Δεν κράτησε πολύ η χαρά της Μόσχας με την εκλογή του νέου Ουκρανού προέδρου
Του Thomas de Waal
Carnegie Europe
Η χαρά της Μόσχας που είδε την αποχώρηση του Ουκρανού προέδρου Petro Poroshenko, δεν κράτησε πολύ.
Στον Volodymyr Zelensky η ρωσική ηγεσία είδε το είδος του Ουκρανού ηγέτη που δήλωσε ότι ήθελε -έναν ρωσόφωνο που δεν ανήκει στην παλιά πολιτική ελίτ, ο οποίος χρησιμοποιεί πιο ήπια γλώσσα για την σύγκρουση στο Ντονμπας. Κάποιοι δυτικοί ανταποκριτές σχολίασαν ότι η νίκη του Zelenskiy είναι μια νίκη για το Κρεμλίνο.
Αυτή η εικόνα εξαφανίστηκε με την πρώτη επαφή με την πραγματικότητα. Στην πρώτη του ομιλία μετά τη νίκη, ο Zelenskiy ενθάρρυνε τους Ρώσους ψηφοφόρους να “ξυπνήσουν”, δηλώνοντας πως “ως πολίτης της Ουκρανίας, μπορώ να πω σε όλες τις χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης να παραδειγματιστούν από εμάς. Όλα μπορεί να γίνουν”. Η πιο θερμή απάντηση στη Ρωσία για τη νίκη του Zelenskiy δεν ήρθε από το Κρεμλίνο αλλά από τον ηγέτη της αντιπολίτευσης Alexei Navalny (οι δύο άνδρες είναι σχεδόν ίδιας ηλικίας), ο οποίος επαίνεσε τους Ουκρανούς για την εφαρμογή της δημοκρατίας.
Ο Putin ακολούθησε με μια ακραία πρόκληση, προσφέροντας ρωσικά διαβατήρια στους κατοίκους των δύο αποσχισθεισών εδαφών (με υποστήριξη της Μόσχας) στην Ανατολική Ουκρανία. Ως απάντηση σε αυτό, ο απερχόμενος Petro Poroshenko πιθανώς θα είχε εντείνει την πατριωτική ρητορική. Στην πρώτη βολή ενός αποκαλούμενου παιχνιδιού πινγκ-πονγκ σε κρατικό επίπεδο, η απάντηση του Zelenskiy ήταν αριστοτεχνική. Ανακοίνωσε ότι ο ίδιος προσφέρει ουκρανικά διαβατήρια σε αντιφρονούντες Ρώσους, και στη συνέχεια σε ανάρτησή του στο Facebook δήλωσε στους Ρώσους γιατί η προσφορά του ήταν πολύ καλύτερη από αυτή του Putin.
“Η Ουκρανία είναι διαφορετική, ειδικότερα επειδή εμείς οι Ουκρανοί έχουμε ελευθερία του λόγου, ελεύθερα ΜΜΕ και διαδίκτυο στη χώρα μας. Για αυτό μπορούμε να καταλάβουμε σαφώς τι μπορεί να προσφέρει ένα ρωσικό διαβατήριο: το δικαίωμα να συλληφθείς για ειρηνικές διαδηλώσεις, το δικαίωμα να μην έχεις ελεύθερες και ανταγωνιστικές εκλογές, το δικαίωμα να ξεχάσεις τα φυσικά δικαιώματα και τις ανθρώπινες ελευθερίες”.
Το μέσο ήταν εξίσου σημαντικό όσο και το ίδιο το μήνυμα, το οποίο μεταφέρθηκε στα ουκρανικά και στα ρωσικά.
Η πολιτική γλώσσας της Ουκρανίας μετά από την ανεξαρτησία ήταν, για να το θέσουμε ευγενικά, ένα χάος. Στη διάρκεια της θητείας του Poroshenko, υπήρξε μια νέα προσπάθεια να εδραιωθούν τα ουκρανικά ως η γλώσσα του κράτους, προσφέροντας παράλληλα πολύ λίγα στους εκατομμύρια πολίτες που μιλούν ακόμη ρωσικά από επιλογή. Ένας νέος γλωσσικός νόμος, που υιοθετήθηκε από την ουκρανική βουλή στις 26 Απριλίου, καθιστά υποχρεωτική τη χρήση της ουκρανικής γλώσσας σε δημόσιες υπηρεσίες, επιχειρήσεις, στην εκπαίδευση και στα ΜΜΕ. Ο Zelensky ήταν επικριτικός, δηλώνοντας ότι “η κυβέρνηση θα πρέπει να επιτρέψει την εξέλιξη της ουκρανικής γλώσσας μέσω θετικών παραδειγμάτων, και όχι μέσω απαγορεύσεων και τιμωριών”.
Ουσιαστικά πρόκειται για μια απόρριψη της λανθασμένης αντίληψης, που μοιράζονται και οι Ουκρανοί εθνικιστές και οι Ρώσοι πολιτικοί, ότι η χρήση της ρωσικής γλώσσας στην Ουκρανία συνιστά πολιτικό συσχετισμό με τη Ρωσία.
Εάν πάρει την ευκαιρία, μπορούμε να περιμένουμε από τον Zelenskiy να προάγει μια πιο ξεχωριστή πολιτική αναφορικά με τη γλώσσα, προάγοντας τα ουκρανικά ως την κρατική γλώσσα, αλλά χωρίς να επιδιώκει να τιμωρήσει τη χρήση της ρωσικής.
Πόση σημασία έχει αυτό; Η εξουσία έχει μεγαλύτερη σημασία, θα πουν οι πολίτες, και ο ρωσικός στρατός παραμένει στο Ντομπάς. Το ρωσικό σύστημα θα βρει τρόπους να υπονομεύσει τον Zelenskiy. Χωρίς αμφιβολία θα ακούσουμε από τα ρωσικά ΜΜΕ το σύνθημα ότι ο νέος πρόεδρος είναι ¨όμηρος” των σκληροπυρηνικών του συστήματος.
Έχει σημασία ωστόσο, διότι η ουκρανική πολιτική στη Ρωσία δεν αφορά μόνο την ελίτ. Και η κοινή γνώμη έχει άποψη επίσης, η οποία είναι πιο ειρηνική από αυτή των ηγετών της. Από το 2014, ο Putin έχει “περάσει” την ιδέα ότι η Ρωσία “πολιορκείται”, με την Ουκρανία να αποτελεί το πιο εχθρικό κράτος στην πρώτη γραμμή. Το μήνυμα είναι ότι “η αδελφή Ουκρανία” μπλέχθηκε σε ένα πραξικόπημα από φιλοδυτικές δυνάμεις, που προσπαθούν να σύρουν τη χώρα τους στο ΝΑΤΟ και να καταπιέσουν όσους μιλούν τη ρωσική.
Ο Putin δήλωσε στον Αμερικανό ανταποκριτή Charlie Rose το 2015, ότι “η Ουκρανία είναι ο πιο κοντινός μας γείτονας. Πάντα λέγαμε ότι αυτή είναι η αδερφή μας χώρας. Αυτό που πιστεύω είναι πως είναι απολύτως απαράδεκτο η επίλυση των εσωτερικών πολιτικών ζητημάτων των πρώην δημοκρατιών της ΕΣΣΔ, να γίνεται μέσω ¨πολύχρωμων” επαναστάσεων, μέσω πραξικοπημάτων και μέσω αντισυνταγματικής αφαίρεσης της εξουσίας”.
Ένας χαμογελαστός Ουκρανός πολιτικός, με μια μεγάλη δημοκρατική εντολή, που απορρίπτει τη ρωσική κρατική επιθετικότητα, αλλά μιλάει στο ρωσικό κοινό στη γλώσσα του, ακυρώνει αυτό το αφήγημα.
Η εξέλιξη της Γεωργίας από το 2012, τη χρονιά που καταψηφίστηκε το κόμμα του Mikheil Saakashvili, είναι ένα ενδιαφέρον προηγούμενο.
Η κυβέρνηση του Γεωργιανού Ονείρου έχει διαμορφώσει μια αρκετά επιτυχημένη πολιτική διπλής κατεύθυνσης για τη διάκριση μεταξύ της ρωσικής πολιτικής ελίτ και της ρωσικής κοινωνίας στο σύνολό της. Σε υψηλό κρατικό επίπεδο, από τον πόλεμο του 2008, η Τιφλίδα έχει αναστείλει τις διπλωματικές σχέσεις με τη Μόσχα και έχει υπερασπιστεί τις κόκκινες γραμμές της στην Αμπχαζία και τη Νότια Οσετία. Αλλά οι πρόσφατοι ηγέτες της Γεωργίας έχουν απομακρυνθεί από την φλεγμονώδη ρητορική του Saakashvili και έχουν καλλιεργήσει το εμπόριο και τον τουρισμό. Περίπου 1 εκατ. Ρώσοι τουρίστες επισκέφθηκαν τη Γεωργία στο περασμένο έτος.
Οι ρωσικές συμπεριφορές στη Γεωργία έχουν αλλάξει, σε μεγάλο μέρος και εξαιτίας αυτής της γεωργιανής γοητείας. Οι δημοσκοπήσεις του Levada Center δείχνουν μια συντριπτική πτώση στον αριθμό των Ρώσων που θεωρούν τη Γεωργία “εχθρική χώρα”, από το 62% το 2009, στο 8% το 2018.
Το Κρεμλίνο μπορεί ακόμη να προσπαθήσει και να επιλέξει την αντιπαλότητα με τη Γεωργία και να παρέμβει στην Ουκρανία, αλλά δεν πρόκειται να κερδίσει περισσότερες ψήφους με τον τρόπο αυτό.
Για να το θέσουμε διαφορετικά, σε ένα μέτριο επίπεδο στη Γεωργία και ίσως τώρα στην Ουκρανία, το καθεστώς Putin αντιμετωπίζει ένα νέο φαινόμενο- μια soft power από τους γείτονές της. Προσοχή αδερφή Ουκρανία.