11/12/2024

Το νομικό πλαίσιο της ψήφου εμπιστοσύνης

vouli-e1369147969491

Το νομικό πλαίσιο της ψήφου εμπιστοσύνης – διαδικασίες και ορισμοί

γράφει ο Μιχάλης Αράπης*

Οι πολιτικές εξελίξεις στη χώρα μας είναι ραγδαίες και τις προσεχείς ημέρες θα υπάρξουν πολλά και ενδιαφέροντα γεγονότα. Πέρα από το πολιτικό κομμάτι (πρόσκαιρο) είναι πολύ σημαντικό και έχει διαχρονική αξία να εξηγηθεί το περίπλοκο νομικό πλαίσιο και η σημασία ορισμένων ορισμών ώστε γίνει ευρέως κατανοητό ένα ιδιαίτερα σύνθετο θέμα.

Η πιο πρόσφατη εκλογική αναμέτρηση διεξήχθη στις 20 Σεπτεμβρίου 2015. Κανένα κόμμα δεν είχε αυτοδυναμία – δηλαδή τουλάχιστον 151 έδρες – και έτσι το πρώτο κόμμα ο ΣΥ.ΡΙΖ.Α. – (Συνασπισμός Ριζοσπαστικής Αριστεράς) που είχε 145 έδρες χρειαζόταν έναν κυβερνητικό εταίρο για να συγκυβερνήσει και να συγκεντρώσει τουλάχιστον 151 έδρες. Ο ΣΥΡΙΖΑ σχημάτισε συγκυβέρνηση με το έβδομο κόμμα, τους Ανεξάρτητους Έλληνες – ΑΝ.ΕΛ. που είχαν 10 βουλευτές. Η συγκυβέρνηση αυτή τυπικά έπαψε να υφίσταται την Κυριακή 13/01/2019 όταν ο Πρόεδρος των ΑΝΕΛ και Υπουργός Άμυνας κ. Πάνος Καμμένος, ανακοίνωσε ότι θα αποχωρήσουν από την κυβέρνηση. Αυτή τη στιγμή η κοινοβουλευτική ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ αποτελείται από 145 βουλευτές και αυτή των ΑΝΕΛ από 7.

Αρχή της δεδηλωμένης

Εθιμοτυπικά από την εποχή του Χαριλάου Τρικούπη τον 19ο αιώνα και συγκεκριμένα το 1875, υφίσταται στην ελληνική κοινοβουλευτική τάξη η “Αρχή της Δεδηλωμένης” που σημαίνει ότι μια κυβέρνηση έχει την δήλωση/επιβεβαίωση εμπιστοσύνης 151 βουλευτών (εξού και “δεδηλωμένη” άρα ότι δηλώθηκε) ότι στηρίζουν την κυβέρνηση. Έτσι αφού έχει την πλειοψηφία επί των 300 βουλευτών, παραμένει στην εξουσία αφού με τους 151 μπορεί να περάσει οποιοδήποτε νομοσχέδιο κρίνει απαραίτητο.

Μέχρι πρόσφατα λόγω των μονοκομματικών κυβερνήσεων ήταν σαφές ότι αν μια κυβέρνηση δεν συγκέντρωνε 151 έδρες έχανε την “δεδηλωμένη” και η χώρα οδηγείτο σε πρόωρες εθνικές εκλογές. Τελευταία φορά συνέβη στις 09/09/1993 όταν η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη έμεινε με 150 βουλευτές και έτσι αμέσως παραιτήθηκε και οδήγησε τη χώρα σε εκλογές.

Επομένως, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον από νομικής πλευράς ότι παρ’ότι εφαρμόζεται σχεδόν 150 χρόνια, η αρχή αυτή δεν αποτελεί Συνταγματική υποχρέωση με την έννοια που αποδίδεται από τα Μ.Μ.Ε ή είναι ευρέως γνωστή. Σύμφωνα με το άρθρο 84 του Συντάγματος “Εμπιστοσύνη της Βουλής-Αρχή της δεδηλωμένης”, η κυβέρνηση οφείλει να έχει και εξαρτάται από την εμπιστοσύνη της Βουλής ως σύνολο και οχι από συγκεκριμένα κόμματα. Αυτό είναι ιδιαιτέρα σημαντικό γιατί σημαίνει ότι πέρα από την συζήτηση περί πολιτικής νομιμοποίησης, από νομικής πλευράς η παρούσα κυβέρνηση δεν “πέφτεί” λόγω της αποχώρησης του κυβερνητικού εταίρου.

Πως πέφτει μια κυβέρνηση

Στην Προεδρευομένη Κοινοβουλευτική μας Δημοκρατία η εκάστοτε βουλή εκλέγεται για τετραετή θητεία οπότε η σημερινή βουλή μπορεί να παραμείνει μέχρι τις 20/09/2019. Σε αντίθεση με άλλες χώρες που εκλέγουν το σώμα υποχρεωτικά για συγκεκριμένη χρονική περίοδο (όπως στις ΗΠΑ ή Ιαπωνία) στη χώρα μας ο εκάστοτε Πρωθυπουργός μπορεί να προκηρύξει εκλογές ανά πάσα ώρα και στιγμή αποφασίσει.

Πέραν της αποφάσεως του Πρωθυπουργού υπάρχουν τρείς κύριοι τρόποι για να πέσει μια Κυβέρνηση. Ο πρώτος είναι να μην λάβει η κυβέρνηση ψήφο εμπιστοσύνης. Αυτή είναι μια ψηφοφορία που μπορεί να την καλέσει (οποτεδήποτε θέλει) μόνο ο Πρωθυπουργός (εκ μέρους της κυβέρνησης) και στην οποία πρέπει να λάβει 151 ψήφους – (δηλαδή 151 “ΝΑΙ”). Δεν μπορεί να την καλέσει η Αντιπολίτευση. Αν η κυβέρνηση δεν λάβει τις 151 ψήφους αναμένεται να πέσει γιατί χάνει την πολιτική νομιμοποίηση. Αυτό συνέβη την Κυριακή 13/01 όταν ο Πρωθυπουργός κ. Αλέξης Τσίπρας, απέστειλε επιστολή στον Πρόεδρο της Βουλής κ. Νίκο Βούτση με την οποία του ζητάει να ξεκινήσουν οι διαδικασίες για την εν λόγω συζήτηση βάσει του άρθρου 84 του Συντάγματος και του άρθρο 141 του Κανονισμού της Βουλής. Σύμφωνα με τα διαδικαστικά, η συζήτηση δεν μπορεί να ξεκινήσει πριν περάσουν δύο ημέρες από την κατάθεση του σχετικού αιτήματος του Πρωθυπουργού προς τον Πρόεδρο της Βουλής. Επίσης η συζήτηση δεν μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από τρείς ημέρες. Επομένως, η συζήτηση αναμένεται να διεξαχθεί αργά το μεσημέρι της Τρίτης 15/01, ώστε να ολοκληρωθεί την Τετάρτη το βράδυ με την ονομαστική ψηφοφορία. Για να πάρει η κυβέρνηση ψήφο εμπιστοσύνης θα πρέπει να λάβει, πέρα από τους 145 βουλευτές που διαθέτει ο ΣΥΡΙΖΑ, ψήφο εμπιστοσύνης και από άλλους 6 ώστε να φτάσει τους 151.

Ο δεύτερος τρόπος για να πέσει μια κυβέρνηση σύμφωνα με το Άρθρο 142 του Κανονισμού της Βουλής είναι η πρόταση δυσπιστίας από την Αντιπολίτευση. Αυτή η περίπτωση είναι ακόμη πιο δύσκολο να είναι επιτυχής γιατί απαιτείται από 151 βουλευτές να δηλώσουν ότι δεν στηρίζουν την κυβέρνηση – (δηλαδή 151 “ΟΧΙ”). Η πρόταση πρέπει να είναι υπογεγραμμένη από το 1/6 των βουλευτών, δηλαδή από 50 βουλευτές. Αν η πρόταση συγκεντρώσει 151 ψήφους τότε πέφτει η Κυβέρνηση και αρχίζει η διαδικασία διερευνητικών εντολών από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Αν δεν σχηματιστεί νέα κυβέρνηση από την παρούσα βουλή, η Βουλή διαλύεται και προκηρύσσονται εθνικές εκλογές. Ο τρίτος τρόπος που δεν θα αναλυθεί εκτενώς είναι λόγω αδυναμίας εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας όπως συνέβη τον Δεκέμβριο του 2014.

Κυβέρνηση “Ανοχής” και “Τζουμπές”

Όπως αναλύθηκε παραπάνω, από νομικής πλευράς η αποχώρηση των ΑΝΕΛ δεν σημαίνει πτώση της Κυβερνήσεως στην περίπτωση που η Κυβέρνηση συνεχίζει να έχει την εμπιστοσύνη της Βουλής. Επομένως, βάσει του Συντάγματος και του Κανονισμού της Βουλής το ζήτημα είναι πολιτικό και όχι νομικό. Σε αυτή την περίπτωση πρέπει να επισημανθεί ότι νομικά υπάρχει η δυνατότητα για την κυβέρνηση να συνεχίσει ως κυβέρνηση ανοχής. Αυτό μπορεί να συμβεί αν η κυβέρνηση λάβει την Τετάρτη λιγότερες από 151 ψήφους βουλευτών. Αν λάβει δηλαδή την ψήφο 120 έως 150 βουλευτών τότε μπορεί να υπάρξει κυβέρνηση “ανοχής”. Αυτό συμβαίνει γιατί η πρόταση εμπιστοσύνης πρέπει να γίνει δεκτή με την πλειοψηφία των παρόντων, η οποία όμως δεν μπορεί να είναι κατώτερη από τα 2/5 του συνολικού αριθμού των βουλευτών (300), οπότε δεν μπορεί να είναι κατώτερη από 120 θετικές ψήφους. Κοινώς ακόμη και αν όλα τα άλλα κόμματα απέχουν, οι ψήφοι των βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ (145) αρκούν για να υπάρξει κυβέρνηση ανοχής αφού υπερβαίνουν τους 120.

Ο Πρωθυπουργός έχει δηλώσει ότι θέλει να λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τουλάχιστον 151 βουλευτές. Αυτό συμβαίνει για να έχει πολιτική νομιμοποίηση η κυβέρνηση του. Όμως, όπως αναλύθηκε, σύμφωνα με το Σύνταγμα, η κυβέρνηση μπορεί να συνεχίσει να κυβερνά ακόμη και αν αυτό δεν συμβεί. Ανατρέχοντας στην ιστορία για την εξέταση της πιο πρόσφατης περίπτωσης που συνέβη κάτι τέτοιο βρίσκουμε ότι συνέβη περίπου 150 χρόνια πριν και ήταν ο λόγος που προέκυψε ο κανόνας για “την αρχή της δεδηλωμένης”.

Η τελευταία φορά που συνέβη ήταν το 1875 με την κυβέρνηση μειοψηφίας του Δημητρίου Βούλγαρη επονομαζομένου ως “Τζουμπέ” λόγω του ρούχου που φορούσε. Ο Τζουμπές ήταν μια μακριά μπέρτα/μανδύας, χαρακτηριστικό ένδυμα των κοτζαμπάσηδων/πλουσίων ηγεμόνων της εποχής. Ο Βούλγαρης ηγήθηκε (με εντολή του Βασιλέως Γεωργίου Α’) κυβέρνησης μειοψηφίας το 1875, αλλά τελικά οδηγήθηκε σε παραίτηση. Μετά την παραίτησή της κυβέρνησης Βούλγαρη, δύο υπουργοί του οδηγήθηκαν σε δίκη για «σιμωνία» (δηλαδή για προσφορά εκκλησιαστικών αξιωμάτων έναντι ανταλλαγμάτων). Ο δε Βούλγαρης, που διετέλεσε 8 φορές Πρωθυπουργός, είδε την πολιτική του καριέρα να τερματίζεται άδοξα αφού οδηγήθηκε και ο ίδιος σε ειδικό δικαστήριο για αθέμιτες πολιτικές ενέργειες. Εν τέλει αν και καταδικάστηκε από το ειδικό δικαστήριο, δεν φυλακίστηκε λόγω μη προβλεπόμενης ποινής.

Μιχάλης Αράπης* – LLB, LLM – Νομικός. Αντιπρόεδρος Ελληνορθοδόξου Κοινότητος Κάρντιφ και Νοτίου Ουαλίας

*Νομικός με μεταπτυχιακό στο Διεθνές Εμπορικό Δίκαιο και ερευνητής στον τομέα του ηλεκτρονικού εγκλήματος και της τρομοκρατιάς στον Κυβερνοχώρο.
Στοιχεία επικοινωνίας: 
00447414657351
info@michaelarapis.com

Facebooktwitterredditpinterestlinkedinmail
Don`t copy text!