συγκυβέρνηση με τους Αλβανούς, βάσει της οποίας οι πρόωρες εκλογές θα έπρεπε να γίνουν με υπηρεσιακή κυβέρνηση 100 ημερών, ενώ ο Ζάεφ λέει ότι θα γίνουν με τη μορφή του επείγοντος, άρα θα γίνουν 25 Νοεμβρίου ή 2 Δεκεμβρίου, και, δεύτερον, ακόμα κι αν η αντιπολίτευση δεν αντιδράσει επί της διαδικασίας, αντιλαμβανόμαστε ότι μέχρι να πάει η γείτονα σε εκλογές, αν αυτό γίνει με ομαλό τρόπο, θα υπάρξει πολύ μεγάλη πόλωση και εντός του σλαβομακεδονικού στοιχείου αλλά και μεταξύ μέρους των Σλαβομακεδόνων και των Αλβανών. Άρα και στη μία και στην άλλη περίπτωση είναι πιθανό να υπάρχει αναστάτωση στο εσωτερικό της ΠΓΔΜ για κάποιο χρονικό διάστημα.
Όσον αφορά την Ελλάδα, πέραν του να περιμένει τις εξελίξεις στα Σκόπια, μπορεί να κάνει κάτι άλλο;
Επειδή είχαμε τις παρεμβάσεις της καγκελαρίου της Γερμανίας Άνγκελα Μέρκελ και του επιτρόπου Χαν, για να είμαι ειλικρινής, και οι δύο περιπτώσεις θεωρώ ότι υπερβαίνουν τα εσκαμμένα – υπό την έννοια ότι δείχνουν να φοβούνται τις εκλογές και να θέλουν να πείσουν οι «έξω» τους «μέσα» ότι δεν πρέπει να πάνε σε εκλογές. Καταλαβαίνω ότι υπάρχει ανησυχία από πλευράς Γερμανίας και άλλων παραγόντων ότι τυχόν προσφυγή στις εκλογές θα βγάλει από τη φαρέτρα της κάθε πλευράς όπλα που θα στραφούν σε βάρος της άλλης και θα υπάρξει μεγάλη πόλωση, όπως επίσης καταλαβαίνω ότι μπορεί να σκέπτονται ότι το αποτέλεσμα των εκλογών δεν θα είναι τέτοιο που θα επιτρέψει στον Ζάεφ να προχωρήσει άμεσα στη συνταγματική αναθεώρηση. Καταλαβαίνω ότι σκέπτονται ότι οι εκλογές θα καθυστερήσουν τις διαδικασίες αρκετά και μπορεί να έχουν αλλάξει και στην Ελλάδα οι πολιτικοί συσχετισμοί, οπότε η συμφωνία μπορεί να περάσει από την ΠΓΔΜ αλλά να είναι «νεκρό γράμμα» για την Ελλάδα, υπό άλλη πολιτική κατάσταση, αν και εδώ βάζω έναν αστερίσκο. Όμως ο τρόπος που παρεμβαίνουν νομίζω ότι δείχνει ότι δεν έχουν μάθει από τα παθήματα του παρελθόντος, ακόμα κι αν μιλάμε για μια χώρα με τα χαρακτηριστικά της ΠΓΔΜ, που δεν είναι «κανονική» ευρωπαϊκή χώρα. Τούτων δοθέντων, η Ελλάδα δεν πρέπει να κάνει κάποιου είδους παρέμβαση, ούτε πρέπει να κινηθεί με τρόπο δυναμικό και να δείχνει με το δάχτυλο ότι ευθύνονται οι γείτονες για τη μη υλοποίηση των συμφωνηθέντων, ούτε καμία άλλη ενέργεια που μπορεί να συνιστά παρέμβαση στα εσωτερικά τους. Είναι δικό τους θέμα κατά πόσο μπορούν να υλοποιήσουν τα συμφωνηθέντα. Αν το καταφέρουν, έχει καλώς. Αν δεν το καταφέρουν, απλώς να αναφέρω ότι αν κάποια στιγμή εκκινήσουν ξανά οι διαπραγματεύσεις, δεν θα είναι από το μηδέν. Είναι προφανές ότι, υπό αυτή την έννοια, η Συμφωνία των Πρεσπών θα έχει παραγάγει όχι τετελεσμένο, αλλά κάποιο αποτέλεσμα.