Πώς καθορίζεται μια επίθεση ως “τρομοκρατική”;
Δομικά στοιχεία για τρομοκρατία και σχετικές επιθέσεις.
Από τις αρχές του 21ου αιώνα, ειδικά μετά την 11.9 και την επίθεση των αεροσκαφών στους Δίδυμους πύργους των ΗΠΑ, έχει δημιουργηθεί μία νέα τάση και αντίληψη στο χώρο της ασφάλειας για την τρομοκρατία. Το ίδιο συμβαίνει φυσικά και για τους μέσους πολίτες που λαμβάνοντας ως μηνύματα τις ίδιες πληροφορίες και αντιλήψεις από τους ειδικούς υπηρεσιών και τις κυβερνήσεις που εκπροσωπούν. Αυτό που λένε, είναι πώς τρομοκρατία = Ισλάμ και το αντίστροφο.
Η συγκεκριμένη πεποίθηση εν μέρει ίσως και να δικαιολογείται, καθώς υπάρχει μια πληθώρα επιθέσεων που όντως είχαν ως κίνητρο την Ισλαμιστική ιδεολογία, όπως αυτή έχει καθοριστεί από την δογματική ερμηνεία της Σαρία και από σούρες στο Κοράνι, σε συνδυασμό με φετφά από δήθεν «πνευματικούς ταγούς» της Ούμα προς την Ουλεμά. Κατά συνέπεια, αυτό έχει οδηγήσει και σε μια αντίληψη όπου εδώ και 19 χρόνια έχει παγιωθεί, αφού οι απειλές της τρομοκρατικής τζιχάντ και τα πολλαπλά χτυπήματα της, έχουν δημιουργήσει και μια εικόνα αδυναμίας αντίδρασης από τις χώρες εκτός επιρροής Ισλάμ, οι οποίες και έχουν επιλέξει μια πολιτική ανοχής. Πολλές φορές, μάλιστα, φτάνει και στην συγκάλυψη μεμονωμένων και μικρών γεγονότων, σχετιζόμενων πράξεων κυρίως με φανατικούς μοναχικούς λύκους ή/και “remote controlled” όπου είτε κατά συρροή, είτε ανά διαστήματα, επιτίθενται σε «εύκολους στόχους» (soft targets). Αυτό συμβαίνει κυρίως διότι, λανθασμένα κατά την άποψη μου, προσπαθεί η εκάστοτε κυβέρνηση να μειώσει τον αντίκτυπο και να μην πολώσει αντιθέσεις στο εσωτερικό της χώρας τους, με ιδεολογικό και θρησκευτικό υπόβαθρο.
Η εισαγωγή μέχρι εδώ θεωρώ πώς είναι αναγκαία για να ειπωθούν τα παρακάτω πράγματα που, ίσως, φανούν χρήσιμα σε αρκετούς για να μπορούν να διαχωρίζουν την αλήθεια και τα πραγματικά δεδομένα, από αυθυποβολές και θεωρίες με βάση την επιφανειακή αντίληψη πραγμάτων σχετικά με τρομοκρατικές πράξεις και επιθέσεις.
Κίνητρο – Ιδεολογία
Θα πρέπει κάθε φορά να επισημαίνεται πώς οι τρομοκράτες που έχουν θρησκευτικό κίνητρο ή άλλη ιδεολογία, απέχουν της κοινής λογικής και των κριτηρίων που βάζει ο μέσος πολίτης. Για παράδειγμα, μια πράξη επίθεσης από έναν Ισλαμιστή τρομοκράτη κατά ενός πλήθους γυναικόπαιδων που μπορεί να είναι οικογένειες στρατιωτικών, μπορεί στα μάτια ενός μέσου ανθρώπου να είναι μια αποτρόπαια πράξη, όμως στην αντίληψη ενός φανατικού είναι επίτευξη δόγματος ενός ιερού σκοπού που κυριαρχεί επί των κοσμικών νόμων της κοινωνίας των ανθρώπων.
Με αυτό ως σκεπτικό θα πρέπει να υπάρχει πάντα ένας συσχετισμός ως προς το γιατί το έκανε και τί ήθελε να εκπληρώσει ο κάθε τρομοκράτης.
Στόχος – Μοτίβο/Μεθοδολογία – Σκοπός.
Ο στόχος ενός τρομοκράτη πάντα περιέχει συμβολισμό και πάντα στοχεύει στο πώς θα προβληθεί η πράξη του σε όσο μεγαλύτερο κοινό γίνεται για να γίνει γνωστή η στάση και η δήλωση του. Επίσης, θα πρέπει να αποκομίσει το μεγαλύτερο όφελος με τον μικρότερο δυνατό κόπο και ρίσκο για τον ίδιο, μέχρι την επίτευξη του σκοπού του (σε πολιτική ιδεολογία μπορεί να είναι μια επιβολή πολιτικής, στην θρησκευτική ιδεολογία να γίνει μάρτυρας/οδηγός άλλων).
Με αυτό ως σκεπτικό, σε δεύτερη φάση και σε συσχετισμό με όσα ειπώθηκαν για το κίνητρο, θα πρέπει να υπολογιστεί ο συμβολισμός του στόχου, καθώς όσο πιο μεγάλος, τόσο πιο μεγάλη φήμη θα φέρει το χτύπημα. Επίσης, θα πρέπει να υπολογιστεί το όφελος που θα έχει ένα τέτοιο χτύπημα (θα επιφέρει φόβο, θα αναδείξει ισχύ, τί ακριβώς θα κερδίσει; ).
Τελευταίο αφήνω αυτό που αποκαλείται μεθοδολογία/μοτίβο (modus operandi) κάθε πράξης. Αυτό μοιάζει με μια μοναδική «υπογραφή/σφραγίδα» πράξης που φέρει ομοιότητες για κάθε δράστη/ομάδα. Η μεθοδολογία ενός χτυπήματος μπορεί να είναι κάτι που έχει επανάληψη ή μπορεί να γίνεται για πρώτη φορά (π.χ. επιθέσεις με μασέτες ή επιθέσεις με αεροσκάφη όπως στην 9.11). Η μεθοδολογία από μόνη της φυσικά δεν καθορίζει το αν μια επίθεση είναι τρομοκρατική, αλλά μπορεί να δώσει στοιχεία ενισχυτικά ενός πορίσματος σε σχέση με ένα περιστατικό.
Αν κράζει ως πάπια, περπατάει ως πάπια, είναι πάπια; (από το Αγγλικό if it walks like a duck, quacks like a duck, is it a duck? )
Ο συνδυασμός όλων αυτών που αναφέρθηκαν, στο σύνολο τους, αναδεικνύει και την πιθανότητα αν όντως ήταν τρομοκρατική επίθεση ή ήταν κάποιο άλλο γεγονός που μοιάζει με τρομοκρατική επίθεση. Παρόλα αυτά, ακόμα και αν όλα τα παραπάνω ισχύουν, αυτό δεν σημαίνει πώς το περιστατικό είναι μια σίγουρη τρομοκρατική επίθεση.
Για να υπάρξει βεβαίωση όλων αυτών, πρέπει να έχουμε απτά δεδομένα για να προκύψει πόρισμα. Αυτό σημαίνει πώς πρέπει να βρεθεί το όπλο του εγκλήματος, οι δράστες να αναλάβουν ευθύνη με ανακοινώσεις μέσα από κανάλια που συνήθως το κάνουν, (π.χ. οι Ισλαμιστές το κάνουν μέσω forums/onion pages στο DarkWeb, ενώ πολιτικοί χώροι το κάνουν μέσω αντίστοιχων μέσων τους π.χ. ραδιοφωνική συχνότητα), καθώς να υπάρξει φυσικά και πόρισμα ειδικών που θα τοποθετήσουν όλα τα παραπάνω στην αναφορά τους.
Εδώ υπάρχει ένας μύθος που αφορά στην αποσιώπηση γεγονότων σχετικά με την τρομοκρατία. Όπως αναφέρθηκα, υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι που λόγω άγνοιας όλων των παραπάνω, θεωρούν πώς υπάρχει μια συνεχής συνομωσία και κάθε τρομοκρατική πράξη αποκρύπτεται από το κοινό προς όφελος μιας πολιτικής ανοχής που δείχνουν (π.χ. στην Ελλάδα για ακροαριστερούς, στην Ε.Ε. για Ισλαμιστές).
Ο μύθος αυτός έχει ψήγματα αλήθειας, προφανώς, κυρίως όμως για κινήσεις που μπορούν να αποσιωπηθούν και αφορούν πράξεις μεμονωμένων ατόμων με περιορισμένο αντίκτυπο: για παράδειγμα, επίθεση με μασέτα σε μέσο μαζικής μεταφοράς. Τοποθετείται εκεί κάποιος χαρακτηρισμός περί ψυχικής αστάθειας ή αποκρύπτεται για κάποιο χρονικό διάστημα η ταυτότητα του δράστη, ή γίνεται ακόμα και ολική απόκρυψη από βιβλίο συμβάντων σε αστυνομικά τμήματα κάθε κράτους (π.χ. Σουηδία και σχετικές αναφορές).
Σε μια επίθεση όμως σε στόχο με μεγάλο συμβολισμό δεν μπορεί να υπάρξει απόκρυψη. Ο λόγος βρίσκεται κυρίως στην επιθυμία του δράστη/δραστών να αναδείξουν το κατόρθωμα τους, έτσι ώστε να αποδείξουν την επίτευξη του στόχου τους. Προφανώς, η όλη διαδικασία σε κάτι τέτοιο θα γίνει από φίλια μέσα προς αυτούς, όπου στον αιώνα της πληροφορίας και της ελεύθερης πρόσβασης, υπάρχουν άνθρωποι εκτός κρατικών αρχών που θα το δούνε και θα το περάσουν στην δημοσιότητα. Αυτό είναι σημαντικό να γίνει αντιληπτό όπως ειπώθηκε από την αρχή. Το κίνητρο, η ιδεολογία και η επίτευξη του σκοπού μιας επίθεσης έχει τόση αξία όση και η δημοσιοποίηση της στο ευρύ κοινό. Αν δεν υπάρξει δημοσιοποίηση της, τότε ο εκάστοτε δράστης/τρομοκράτης δεν έχει επιτύχει τίποτα.
Τελευταίο, αφήνω τώρα το κομμάτι που αφορά την περίπτωση των «αντιγραφών». Μετά από κάθε περιστατικό που έχει συμβεί στον κόσμο και έχει προκαλέσει μεγάλες αντιδράσεις από το ευρύ κοινό, ακόμα και ως σενάριο πράξης, υπάρχουν αυτοί που λέμε «αντιγραφείς».
Ένα κλασσικό παράδειγμα που χρησιμοποιούν οι εγκληματολόγοι είναι αυτό του σειριακού δολοφόνου Μάνσον και πολλών αντιγραφέων των μεθόδων του. Το παράδειγμα πρότυπο που δημιουργείται, έχει πολλούς αποδέκτες, που εκεί όντως έχουν ψυχολογική αστάθεια και στην συνέχεια εκτελούν ίδιες πράξεις (επιφανειακά τουλάχιστον) και προχωρούν σε επιθέσεις.
Σε τέτοιες περιπτώσεις μπορούν να ενταχθούν, για παράδειγμα, οι «αυτοδίδακτοι» τρομοκράτες του διαδικτύου που έχουν ριζοσπαστικοποιηθεί μόνοι τους μέσα από το ίντερνετ (πλέον αποκαλούνται ως remote controlled τρομοκράτες), αλλά και άτομα που απλά έχουν ενδείξεις ψυχοπάθειας και απλά θέλουν αυτοπροβολή οπότε αντιγράφουν την μεθοδολογία χωρίς όμως κάποια ιδιαίτερη συμμόρφωση με αυτήν. Εδώ τα πράγματα είναι πιο δύσκολα, καθώς αυτοί εκμεταλλεύονται την ευπάθεια του κοινού και το σοκ του, από τις αρχικές επιθέσεις του “original” δράστη και δημιουργούν συνέχεια του όλου πράγματος και είναι αρκετά δύσκολο να εντοπιστεί το αν είναι όντως τρομοκράτες ή όχι. Εδώ μπαίνει ο παράγοντας της μεθοδολογίας που πάντα στις λεπτομέρειες εκτέλεσης διαφέρει.
Επίλογος.
Φυσικά ό,τι γράφτηκε εδώ αποτελεί επιφανειακή νύξη στο τομέα της έρευνας που σχετίζεται με τρομοκρατικές πράξεις και αγγίζει από πεδία της εγκληματολογίας (κυρίως) μέχρι και το τομέα της ιατροδικαστικής σε κάθε επίπεδο (φυσικό/ψηφιακό) καθώς και ανακριτικό/ψυχολογίας.
Δεν είναι προφανώς σεμινάριο ή εκπαίδευση, είναι όμως ένα κείμενο απομυθοποίησης (myth-debunking) στο τί στοιχειοθετεί και ορίζει μια τρομοκρατική πράξη, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουν κάποιοι πώς είναι και πώς μπορεί να αποδοθεί σε περιπτώσεις γεγονότων που μπορεί λόγω έλλειψης γνώσεων να μοιάζουν με κάτι τέτοιο, αλλά στο τέλος να είναι απλά ένα άσχετο (με τη τρομοκρατία) γεγονός.
Αλέξανδρος Νίκλαν
Chief Security Consultant
===========================================================
Ο Αλέξανδρος Νίκλαν είναι σύμβουλος θεμάτων ασφαλείας με πολυετή εμπειρία στον ιδιωτικό χώρο της ασφάλειας και ανάλυσης πληροφορίας. Έχει εξειδίκευση και πιστοποιήσεις στον χώρο ασφαλείας . Έχει εκπαίδευση στο θέμα της τρομοκρατίας και κυβερνοτρομοκρατίας μέσω προγραμμάτων του Maryland (START) University, USA και του Leiden University, Holland σε θέματα ανάλυσης συγκρούσεων και διεθνούς ασφαλείας καθώς και αντίστοιχη εκπαίδευση στο Tel Aviv University για θέματα ιστορίας της Μέσης Ανατολής. Γνωρίζει Αγγλικά και εργάζεται στον ιδιωτικό τομέα επιχειρήσεων ως ιδιοκτήτης του IISCA security group. Έχει πλήθος δημοσιεύσεων σε θέματα εσωτερικής και διεθνούς ασφαλείας σε ξένο και Ελληνικό Τύπο.
