Η ουκρανική κοινωνία ενόψει των εκλογών
Carnegie Europe
Καθώς απομένουν λιγότεροι από δύο μήνες μέχρι τις ουκρανικές προεδρικές εκλογές της 31ης Μαρτίου, η επίσημη λίστα των υποψηφίων αναμένεται να επιβεβαιωθεί, αλλά η αβεβαιότητα παραμένει. Περίπου το 44% του εκλογικού σώματος δηλώνει ότι θα συμμετάσχει σίγουρα, αλλά περίπου το 20% δηλώνει πως είναι αναποφάσιστο σχετικά με το ποιον θα ψηφίσει -ένα ποσοστό που μπορεί να έχει κρίσιμη επίδραση τόσο στην προσέλευση όσο και στα περιθώρια της επιτυχίας.
Η υποστήριξη για τα δύο φαβορί, τον τωρινό πρόεδρο Petro Poroshenko και την Yuliya Tymoshenko, είναι χαμηλότερη από το 20%, ενώ η αρνητική τους δημοτικότητα είναι εξαιρετικά υψηλή (περίπου στο 60%-70%). Μια νίκη οποιοδήποτε εκ των δύο σε μια αναμέτρηση δύο γύρων τον Απρίλιο, θα άφηνε το εκλογικό σώμα και τις πολιτικές ελίτ έντονα πολωμένες και με μερική μόνο απήχηση στην κοινωνία, καθώς η χώρα οδηγείται απρόσκοπτα προς τις κοινοβουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου. Οι άλλοι βασικοί προεδρικοί υποψήφιοι είναι ο κωμικός Vladimir Zelensky, νέος στην ουκρανική πολιτική, και ο πρώην υπουργός Άμυνας, Anatoliy Hrytsenko. Ενώ ο Zelensky έχει μειώσει την απόσταση από τα δύο φαβορί σε κάποιες δημοσκοπήσεις, ο Hrytsenko θα μπορούσε να διαδραματίσει έναν ρόλο συμβιβαστικού υποψηφίου, καθώς η δημόσια απήχησή του είναι χαμηλότερη.
Ωστόσο, ενώ η σπέκουλα σχετικά με το αποτέλεσμα των προεδρικών εκλογών τραβάει όλη την προσοχή, αξίζει να προσδιοριστούν όλες οι συμπεριφορές της ουκρανικής κοινωνίας στο σύνολό της, σε μια σειρά σημαντικών ζητημάτων πολιτικής ταυτότητας.
Οι εκλογές αναδεικνύουν τον βαθμό στον οποίο ο συνεχιζόμενος πόλεμος στην Ανατολική Ουκρανία διαμορφώνει την πολιτική σκηνή. Με το σύνθημα “στρατός, γλώσσα, πίστη”, η προεκλογική εκστρατεία του Poroshenko αντικατοπτρίζει την τιτλοποίηση της ταυτότητας και του πολιτισμού στον επίσημο πολιτικό διάλογο. Παραμένει αδιευκρίνιστο σε ποιον βαθμό αυτή η στρατηγική θα τον βοηθήσει να κερδίσει ψήφους. Αναμφισβήτητα, ένας πρόεδρος ο οποίος τώρα φοράει τακτικά στολή καμουφλάζ και χτίζει την εικόνα αυτή του επικεφαλής του στρατού, έρχεται σε αντίθεση με το ποια άποψη έχουν για την χώρα τους πολλοί Ουκρανοί.
Μια σύγκριση των στοιχείων των δημοσκοπήσεων από το 2017 και το 2018, βασισμένη σε μια σειρά ερωτήσεων που εισήγαγε η ZOiS σε μια τακτική εθνική έρευνα που διεξήγαγε το KIIS στην Ουκρανία (χωρίς τις μη κυβερνητικά ελεγχόμενες περιοχές), αναδεικνύει αρκετές αξιοσημείωτες τάσεις:
Ουκρανική ιθαγένεια -δηλαδή, μια ταύτιση με το κράτος- έχει γίνει η πιο σημαντική ταυτότητα που επιλέγεται από τους ερωτηθέντες σε μια πιο μεγάλη λίστα επιλογών που περιλαμβάνουν εθνικές, γλωσσικές, περιφερειακές και κοινωνικές κατηγορίες. Υπήρξε μια στατιστικά σημαντική αύξηση από το 38% των ερωτηθέντων που επιλέγουν αυτή την επιλογή το 2017, στο 49% το 2018. Αντιθέτως, το 2017 η κατηγορά “εθνικοί Ουκρανοί” εξακολουθούσε να κυριαρχεί στο 46%. Το 2018, αυτή η επιλογή επιλέγει από το 37% των συμμετεχόντων στην έρευνα, μια στατιστικά σημαντική πτώση από τη μια χρονιά στην άλλη.
Ενώ η σαφής πλειονότητα των ερωτηθέντων και στα δύο χρόνια θεωρούν τα ουκρανικά ως τη μητρική τους γλώσσα (68% το 2017 και 59% το 2018), η μείωση είναι στατιστικά σημαντική, όπως είναι και η αύξηση της αναγνώρισης της ρωσικής ως τη μητρική γλώσσα των ερωτηθέντων (23% το 2017 και 20% το 2018). Επιπλέον, ένα σταθερό ένα τρίτο των ερωτηθέντων αναγνωρίζει δύο μητρικές γλώσσες, τα ουκρανικά και τα ρωσικά, χωρίς να αλλάζει στατιστικά σημαντικά ανάμεσα στα δύο έτη.
Τα αποτελέσματα των ερευνών δείχνουν ότι οι ταυτότητες μπορούν να αλλάξουν ακόμη και σε διάστημα ενός έτους, ιδιαίτερα σε ένα πολιτικό πλαίσιο που διαμορφώνεται από πόλεμο και εκλογές. Μια ταυτότητα αστικού ουκρανικού κράτους που δεν συνδέεται τόσο με την εθνότητα, έχει γίνει πολύ πιο ισχυρή τα τελευταία δύο χρόνια. Τα στοιχεία επίσης δείχνουν ότι οι πολίτες συνεχίζουν να παρουσιάζουν πολύ μεγαλύτερες αποχρώσεις στην αυτοδιάθεση από ό,τι υποδηλώνει η επίσημη κρατική ρητορική, τα εκλογικά συνθήματα και η πρόσφατη νομοθεσία αναφορικά με την κρατική γλώσσα και εκπαίδευση. Επίσης δείχνουν μια αρνητική αντίδραση μεταξύ των ρωσόφωνων ή των κατοίκων σε ρωσόφωνες περιοχές έναντι μιας ΄πιο αποκλειστικής αντίληψης της “ουκρανικότητας” που προβάλλεται από τον επίσημο κρατικό διάλογο. Είναι σημαντικό αυτό να μην θέσει υπό αμφισβήτηση την ισχυρή ταύτιση με το ουκρανικό κράτος.
Συνοψίζοντας, τα συνεχιζόμενα παιχνίδια πολέμου διαδραματίζουν ένα σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση τόσο των πολιτικών όσο και των αντιλήψεων του λαού λίγο πριν από τις εκλογές. Οι τάσεις στην κοινή γνώμη δείχνουν διαφορές μεταξύ της εκστρατείας του προέδρου Poroshenko και του αυτοπροσδιορισμού ενός σημαντικού τμήματος του ουκρανικού πληθυσμού. Ωστόσο, οι άλλοι βασικοί διεκδικητές για την προεδρία έχουν αποφύγει να διαμορφώσουν πιο διαφορετικές προοπτικές για την ποικιλομορφία της ουκρανικής κοινωνίας. Ως εκ τούτου, ο διάλογος για την ταυτότητα είναι συμπτωματικός της απόστασης μεταξύ του πολιτικού συστήματος και της κοινωνίας στην Ουκρανία, που είναι πιθανό να γίνει πιο εμφανής μετά από τις προεδρικές εκλογές. Μακροπρόθεσμα ωστόσο, οι διαφορετικές απόψεις της κοινωνίας για την υπηκοότητα, την ιθαγένεια και τη γλώσσα, προσφέρουν περιθώρια για την οικοδόμηση ενός κράτους χωρίς αποκλεισμούς.
