29/03/2024

Τέσσερις game-changer παράγοντες στη Νότια Ευρώπη

 

Του Marc Pierini
Carnegie Europe

Στην ενασχόλησή της με την Μεσόγειο και τη Μέση Ανατολή, η Ευρωπαϊκή Ένωση συχνά έχει αντιμετωπίσει πολλαπλές προκλήσεις: αυταρχισμό, τρομοκρατία, λαϊκές εξεγέρσεις, παρατεταμένους εμφυλίους πολέμους και εμπορία ανθρώπων.

Αλλά τώρα η Ευρώπη αντιμετωπίζει σημαντικούς game changers σε όλη τη Νότια Γειτονιά. Οι παλιοί εχθροί, όπως η Ρωσία και το Ιράν, έχουν ένα πιο ισχυρό αποτύπωμα στην περιοχή. Η Τουρκία εν μέρει γυρνάει την πλάτη της στο ΝΑΤΟ και παίζει το παιχνίδι της Ρωσίας. Και οι ΗΠΑ έχουν γίνει ένας απρόβλεπτος σύμμαχος. Το ζήτημα είναι εάν οι ηγέτες της ΕΕ θα συγκεντρώσουν το κουράγιο και τη συνοχή για να αντιμετωπίσουν αυτό το νέο γεωπολιτικό τοπίο ή εάν θα παραμείνουν δυσαρεστημένοι. Σε κάθε περίπτωση, οι συνέπειες είναι τεράστιες.

Από τον Σεπτέμβριο του 2015, η Ρωσία έχει ενισχύσει σαφώς την στρατιωτική, ενεργειακή και πολιτική της εμπλοκή στη Μέση Ανατολή, με αντιδυτική χροιά κατά κανόνα.

Η Ρωσία έχει εγκαταστήσει στην Λατάκια την πρώτη της αεροπορική βάση στη Μέση Ανατολή. Προστατεύεται από αντι-πυραυλικά συστήματα S-300 και S-400, με ρωσικό προσωπικό, και είναι σε θέση να υποστηρίξει το καθεστώς Assad. Αυτή η εγκατάσταση πιθανότατα θα παραμείνει λειτουργικά για τα επόμενα χρόνια, με τις φιλοδοξίες να πηγαίνουν πιο μακριά από τα συριακά εδάφη. Ομοίως, ο ναύσταθμος Ταρτούς της Ρωσίας ενισχύθηκε στη Βόρεια Συρία, επιτρέποντας μια τακτική “θαλάσσια γέφυρα” με τις ναυτικές της βάσεις στη Σεβαστούπολη και στο Νοβοροσίσκ στη Μαύρη Θάλασσα.

Επίσης, έχουν λάβει χώρα πωλήσεις ρωσικών όπλων στην Τουρκία, στην Αίγυπτο και στη Σαουδική Αραβία -χώρες που προηγουμένως έδιναν προτεραιότητα σε αγορές από δυτικές χώρες. Το Belfer Center το προχώρησε ακόμη περισσότερο, σχολιάζοντας ότι “η Ρωσία καταλαμβάνει τη Μέση Ανατολή, μία χώρα τη φορά”.

Λιγότερο θεαματικό αλλά ίσως με πιο μακροπρόθεσμο προσανατολισμό, είναι η ρωσική ενεργειακή στρατηγική στη Μέση Ανατολή. Ο κλάδος έχει βιώσει ραγδαία πρόοδο σε πολλές χώρες, με τις ρωσικές επενδύσεις στην εξερεύνηση, την παραγωγή και τη διέλευση στην Αίγυπτο, στο Λίβανο, στη Λιβύη, στο Ιράκ, στη Συρία και στην Τουρκία. Ένα από τα πιο εντυπωσιακά έργα υποδομής είναι ο αγωγός Turk Stream, με προορισμό να προμηθεύει ρωσικό αέριο τόσο στην Τουρκία όσο και στη Νοτιοανατολική Ευρώπη διαμέσου της Μαύρης Θάλασσας, καθιστώντας ουσιαστικά τις προσπάθειες διαφοροποίησης των γραμμών εφοδιασμού της ΕΕ με αέριο από την Κασπία Θάλασσα ή την Κεντρική Ασία, πολύ λιγότερο ελκυστικές. Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Ενεργειακή Ασφάλεια επηρεάζεται άμεσα.

Η προσέγγιση της Μόσχας στους τομείς των στρατιωτικών και της ενέργειας με σειρά χωρών της Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, συνδυάζεται με τις συντονισμένες προσπάθειες για ανάπτυξη πολύ πιο στενών σχέσεων με όλες τις χώρες στην περιοχή.

Αυτές οι συστηματικές προσπάθειες έχουν καταστήσει τη Ρωσία έναν πιο ισχυρό παράγοντα στη Μέση Ανατολή, ορισμένες φορές κοντά σε αντιπαράθεση με τις δυτικές δυνάμεις, για παράδειγμα για τη Συρία. Σε άλλες περιπτώσεις αντισταθμίζει άμεσα το προβάδισμα των ευρωπαϊκών κρατών (συμπεριλαμβανομένης της εξερεύνησης αερίου σε Αίγυπτο και Λίβανο) ή ανταγωνίζεται την αμερικανική κυριαρχία στις πωλήσεις όπλων (όπως στην Αίγυπτο και στη Σαουδική Αραβία). Εν ολίγοις, πρόκειται για έναν game changer: επεκτείνοντας κατά πολύ την διπλωματική της εμβέλεια και δημιουργώντας μόνιμες στρατιωτικές βάσεις στην περιοχή (όπως έχουν κάνει οι ΗΠΑ, το Ηνωμένο Βασίλειο, και η Γαλλία), η Ρωσία έχει αλλάξει διάφορες στρατηγικές παραμέτρους στην περιοχή της Μέσης Ανατολής προς όφελός της.

Ομοίως το Ιράν -μέσω μιας πολιτικής που ορισμένες φορές αποκαλείται “άξονας αντίστασης”- έχει αναπτύξει τις μεσογειακές του φιλοδοξίες και ενίσχυσε την στρατιωτική του εμπλοκή στο Λίβανο και στη Συρία με μια σαφή αντί-δυτική και αντί-ισραηλινή στάση. Η Τεχεράνη εδώ και καιρό εφοδιάζει την λιβανέζικη παραστρατιωτική οργάνωση Χεζμπολά με πυραύλους διαφόρων τύπων και πιο πρόσφατα, με drones. Παραδοσιακά, οι παραγγελίες γινόταν μέσω αέρος ή θαλάσσης από τη Συρία, προκαλώντας επιδρομές από τον ισραηλινό στρατό. Τώρα, το Ιράν έχει δημιουργήσει μικρές εγκαταστάσεις στη Συρία, προκαλώντας το Ισραήλ να αλλάξει το μοντέλο αντίδρασής του.

Από την πλευρά της η Τουρκία -μέλος του ΝΑΤΟ από το 1952 και μία από τις τρεις κορυφαίες συμβατικές δυνάμεις- έχει ξεκινήσει μια ευρεία στρατιωτική και πολιτική προσέγγιση με τη Ρωσία.

Οδεύοντας προς τον αυταρχισμό από τους μεταβαλλόμενους ανέμους στην εγχώρια πολιτική και από φόβο μήπως χάσει την εδώ και 16 χρόνια κυριαρχία της, η ηγεσία του ΑΚΡ έχει απομακρυνθεί από τις δημοκρατικές αρχές που σχετίζονται με τη συμμετοχή της χώρας στο ΝΑΤΟ και με την προσπάθεια ένταξης στην ΕΕ. Μια συμμαχία με το εθνικιστικό κόμμα ΜΗΡ έχει οδηγήσει την ηγεσία του ΑΚΡ προς την ακύρωση των ειρηνευτικών προσπαθειών με το ΡΚΚ και έχει αναζωπυρώσει τις εντάσεις με την Κύπρο.

Πέρα από την εσωτερική πολιτική και από την άποψη ενός δυτικού, αυτή η “νέα Τουρκία έχει εισάγει τέσσερις μεγάλους game changers από μόνη της: πρώτον, ένα τεράστιο οικονομικό πρόγραμμα για να βοηθήσει το Ιράν να παρακάμψει τις αμερικανικές κυρώσεις,. Δεύτερον, τρεις στρατιωτικές παρεμβάσεις στη Συρία -σε στενή συνεργασία με τη Ρωσία και σε αντίθεση με την αμερικανική και ευρωπαϊκή πολιτική εναντίον του ISIS. Τρίτον, η συμμετοχή της Άγκυρας στη διαδικασία ειρήνης της Αστάνα, μια συμμαχία αποκλινόντων πρωτοβουλιών μαζί με τη Μόσχα και την Τεχεράνη για να προσπαθήσουν να “λύσουν” τον πόλεμο στη Συρία. Και τέλος, η προμήθεια των πυραυλικών συστημάτων S-400 από τη Ρωσία.

Μακράν, η προμήθεια -και η πιθανή ανάπτυξη μέχρι το τέλος του 2019- των ρωσικών πυραυλικών συστημάτων S-400, επανδρωμένων από ρωσικά στελέχη ενσωματωμένα στην τουρκική αεροπορική δύναμη, θα ερχόταν σε πλήρη αντίφαση με τις δεσμεύσεις της Τουρκίας στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, Ακόμη πιο σημαντικό, θα έθετε σε κίνδυνο τα αμερικανικά μαχητικά stealth F-35 από το να χρησιμοποιηθούν ως βασικά αεροσκάφη πολυρόλων στις αμερικανικές, βελγικές, βρετανικές, καναδικές, δανικές, ολλανδικές, ισραηλινές, ιταλικές, νορβηγικές και τουρκικές αεροπορικές δυνάμεις, μεταξύ άλλων.

Ενώ παρουσιάζεται από την Άγκυρα ως μια απόφαση που δεν κάνει κακό στο ΝΑΤΟ, η ανάπτυξη των S-400 θα κατέστρεφε δραστικά την εδώ και 67 χρόνια συμμετοχή της Τουρκίας στη Βορειοατλαντική Συμμαχία. Θα έθετε αναπόφευκτα σε αμφισβήτηση την χρήση των αεροπορικών βάσεων του Ινσιρλίκ από τις ΗΠΑ (καθώς και δεκάδες προ-τοποθετημένες αμερικανικές πυρηνικές κεφαλές) και θα οδηγούσε σε σοβαρά ερωτήματα για τη μελλοντική στρατηγική της Τουρκίας όταν τεθεί σε λειτουργία το ελαφρύ αεροπλανοφόρο της το 2021.

Αυτό θα είχε επίσης σημαντικές συνέπειες στον τρόπο με τον οποίο οι κυβερνήσεις της ΕΕ αντιμετωπίζουν την Τουρκία ως έναν παράγοντα στην περιοχή ΜΕΝΑ.

Τέλος, οι ΗΠΑ έχουν γίνει ένας απρόβλεπτος παράγοντας στη Μέση Ανατολή υπό την προεδρία του Trump. Οι διαφορές μεταξύ του προέδρου, της εθνικής ομάδας του ασφάλειας και του διπλωματικού σώματος, έχουν γίνει τώρα ένα μόνιμο γνώρισμα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, και μεταφράζεται σε έλλειψη διαβούλευσης με τους συμμάχους -συμπεριλαμβανομένου και όταν τα στρατεύματα εμπλέκονται σε κοινές επιχειρήσεις, όπως στη Συρία., Ερωτήματα σχετικά με την εμπιστοσύνη και την προβλεψιμότητα από την Ουάσιγκτον, προκύπτουν τώρα καθημερινά στα ευρωπαϊκά υπουργεία Εξωτερικών, ιδιαίτερα δεδομένου του πιο μικρού αποτυπώματος των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή. Αυτό με τη σειρά του θέτει το ερώτημα για την πολιτική Νότιας Γειτονίας της ΕΕ. Θα υπάρξει μια τέτοια πολιτική; Θα σταματήσει η ΕΕ ν είναι ένας δυστυχής παρατηρητής; Θα αφήσει η Ευρώπη το Ισραήλ να θέσει τους όρους μιας νέας στρατιωτικής ισορροπίας στο Λεβάντε;

Ακόμη και αν ερχόταν σε μικρές δόσεις, αυτές οι αλλαγές στην πολιτική και στη στάση της Μόσχας, της Τεχεράνης, της Άγκυρας και της Ουάσιγκτον, συνιστούν μεγάλα game changer στη Μέση Ανατολή. Θα πρέπει να σημάνει συναγερμός στις πρωτεύουσες της ΕΕ, καθώς θα επηρεάσουν άμεσα τις πολιτικές ασφάλειας και ενέργειας της ίδιας της Ένωσης και τη σχέση της Ευρώπης με την περιοχή ΜΕΝΑ.

Capital.gr

Facebooktwitterredditpinterestlinkedinmail
Geopolitics & Daily News Copyrights Reserved 2024