Το ΝΑΤΟ γίνεται 70: Εορτασμοί και ενδοσκόπηση
Του Jeremy Shapiro
European Council On Foreign Relations
Στις 4 Απριλίου το ΝΑΤΟ γίνεται 70. Δεν είναι άσχημο είτε για έναν άνθρωπο είτε για μια συμμαχία να φτάνει σε αυτή την ηλικία. Συμπεριλαμβάνει εορτασμούς και μια μακρά διαδικασία ενδοσκόπησης. Καθώς εισέρχεται στην όγδοη δεκαετία του, το ΝΑΤΟ έχει πολλά να γιορτάσει και πολλά να σκεφτεί: η πιο επιτυχημένη στρατιωτική συμμαχία στην ιστορία αντιμετωπίζει τώρα την μεγαλύτερη απειλή της όχι από έναν ξένο εχθρό, αλλά από τον κεντρικό της πυλώνα, τις ΗΠΑ και τον πρόεδρό τους.
Οι υπουργοί Εξωτερικών του ΝΑΤΟ θα συγκεντρωθούν στην Ουάσιγκτον για την περίσταση. Θα δώσουν πολλές ομιλίες που θα υπερηφανεύονται για την μακρά ιστορία του ΝΑΤΟ -ο ρόλος του στην νίκη του Ψυχρού Πολέμου, στην εξάπλωση της δημοκρατίας στην Ανατολική Ευρώπη, στην σταθεροποίηση των Βαλκανίων, και μάλλον, στην παραμονή στο Αφγανιστάν για πραγματικά πολύ καιρό, κάτι που είναι εντυπωσιακό αν όχι ιδιαίτερα παραγωγικό.
Υπάρχουν πολλά για να ασκήσει κανείς κριτική στο ΝΑΤΟ, αλλά αυτή δεν είναι καθόλου μια άσχημη λίστα. Η αδιαμφισβήτητη επιτυχία της συμμαχίας είναι ακόμη πιο περίεργη εάν σκεφτείτε τον ανταγωνισμό. To Σύμφωνο της Βαρσοβίας έσπασε σαν γυαλί στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Κανείς δεν θυμάται το SEATO ή το CENTO. Ο ρωσικός Οργανισμός Συλλογικής Ασφάλειας είναι σαν ανέκδοτο. Κανείς δεν ελπίζει ότι ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης θα τους υπερασπιστεί σε περίπτωση μιας ξένης επίθεσης, ιδιαίτερα από τη στιγμή που δύο από τα μέλη της σχεδόν ενεπλάκησαν σε μεταξύ τους πόλεμο, τον προηγούμενο μήνα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν είναι καν σίγουρη εάν είναι μια συμμαχία στον τομέα της ασφάλειας.
Αλλά το ΝΑΤΟ δεν υπομένει μόνο -συνεχίζει να αναπτύσσεται. Η Βόρεια Μακεδονία, που άλλαξε προσφάτως το όνομά της, είναι σε καλό δρόμο για να γίνει πολύ σύντομα το 30ο μέλος του. Και φαίνεται ότι πρακτικά, όλοι επιθυμούν ακόμη να ενταχθούν. Ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Jens Stoltenberg μας υπενθύμισε την προηγούμενη εβδομάδα ότι, όπως υποσχέθηκε η Συμμαχία το 2008, η Γεωργία θα γίνει μέλος και -σύμφωνα με τον ίδιο τουλάχιστον- δεν υπάρχει κάτι που μπορεί να κάνει η Ρωσία για αυτό. Ακόμη και ο Ρώσος πρόεδρος Vladimir Putin φαίνεται ακόμη ότι φοβάται το ΝΑΤΟ, κρίνοντας από το πόσο το επικρίνει.
Ενδοσκόπηση
Ως μια δημοκρατική συμμαχία, ένα από τα δυνατά σημεία του ΝΑΤΟ ήταν πάντα η ικανότητά του για ενδοσκόπηση και αλλαγή. Πιθανώς δεν θα ακούσουμε πολλά για ενδοσκόπηση σε μια εορτή επετείου διότι οι πολιτικοί ηγέτες θα θέλουν να φανούν αισιόδοξοι. Και, σε κάθε περίπτωση, καθόλη τη διάρκεια της ιστορίας του, το ΝΑΤΟ έχει περάσει από τη μια κρίση στην άλλη -από το να αντιμετωπίσει τον Charles de Gaulle στη δεκαετία του 1960 μέχρι τους ευρώ-πυραύλους στη δεκαετία του 1980, και τις παρατεταμένες κρίσης ταυτότητας του ΝΑΤΟ στην περίοδο μετά από τον Ψυχρό Πόλεμο. Η συμμαχία πάντα έβρισκε έναν τρόπο να τα καταφέρνει διότι έχει παραμείνει χρήσιμη για τα μέλη της και διότι πάντα αποδεικνύει την ικανότητά της να αναγνωρίζει και να διαχειρίζεται τις εσωτερικές διαφορές.
Αλλά τώρα είναι ιδιαίτερα προβληματικοί καιροί για το ΝΑΤΟ. Για πρώτη φορά, η αιτία της τρέχουσας κρίσης δεν είναι κάποια εσωτερική διαφωνία για τον καταμερισμό των βαρών ή για την αποστολή του. Αντιθέτως, είναι η ιδέα ότι ο κεντρικός πυλώνας του συμμαχίας, οι ΗΠΑ, δεν είναι δεσμευμένοι σε αυτό.
Η άμεση αιτία αυτής της κρίσης είναι, όπως και πολλά άλλα αυτές τις ημέρες, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Donald Trump.
Η συνεχής αμφισβήτηση του Άρθρου 5 του ΝΑΤΟ για τη συλλογική άμυνα. Ο συχνός ισχυρισμός του ότι θα προστατεύει μόνο χώρες που πληρώνουν αρκετά λεφτά στην Αμερική. Η δήλωσή του ότι θα μπορούσε απλώς να αποχωρήσει από την Ευρώπη χωρίς καμία απώλεια για την Αμερική. Το προφανές σχέδιό του να χρεώσει τα μέλη του ΝΑΤΟ για την φιλοξενία Αμερικανών στρατιωτών, και η άρνησή του να ασκήσει κριτική στον Putin, έχουν όλα προκαλέσει πολλούς Ευρωπαίους και Αμερικανούς να αναρωτιούνται εάν ο Trump στα αλήθεια θα είναι “εκεί” για τους συμμάχους του ΝΑΤΟ σε περίοδο κρίσης. Όπως το έθεσε ο πρώην υπουργός Εξωτερικών της Πολωνίας Radoslaw Sikorski μετά από την περιβόητη συνέντευξη Τύπου με τον Putin το 2018 στο Ελσίνκι, “δεν έχουμε ιδέα τι θα έκανε ο πρόεδρος Trump σε μια κρίση με τη Ρωσία”.
Η απουσία αλληλεγγύης του Trump στο ΝΑΤΟ είναι τόσο τοξική που η αρχική ιδέα για μια Σύνοδο των ηγετών στην Ουάσιγκτον υποβαθμίστηκε σε μια συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών, έτσι ώστε να μην χρειαζόταν να είναι ο οικοδεσπότης. Το ΝΑΤΟ τώρα θα έχει την Σύνοδο Κορυφής για την 70η επέτειο στο Λονδίνο, οκτώ μήνες μετά από τα πραγματικά του γενέθλια, κάτι που -όπως μας υπενθυμίζει μια ανακοίνωση Τύπου του ΝΑΤΟ- είναι κατάλληλο διότι “το Λονδίνο ήταν η πρώτη έδρα του ΝΑΤΟ”.
Η στάση του Trump είναι ιδιαίτερα προβληματική διότι η ίδια η ουσία του ΝΑΤΟ είναι η δέσμευση της Αμερικής στην ευρωπαϊκή ασφάλεια και η υπόσχεσή της να υπερασπιστεί τους Ευρωπαίους εταίρους της. Εάν οι Ευρωπαίοι χάσουν την πίστη τους σε αυτή τη δέσμευση, η συμμαχία θα είναι νεκρή, ακόμη και αν φαίνεται ότι κάνει κάποιες μικροεργασίες στα γραφεία της στις Βρυξέλλες και στις ευρωπαϊκές στρατιωτικές βάσεις. Επομένως, αν και η κυβέρνηση Trump έχει διατηρήσει αμερικανικά στρατεύματα στην Ευρώπη, και παρά το ότι έχει αυξήσει την χρηματοδότηση για το πρόγραμμα του Obama για την αποτροπή περαιτέρω ρωσικής επέμβασης στην Ανατολική Ευρώπη, η συμμαχία και πάλι αισθάνεται λιγότερο συνεκτική από ό,τι οποιαδήποτε στιγμή μετά από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Δεν είναι δύσκολο να καταλάβουμε γιατί. Στις συζητήσεις για το ΝΑΤΟ, συχνά υπονοούμε ότι η συμμαχία παίρνει πνοή από τον αριθμό των Αμερικανών στρατιωτών σε ευρωπαϊκό έδαφος ή με τις αυξήσεις των δαπανών των Ευρωπαίων μελών του ΝΑΤΟ. Αυτά τα πράγματα είναι σημαντικά, αλλά δεν είναι η ζωοποιός δύναμη μιας συμμαχίας. Τα στρατεύματα είναι τόσο καλά όσο η προθυμία να τα χρησιμοποιήσουν. Οι δαπάνες είναι σημαντικές μόνο εάν με αυτές μπορεί να υπάρξει μια κοινή άμυνα. Το ΝΑΤΟ αντλεί ζωή από την ιερή δέσμευση ότι οι σύμμαχοι πρέπει να υπερασπίζονται ο ένας τον άλλο σε περιόδους κρίσης και σοβαρής ανάγκης.
Και το ζήτημα δεν είναι μόνο ο Trump. Πραγματικά, το πρόβλημα των ΗΠΑ με το ΝΑΤΟ πιθανώς θα συνεχιστεί και μετά την προεδρία του. Παρόλη την αγένεια και τον ριζοσπαστισμό του, ο Trump εκφράζει μια τάση στην αμερικανική εσωτερική πολιτική προς την αμφισβήτηση του ρόλου της Αμερικής στον κόσμο, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στη δέσμευσή της απέναντι στην Ευρώπη. Κανένας από τους υποψηφίους στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2020 δεν περιλαμβάνει στο πρόγραμμά του την ιδέα του να αναλάβει μεγαλύτερο μέρος της ασφάλειας της Ευρώπης από ό,τι κάνει ο Trump. Ένας μελλοντικός πρόεδρος ίσως έχει πιο καλά λόγια να πει στους Ευρωπαίους συμμάχους των ΗΠΑ, αλλά θα συνεχίσει να μετακινεί το αμερικανικό ενδιαφέρον και τους αμερικανικούς πόρους, αλλού.
Ασφαλώς το ΝΑΤΟ μπορεί να ανακάμψει όπως έχει κάνει συχνά στο παρελθόν. Αλλά η συμμαχία θα “ζήσει” και 80α γενέθλια μόνο εάν υπάρχει ένας νέος πρόεδρος των ΗΠΑ ο οποίος αναγνωρίζει την αξία της και εάν οι Ευρωπαίοι εταίροι στο ΝΑΤΟ μπορούν να αποδείξουν αυτή την αξία στους σκεπτικούς Αμερικανούς φορείς χάραξης πολιτικής και στο αμερικανικό κοινό. Αυτός είναι υψηλός στόχος, αλλά αξίζει, για την πιο επιτυχημένη συμμαχία στην ιστορία.
