Γιατί είναι διαφορετικές αυτές οι ευρωεκλογές
των Agata Gostynska-Jakubowska, Leonard Schuette
Centre for European Reform
Το παράδοξο των ευρωπαϊκών εκλογών ήταν ότι όσο περισσότερες εξουσίες έχει αποκτήσει το ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, τόσο πιο μικρό είναι το ποσοστό των πολιτών που έχουν ψηφίσει για αυτό. Στις τελευταίες εκλογές του 2014, η προσέλευση μειώθηκε στο ιστορικό χαμηλό του 43%. Τα συστημικά πολιτικά κόμματα που συνδέονται με το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΡΡ) και το Κόμμα των Ευρωπαίων Σοσιαλιστών (PES) έχουν κάνει λίγα για να αλλάξουν αυτή την ανησυχητική τάση. Μεταξύ αυτών έχουν απολαύσει μια άνετη πλειοψηφία εδρών από τις πρώτες άμεσες εκλογές στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το 1979. Αντί να διεξάγουν προεκλογική εκστρατεία για πανευρωπαϊκά θέματα, τα εθνικά κόμματα στις ευρωπαϊκές πολιτικές οικογένειες τείνουν να εστιάζουν σε εγχώρια θέματα που δεν εμπίπτουν στην αρμοδιότητα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Όταν πιέζονται για τις ευρωπαϊκές πολιτικές τους, τα συστημικά κόμματα έχουν δείξει μικρές διαφορές στα προγράμματά τους. Ορισμένοι ηγέτες εθνικών κομμάτων επίσης χρησιμοποιούν την Βουλή ως τόπο εξορίας για τους πολιτικούς αντιπάλους τους ή μια καλοπληρωμένη αμοιβή για τους πιστούς του κόμματος. Όλα αυτά έχουν οδηγήσει -στην καλύτερη περίπτωση- στην απάθεια των ψηφοφόρων και στη χειρότερη περίπτωση, σε μια λαϊκή δυσαρέσκεια για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Υπάρχουν ωστόσο λόγοι να πιστεύουμε ότι οι επόμενες ευρωεκλογές του Μαΐου θα είναι διαφορετικές.
Πρώτον, ο αυξημένος κατακερματισμός και η μεταβλητότητα των εθνικών πολιτικών, αναδιαμορφώνει το τοπίο σε επίπεδο ΕΕ. Στο παρελθόν, οι πολιτικοί δεσμοί των πολιτών καθορίζονταν σε μεγάλο βαθμό από την τάξη και την πίστη, οδηγώντας στην κυριαρχία των Χριστιανικών και Σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων στην Ευρώπη. Αλλά η σημερινή μετά-βιομηχανική κοινωνία είναι πιο διαφορετική. Ως αποτέλεσμα, νέα κόμματα και κινήματα, συχνά περισσότερο ακραία πολιτικά, κερδίζουν στήριξη εις βάρος των εδραιωμένων κεντροδεξιών και κεντροαριστερών κομμάτων.
Για πρώτη φορά στην ιστορία των εκλογών για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το ΕΡΡ και το PES μαζί, πιθανώς δεν θα έχουν την αυτοδυναμία. Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις μέχρι τις 21 Μαρτίου, προβλέπεται ότι το ΕΡΡ θα χάσει 41 έδρες και το PES 56 έδρες. Αυτό θα άφηνε τα δύο βασικά πολιτικά κόμματα με 310 έδρες από τις συνολικά 705 (υποδηλώνοντας ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα αποχωρήσει από την ΕΕ χωρίς να διεξάγει εκλογές). Θα χρειαστεί η στήριξη άλλων πολιτικών ομάδων όπως το ALDE και οι Πράσινοι, για να επιτευχθεί η πλειοψηφία που απαιτείται για να περάσουν νόμοι της ΕΕ.
Δεύτερον, η μετανάστευση, η κρίση της ευρωζώνης και του κράτους δικαίου, έχουν φέρει το προφίλ της ΕΕ σε εγχώριους διαλόγους. Η συμμετοχή στην ΕΕ εξακολουθεί να τυγχάνει ευρείας στήριξης, αλλά οι ψηφοφόροι έχουν γίνει όλο και περισσότερο επιφυλακτικοί για τις ευρωπαϊκές πολιτικές που επηρεάζουν τις κυριότερες εξουσίες του κράτους και ως εκ τούτου, την αίσθηση των πολιτών για την ταυτότητα. Τα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα, εχθρικά απέναντι στην μετανάστευση, την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και την παγκοσμιοποίηση, έχουν υπάρξει οι κύριοι ωφελημένοι. Σε αντίθεση με τα συστημικά κόμματα, οι προεκλογικές τους εκστρατείες διεξάγονται με πάθος και για τις ευρωεκλογές και τροφοδοτούν ανησυχίες για την υπέρβαση της ΕΕ κατηγορώντας τις Βρυξέλλες (συχνά αδίκως) ότι παρεμβαίνει στις ζωές των ανθρώπων χωρίς να υπάρχει ανάγκη.
Η ικανότητα των ευρωσκεπτικιστών να επηρεάζουν την πολιτική ή τουλάχιστον να διαταράσσουν την ευρωπαϊκή ατζέντα, θα εξαρτηθεί από το εάν μπορούν να αφήσουν στην άκρη τις σημαντικές διαφορές τους και να ενωθούν. Επί του παρόντος, είναι χωρισμένοι σε διαφορετικές ομάδες και δυσκολεύονται να επηρεάσουν τη διαδικασία λήψης αποφάσεων της ΕΕ. Πρόσφατες δημοσκοπήσεις υποδηλώνουν ότι συλλογικά οι ευρωσκεπτικιστές θα λάβουν το ένα τέταρτο των εδρών. Αυτή η δημοσκόπηση δεν περιλαμβάνει τα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα της Βρετανίας, τα οποία στις τελευταίες εκλογές τα πήγαν ιδιαίτερα καλά. Την ώρα που γραφόταν αυτό είναι απίθανο αλλά όχι αδύνατο το Ηνωμένο βασίλειο να συμμετάσχει στις ευρωπαϊκές εκλογές. Η συμμετοχή του πιθανώς θα αυξήσει το συνολικό ποσοστό των ευρωσκεπτικιστών.
Ο Matteo Salvini, υπουργός Εσωτερικών της Ιταλίας και επικεφαλής της Λέγκας, και η Matine Le PEn, επικεφαλής του French National Rally, έχουν επιδιώξει να δημιουργήσουν ένα πανευρωπαϊκό κόμμα εθνικιστών, αλλά ίσως να μην το πετύχουν. Οι περισσότεροι ευρωσκεπτικιστές έχουν μετριάσει την αντί-ευρωπαϊκή ρητορική τους διότι δεν υπάρχει καμία όρεξη σε άλλα κράτη-μέλη να ακολουθήσουν το Ηνωμένο Βασίλειο έξω από την ΕΕ. Παρόλα αυτά, υπάρχουν θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ των αντιπάλων της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όπως το National Rally, και των οικονομικών φιλελεύθερων ομάδων, όπως το δανέζικο Λαϊκό Κόμμα, που θέλει να διατηρήσει την ενιαία αγορά της ΕΕ. Οι ευρωσκεπτικιστές επίσης δεν έχουν τις ίδιες απόψεις σε άλλους τομείς. Η Ρωσία είναι ένα παράδειγμα: το κυβερνών κόμμα της Πολωνίας, Νόμος και Δικαιοσύνη, ακολουθεί μια σκληρή γραμμή, ενώ η Λέγκα έχει στενούς δεσμούς με το Κρεμλίνο. Αναφορικά με τη Σένγκεν, η Λέγκα απαιτεί οι πρόσφυγες που φθάνουν στην Ιταλία να κατανέμονται μεταξύ άλλων κρατών-μελών αλλά το Κόμμα των Φιλανδών και οι Σουηδοί Δημοκράτες δεν συμφωνούν. ΑΝαφορικά με τον προϋπολογισμό της ΕΕ, οι βόρειοι ευρωσκεπτικιστές θέλουν να μειώσουν τις πληρωμές στις οποίες στηρίζονται οι κεντροευρωπαίοι και οι νοτιοευρωπαίοι.
Οι εκλογές του Μαϊου ωστόσο δεν αφορούν μόνο στα ευρωσκεπτικιστικά κόμματα. Σε άνοδο είναι ακόμη άλλα φιλοευρωπαϊ9κά κόμματα και κινήματα, όπως το κόμμα του Γάλλου προέδρου Macron, το La Republique en Marche, καθώς και τα Πράσινα κόμματα σε κάποιες δυτικοευρωπαϊκές χώρες, καθώς και τα διεθνικά κινήματα όπως το Volt Europe ή το European Spring. Το φιλοευρωπαϊκό τους όραμα επίσης σηματοδοτεί μια αλλαγή από την πολιτική του status quo που υιοθετείται από παραδοσιακά κόμματα όπως το γερμανικό Χριστιανοδημοκρατική Ένωση. Σε αντίθεση με τα συστημικά κόμματα, πολλοί από τους νεοεισελθέντες καταβάλλουν μεγάλη προσπάθεια να κάνουν τους πολίτες να ενδιαφερθούν για ευρωπαϊκά ζητήματα, για παράδειγμα με εκκλήσεις για ισχυρότερη δημοκρατική νομιμότητα της ΕΕ ή για μεγαλύτερη δημοσιονομική αλληλεγγύη μεταξύ των χωρών της ευρωζώνης.
Οι απώλειες από συστημικά κόμματα, η αύξηση της πόλωσης και τα ανταγωνιστικά οράματα της ΕΕ, θα παράγουν μια πιο κατακερματισμένη ευρωπαϊκή βουλή. Η αίσθηση των ΜΜΕ για μια κατάληψη της ευρωβουλής από ευρωσκεπτικιστικές, είναι υπερβολική. Μια πλειοψηφία μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου εξακολουθεί να τάσσεται υπέρ της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Αλλά η Κομισιόν θα διαπιστώσει ότι είναι δύσκολο να υπερβληθούν οι κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες για τις νομοθετικές της προτάσεις, διότι οι παραδοσιακές ενώσεις θα αντικατασταθούν από πιο ad hoc διακομματικούς συνασπισμούς. Αυτός ο κερματισμός της ευρωπαϊκής πολιτικής θα μπορούσε να ενισχύσει τόσο το Alde όσο και τους Πράσινους, των οποίων η στήριξη ίσως απαιτείται για να σχηματιστούν πλειοψηφίες.
Αυτή η πολιτική καταστροφή θα μπορούσε επίσης να υπονομεύσει τη διαδικασία Spitzenkandidaten, σύμφωνα με την οποία η ευρωπαϊκή πολιτική ομάδα με τον μεγαλύτερο αριθμό των ευρωβουλευτών, θα έχει τον υποψήφιό της να γίνεται πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Το ΕΡΡ πιθανώς θα κερδίσει τις περισσότερες έδρες, αλλά για να επιτευχθεί η πλειοψηφία για τον Manfred Weber, τον Spitzenkandidat της, είναι πιθανό να χρειαστεί η υποστήριξη όχι μόνο του PES, αλλά επίσης και του Alde. Το τελευταίο είναι απίθανο ωστόσο να ψηφίσει τον Weber, εξαιτίας της προηγούμενης στήριξής του για το κόμμα Fidesz του Ούγγρου πρωθυπουργού Viktor Orban, καθώς το Alde είναι αυστηρός επικριτής της ολοένα και πιο αυταρχικής προσέγγισης του Orban.
Η κυριαρχία των mainstream κομμάτων με αδιάσπαστες πολιτικές, και η απουσία λαϊκής κατανόησης για το τι κάνει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, έχουν συμβάλει στην ολοένα και πιο μειούμενη προσέλευση στις ευρωπαϊκές εκλογές. Αλλά η εμφάνιση μιας σειράς νέων πολιτικών κινημάτων φαίνεται να ταρακουνά τα πράγματα. Ένα πιο κερματισμένο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο ίσως να καταστήσει την ευρωπαϊκή διαδικασία λήψης αποφάσεων πιο προβληματική. Αλλά θα μπορούσε επίσης να αποτελέσει την ραχοκοκαλιά της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Ο μεγαλύτερος πολιτικός ανταγωνισμός σε επίπεδο ΕΕ θα μπορούσε να αυξήσει το λαϊκό ενδιαφέρον για τις ευρωεκλογές -και αυτό θα αποτελούσε μια υγιή εξέλιξη για την ΕΕ.
To άρθρο σε pdf στην αρχική του μορφή ΕΔΩ
