Πιόνια στη Σύγκρουση Σφαιρών Επιρροής της Ανατολικής Μεσογείου

Του Δρ. Ζήνωνα Τζιάρρα

Εδώ και λίγο καιρό το υποσύστημα της Ανατολικής Μεσογείου βρίσκεται σε νέα φάση λόγω και των εξελίξεων που λαμβάνουν χώρα στην ευρύτερη Μέση Ανατολή. Με άλλα λόγια, αποτελεί έναν ακόμα χώρο όπου ανταγωνίζονται και συγκρούονται διεθνείς σφαίρες επιρροής. Η πρόθεση των Αμερικανών για απόσυρση από τη Συρία έρχεται σε μια περίοδο όπου η Ουάσιγκτον επιδίδεται σε μια προσπάθεια περιορισμού της ρωσικής επιρροής από την Ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια μέχρι την Ανατολική Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή. Η συμφωνία για το Μακεδονικό, οι απόπειρες επανέναρξης των συνομιλιών στο Κυπριακό, καθώς και οι προσπάθειες εξομάλυνσης των ελληνο-τουρκικών σχέσεων εμπίπτουν, μεταξύ άλλων, στο ίδιο πλαίσιο.

Σύγκρουση Αμερικανικής και Ρωσικής Σφαίρας Επιρροής

Το κόστος παραμονής στη Συρία για τις ΗΠΑ είναι μεγάλο, ιδιαίτερα εφόσον οι στρατηγικοί τους στόχοι αναφορικά με την ανατροπή του καθεστώτος Άσαντ δεν έχουν ακόμα υλοποιηθεί. Σε μια συγκυρία όπου η αμερικανική κυβέρνηση προσπαθεί να νοικοκυρέψει την οικονομία της χώρας, να ανασυντάξει τις δυνάμεις της και να επαναπροσδιορίσει τους τομείς δράσης στην εξωτερική πολιτική, η συνέχιση της προβολής ισχύος σε κάποιες γεωπολιτικά σημαντικές περιοχές παραμένει αναγκαία αλλά μπορεί να επιτευχθεί μόνο διαμέσου αντιπροσώπων και της έμμεσης επέκτασης της αμερικανικής (ή και ΝΑΤΟϊκής) σφαίρας επιρροής. Δεν είναι τυχαίο που εδώ και αρκετό καιρό ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ επιδιώκει μια στενότερη σχέση με το Ισραήλ και με τον ίδιο τον Βενιαμίν Νετανιάχου, που η Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ έρχονται πιο κοντά, που το ΝΑΤΟ προσπαθεί να επεκταθεί στα Βαλκάνια μέσω και της Συμφωνίας των Πρεσπών, που η Ουάσιγκτον δείχνει ενδιαφέρον για τις τριμερείς συνεργασίες στην Ανατολική Μεσόγειο, που η Κυπριακή Δημοκρατία αποπειράται μια πιο φιλο-δυτική στροφή, και που η Τουρκία βρίσκεται με διάφορους τρόπους μπροστά στο δέλεαρ της επιστροφής στην Δύση.

Η αντίδραση, εξάλλου, της Μόσχας για την αυξημένη αμερικανική επιρροή στην Ανατολική Μεσόγειο (περιλαμβανομένης και της Κύπρου) ήταν ξεκάθαρη και καθόλου τυχαία.  Το μεσοπρόθεσμο γεωπολιτικό πλήγμα για τη Ρωσία είναι εμφανές ενώ μακροπρόθεσμα καθίσταται ακόμα πιο προβληματικό. Μπορεί η Ρωσία να κατάφερε να ενισχύσει τον ρόλο της στη Συρία και να αποτρέψει την δημιουργία μιας «δυτικής» κατάσταση πραγμάτων, ωστόσο η δραστηριότητά της στη Μέση Ανατολή εδράζεται σε μεγάλο βαθμό στην συνεννόηση που κατάφερε να αναπτύξει με κράτη όπως η Τουρκία και το Ιράν (και εν μέρει το Ισραήλ). Η αποχώρηση των Αμερικανών από τη Συρία, εάν και εφόσον αυτή συμβεί, θα αφαιρέσει έναν σημαντικό συγκολλητικό παράγοντα αυτών των σχέσεων (τα συμφέροντα των Αμερικανών) φανερώνοντας τις αποκλίσεις συμφερόντων στις σχέσεις Ρωσίας-Τουρκίας και Ρωσίας-Ιράν (ίσως και Συρίας), και δημιουργώντας εντάσεις. Από αυτή την άποψη, ο στρατηγικής σημασίας ρόλος της Τουρκίας για την Μόσχα μπορεί – μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα – εύκολα να χαθεί και μαζί του η δυνατότητα της τελευταίας να διαχειριστεί πιο εύκολα τις γεωπολιτικές δυναμικές τόσο στη Μέση Ανατολή, όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Και όλα αυτά τη στιγμή που ο ρόλος της στην Κύπρο και στην Ελλάδα φαίνεται τουλάχιστον να δοκιμάζεται.

Τουρκία – Ελλάδα – Κύπρος

Η Τουρκία έχει αντιληφθεί το γεωπολιτικό παιχνίδι και έχει καταφέρει επιτυχώς, μέχρι στιγμής, να προσαρμόζεται και να κεφαλαιοποιεί την θέση του «τρίτου πόλου» μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας, προσπαθώντας να εξυπηρετήσει τα δικά της συμφέροντα. Πάντως φαίνεται ότι οι σχέσεις της με τις ΗΠΑ βρίσκονται σε πορεία βελτίωσης. Παράλληλα, η συνάντηση Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και Αλέξη Τσίπρα είχε μεταξύ άλλων τον σκοπό της περαιτέρω ώθησης όχι τόσο των ελληνο-τουρκικών σχέσεων όσο των τουρκο-ευρωπαϊκών/αμερικανικών, ενώ η Άγκυρα ψάχνει ταυτόχρονα την ενίσχυση της διπλωματικής και γεωπολιτικής της θέσης έναντι της Ελλάδας.

Η Ελλάδα βλέπει την εξέλιξη του διεθνοπολιτικού πλαισίου θετικά δεδομένου ότι προσπαθεί να βρει λύσεις για το οικονομικό αδιέξοδο στο εσωτερικό και τον απομονωτισμό στην εξωτερική πολιτική. Η άμεσή της γειτονιά είναι το πρώτο πεδίο που προσφέρεται για δράση. Αρχικά τα Βαλκάνια (Μακεδονικό), έπειτα η Τουρκία (ελληνοτουρκικά) και το Κυπριακό, οι τριμερείς συνεργασίες, και προσφάτως π.χ. η αναβάθμιση των διπλωματικών της σχέσεων με την Περιφερειακή Κυβέρνηση του Κουρδιστάν στο Ιράκ (σε επίπεδο Γενικού Προξενείου).

Η Κύπρος προσπαθεί να διαχειριστεί μεγέθη μεγαλύτερα του δικού της εκτοπίσματος και να κεφαλαιοποιήσει καταστάσεις που είναι συχνά πέρα των δυνατοτήτων της. Η ακροβασία μεταξύ των ΗΠΑ και της Ρωσίας, η ενδεχομένως υπερβολική αυτοπεποίθηση για την δυναμική που μπορούν να προσδώσουν τα ενεργειακά κοιτάσματα (εάν ανευρεθούν), και η αντίληψη περί ανάληψης ενός ρόλου στην Ανατολική Μεσόγειο δυσανάλογου του μεγέθους της μπορεί να αποφέρουν κάποια οφέλη, μπορεί όμως να ενέχουν και κινδύνους. Οι ΗΠΑ, όπως και η Τουρκία, ενεργούν στη βάση της δυνατότητάς τους να προσαρμόζονται ανεξαρτήτως εξελίξεων και να αξιοποιούν διάφορα και διαφορετικά στρατηγικά αποτελέσματα. Έτσι, η ανακάλυψη μεγάλης ποσότητας υδρογονανθράκων θα έδινε περισσότερο κίνητρο στις ΗΠΑ να πιέσουν για μια επίλυση στο Κυπριακό (και στην Τουρκία να ασκήσει πιέσεις για την συμμετοχή της στις ενεργειακές εξελίξεις), ενώ η μη-ανακάλυψη επαρκών ποσοτήτων θα πλήξει γενικά το ενεργειακό πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, θα μειώσει ενδεχομένως τα κίνητρα για επίλυση του Κυπριακού, και θα αναγκάσει τις ΗΠΑ να μεταφέρουν περισσότερο την προσοχή τους στην Τουρκία και σε αυτά που έχει να τους προσφέρει στην Ανατολική Μεσόγειο.

Το πιο πάνω άρθρο παρουσιάστηκε ως μέρος ρεπορτάζ στην εφημερίδα “Σημερινή” (10/02/2019), σελ. 6.

ΠΗΓΗ:https://geopoliticalcyprus.org/