Πρακτικές Χειραγώγησης Δημόσιου Διαλόγου – Παραπληροφόρηση

Γράφουν οι Γιώτα Χουλιάρα και Αλέξανδρος Νίκλαν 

Σε συνέχεια λοιπόν του πρώτου μας άρθρου για τις πρακτικές χειραγώγησης δημοσίου διαλόγου και τα παιχνίδια εξουσίας ακολουθούν 8 γνωρίσματα ομάδων/ανθρώπων που έχουν ως στόχο την παραπληροφόρηση.

Γνωρίσματα δράσης και τακτικής:

1) Αποφυγή θεμάτων κατ΄ ουσίαν. Ποτέ δεν συζητούν θέματα κατευθείαν ή δεν παρέχουν εποικοδομητικές πληροφορίες, αποφεύγοντας γενικά την παραπομπή για διασταύρωση αναφορών ή ρητών επιβεβαιώσεων. Αντίθετα, απλώς υπονοούν κάποια πράγματα με αόριστους τρόπους. Σχεδόν τα πάντα για την παρουσίασή τους υποδηλώνουν ως επιχείρημα επιβεβαιώσης την ιδιότητα τους και τις ειδικές γνώσεις τους στο θέμα χωρίς άλλη δικαιολογία ή διασταύρωση πηγών προς αξιοπιστία.

2) Επιλεκτικότητα στην διαλεκτική τους. Τείνουν να επιλέγουν και να στοχεύουν προσεκτικά τους αντιπάλους τους, είτε εφαρμόζοντας την προσέγγιση «hit-and-run»” (την είχαμε περιγράψει στο πρώτο μας άρθρο) εναντίον απλών συνομιλητών/σχολιαστών που υποστηρίζουν τους αντιπάλους τους, είτε εστιάζοντας σε βαρύτερες επιθέσεις σε βασικούς αντιπάλους που είναι γνωστό ότι αντιμετωπίζουν άμεσα τα ζητήματα. Σε περίπτωση που ένας σχολιαστής κάνει χρήση επιχειρηματολογίας με επιτυχία, η εστίαση των λεγόμενων θα μετατοπιστεί για να συμπεριλάβει και τον σχολιαστή (σ.σ. ταμπέλα).

3) Συμπτωματική συμπεριφορά. Έχουν την τάση να εμφανίζονται ξαφνικά και κάπως συμπτωματικά με ένα νέο αμφιλεγόμενο θέμα, χωρίς σαφή προηγούμενη καταγραφή της συμμετοχής τους σε γενικές συζητήσεις στη δημόσια σφαίρα. Επίσης, τείνουν να εξαφανίζονται όταν το θέμα που παρουσιάσαν δεν είναι πλέον αντικείμενο γενικής ανησυχίας. Ήταν πιθανόν κατευθυνόμενοι ή επιλεγμένοι να είναι εκεί για ένα λόγο και εξαφανίζονται με την απουσία αυτού του λόγου.

4) Ομαδική εργασία. Έχουν την τάση να λειτουργούν σε ομάδες που αυτοεπιβραβεύονται και αλληλοϋποστηρίζονται. Φυσικά, αυτό μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε χώρο, αλλά πιθανότατα θα υπάρχει ένα συνεχές μοντέλο συχνών ανταλλαγών αυτού του είδους, όπου εμπλέκονται επαγγελματίες της παραπληροφόρησης, ακόμα και αν δεν υπάρχει λογική επιχειρηματολογία. Μερικές φορές ένας από αυτούς μπορεί να διεισδύσει σε ομάδες ανθρώπων που αντιδρούν, για να γίνει δούρειος ίππος ή αχυράνθρωπος (αδυναμος κρίκος ή επιλεγμένος στόχος) ή στόχος για άλλες τακτικές σχεδιασμένε,ς έτσι ώστε να μειώσουν την συνοχή και να σπιλώσουν την εικόνα της ομάδας αυτής.

5) Τεχνητή προβολή με πλαστά συναισθήματα. Πρόκειται για ένα παράξενο είδος «τεχνητού» συναισθηματισμού σε συνδυασμό με ένα ασυνήθιστα μεγάλο έλλειμα ευαισθησίας σε σχόλια τρίτων- μια ικανότητα επιμονής και εγωισμού στο να επιμένουν ακόμη και εν όψει συντριπτικής κριτικής και γενικότερης άρνησης αποδοχής. Αυτό πιθανότατα πηγάζει συνήθως από ειδική εκπαίδευση και κατάρτιση από υπηρεσία πληροφοριών ή μαθήματα προπαγάνδας, όπου ανεξάρτητα από το πόσο καταδικαστικά είναι τα αποδεικτικά στοιχεία, το άτομο αρνείται τα πάντα, και ποτέ δεν γίνεται συναισθηματικά εμπλεκόμενος. Το καθαρό αποτέλεσμα για έναν ειδικό παραπληροφόρησης είναι ότι τα συναισθήματα μπορούν να εμφανιστούν με ψευδή τρόπο.

Οι περισσότεροι άνθρωποι, αν απαντήσουν με θυμό, για παράδειγμα, θα εκφράσουν την εχθρότητά τους σε όλη την διαδικασία άρνησης/αναίρεσή τους. Όμως, οι άνθρωποι που παραπληροφορούν έχουν συνήθως προβλήματα στη διατήρηση συναισθηματκής «εικόνας» και δύσκολα παρουσιάζουν αληθινά συναισθήματα στο συνήθως πιο ήρεμο και χωρίς γνωρίσματα στυλ επικοινωνίας τους. Είναι απλώς μια δουλειά για αυτούς και συχνά φαίνονται ανίκανοι να «προσποιηθούν τον ρόλο τους στον συγκεκριμένο χαρακτήρα» σε ένα μέσο επικοινωνίας (π.χ. τον ρόλο του θιγμένου θύματος από επιχειρήματα), όπως θα μπορούσαν να είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν μια πραγματική συνομιλία / αντιπαράθεση πρόσωπο με πρόσωπο που θα αφορούσε τους ίδιους. Έτσι, δείχνουν μια άμεση οργή και αγανάκτηση για μια στιγμή, μια ηρεμία την επόμενη στιγμή, και περισσότερο θυμό αργότερα – σαν ένα συναισθηματικό yo-yo μέσα σε ελάχιστο χρόνο για ένα συγκεκριμένο μόνο θέμα.

Όσον αφορά τον βαθμό ευαισθησίας τους, καμία κριτική δεν θα τους αποτρέψει από το να κάνουν τη δουλειά τους και θα συνεχίσουν γενικά τα στρατηγκά σχέδια παραπληροφόρησης που είχαν αρχικά, χωρίς καμία προσαρμογή στις επικρίσεις για το πόσο προφανές είναι ότι παίζουν αυτό το παιχνίδι – όπου μια πιο ορθολογική προσέγγιση από ένα άτομο που πραγματικά ενδιαφέρεται για το τί σκέφτονται οι άλλοι μπορεί να επιδιώξει να βελτιώσει τον τρόπο επικοινωνίας, την ουσία και ούτω καθεξής ή απλά να εγκαταλείψει την προσπάθεια να πείσει με αγανάκτηση.

6) Αντιφατική τάση. Υπάρχει επίσης μια τάση να κάνουν λάθη που προδίδουν το αληθινό εαυτό τους / κίνητρα. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι δεν γνωρίζουν πραγματικά το θέμα τους, ή μπορεί να είναι ένα κάπως «φροϋδικό» σύμπτωμα για αυτούς, αφού ίσως πραγματικά να ψάχνουν στη ρίζα του θέματος για μια πλευρά της αλήθειας, μέσα στο ίδιο το σκεπτικό τους. Παρατηρούμε συχνά πώς απλά αναφέρουν αντιφατικές πληροφορίες που εξουδετερώνουν τον εαυτό τους και τον δημιουργό των πληροφοριών. Για παράδειγμα, ένας πολιτικός μπορεί να στέκεται ως γνώστης μιας κατάστασης μπροστά στα ΜΜΕ με μια προφανώς ψευδή επιχειρηματολογία, παραθέτωντας μια εικόνα η οποία εξαρχής δείχνει πώς δεν γνωρίζει και πώς ό,τι παρουσιάζει, είναι τεχνητά δημιουργημένο, όπως η ανάλυση μιας οικονομικής κατάστασης όπου παραδίδονται στοιχεία που δείχνουν προβληματικά σε θέματα ανεργίας, αγοράς κτλ.

8) Χρονική σταθερά. Ένα καλό σημείο αναφοράς σε σχέση με τις ομάδες ειδήσεων σε ΜΜΕ, είναι ο χρόνος απόκρισης που αναφέρεται στον τομέα παραπληρόφορησης. Υπάρχουν τρεις τρόποι με τους οποίους μπορεί να φανεί ως παράμετρος επιρροής, ειδικά όταν η κυβέρνηση ή άλλος ισχυρός παίκτης συμμετέχει σε μια επιχείρηση κάλυψης ειδήσεων:

α) οποιοδήποτε μέσο και πληροφορία δημοσιεύεται προς ανίχνευση και εξακρίβωση της αλήθειας, πρέπει να οδηγήσει σε μια ΑΜΕΣΗ αντίδραση παραπληροφόρησης. Μια κυβέρνηση καθώς και άλλοι ισχυροί παράγοντες μπορούν να αντέξουν οικονομικά να πληρώνουν ανθρώπους τους να παρακολουθούν συνεχώς την επικαιρότητα, έτσι ώστε με την πρώτη ένδειξη μια τέτοιας πληροφορίας, να μπορούν να αντιδράσουν άμεσα πριν γίνει η ζημιά. Αυτό γίνεται επειδή η παραπληροφόρηση απέναντι σε μια τέτοια πληροφορία που οδηγεί στην αλήθεια θα δουλέψει μόνο αν ο αναγνώστης/θεατής/ακροατής δει γρήγορα την διαστρεβλωμένη εκδοχή, ειδάλως μπορεί ο αναγνώστης/θεατής/ακροατής να κλίνει προς την αλήθεια, οπότε και δύσκολα μετά θα μπορέσει να χάσει την εστίαση του.

β) Όταν η παραπληροφόρηση γίνεται με πιο ευθύ τρόπο απέναντι σε ένα μόνο πρόσωπο ή μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων, όπως π.χ. με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο, θα υπάρξει καθυστέρηση στην απάντηση, συνήθως 48-72 ωρών. Αυτό επιτρέπει σε μια ομάδα να διαχειριστεί τη συζήτηση με μια νέα στρατηγική απόκρισης προς το καλύτερο αποτέλεσμα. Μπορεί επίσης να λάβει ακόμα παραπάνω χρόνο για να «πάρει κατεύθυνση/άδεια» ή οδηγίες από μια ιεραρχική αλυσίδα εντολοδόχων.

γ) Στο παράδειγμα των ΜΜΕ παραπάνω, παρατηρείται επίσης συχνά ότι τα «μεγαλύτερα όπλα» χρησιμοποιούνται με καθυστέρηση 48-72 ωρών σε μια κλιμάκωση ως προσέγγιση της ομάδας παραπληροφόρησης σε αυτό το παράδοξο παιχνίδι. Αυτό ισχύει ειδικά όταν ο άνθρωπος που εκφέρει την πληροφορία προς την αλήθεια καθώς και η επιχειρηματολογία του θεωρούνται πιο επικίνδυνα σε σχέση με τον αντίκτυπο που μπορεί να έχει μόνο η αποκάλυψη της αληθινής είδησης (π.χ. αποκάλυψη της αλήθειας αλλά και του δικτύου που την κάλυπτε με στόχευση επιχειρημάτων στα κίνητρα τους). Αυτό θα οδηγήσει την ομάδα παραπληροφόρησης στο να στοχεύσει και να κλιμακώσει διπλά ή και τριπλά πάνω στο άτομο που επιχειρηματολογεί για την αλήθεια, τόσο σε αυτά που λέει, προσπαθώντας να τα διαστρεβλώσει/σπιλώσει, όσο και πάνω στον ίδιο σε μια μαζική επίθεση απαξίωσης και στρεψοδικίας.