Ιδεολογία και Ευρωεκλογές

Γράφει ο Παπανικολάου Λεωνίδας

http://leonidaspapanikolaou.blogspot.com/

Επειδή πλησιάζει η μέρα των εκλογών, ταιριάζει να γίνουν κάποιες αναφορές στην ΕΕ και τις ευρωεκλογές.  Είναι γνωστό ότι οι πολιτικές παρατάξεις, θέλουν να διαφέρουν για ‘ιδεολογικούς’ λόγους. Μάλιστα, υπάρχουν τέσσερα βασικά σημεία που πρέπει να ξεχωρίζουν (Heywood, 2017; McNaughton & Kelly, 2017; Freeden, Sargent & Stears, 2015). Καταρχάς, υπάρχει διαφορετική ερμηνεία της ιστορίας. Αλλιώς ερμηνεύει την Ελληνική Επανάσταση ένας φιλελεύθερος, αλλιώς ένας μαρξιστής. Δεύτερον, υπάρχει διαφορετική προσέγγιση στην οικονομία. Άλλα προτιμάει ο ένας, άλλα ο άλλος. Τρίτον, υπάρχει διαφορετική θεώρηση για την φύση του ανθρώπου. Αν είναι ‘καλός’ ή ‘κακός’. Τέλος, υπάρχουν διαφορετικές απόψεις σε ζητήματα ηθικής. Έτσι, όλες οι ιδεολογίες (πλην του ρεαλισμού), στοχεύουν σε μια ουτοπία και απόλυτη ευημερία, με ολοκληρωτική εξάλειψη της αδικίας. Μεταξύ άλλων ονείρων, οι κομμουνιστές, υπόσχονται ότι θα φέρουν την ουτοπία, αφού εξαφανίσουν τις ‘τάξεις’ κα φυσικά την ‘μπουρζουαζία’. Τα αντίστοιχα θα μπορούσαν να αναφερθούν για κάθε ιδεολογία.

Σχεδόν όλες οι ιδεολογίες, έχουν τις ίδιες λέξεις. Λέξεις μαγικές, ισχυρές, υποσχόμενες: ‘δημοκρατία, λαός, ελευθερία, ισότητα, ευτυχία, νίκη’, μεταξύ πολλών άλλων. Επιπροσθέτως, υποτίθεται ότι δίνουν άλλη ερμηνεία στις λέξεις.

Έτσι λοιπόν, ο πολίτης, καλείται να υιοθετήσει μια ιδεολογία που τον εκφράζει, με αποτέλεσμα να εκπροσωπείται από τους αρμόδιους βουλευτές.

Ευτυχώς, στην ΕΕ πραγματική δύναμη έχουν οι μη εκλεγμένοι ειδικοί. Αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα πως κάνουν σωστά την δουλειά τους. Σημαίνει όμως, ότι τυχαίοι περαστικοί όπως η Κυρία Κούνεβα του Σύριζα, μεταξύ πλήθος άλλων κάθε κόμματος και χώρας, δεν θα έχουν την ίδια δύναμη με τον Ντράγκι. Ούτως ή άλλως, οι ποιότητες δεν κρίνονται με ποσότητες.

Υποτίθεται ότι η εκλογή μιας διαφορετικής ιδεολογίας, θα αλλάξει την ουσία του κράτους. Εντούτοις,  όπως λέει και η παροιμία, ‘λογαριάζουν χωρίς τον ξενοδόχο’. Ποιός είναι ο ξενοδόχος; Καταρχάς, είναι η γεωγραφία της χώρας. Παραμένει ουσιαστικά αμετάβλητη, οπότε και οι ανάγκες που δημιουργεί είναι αμετάβλητες (Marshall, 2016). Αυτό ισχύει για όλες τις χώρες. Επιπλέον, οι αλλαγές στην εξωτερική πολιτική (Flint, 2016). Άλλες ανάγκες έχει η εξωτερική πολιτική της  Ευρώπης του σήμερα, άλλες πριν εκατό χρόνια, και άλλες τον 16ο αιώνα. Τέλος, για τις μικρές χώρες, ξενοδόχος είναι η μεγάλη δύναμη που διοικεί την περιοχή.

Φυσικά, μπορεί κάποιος να προσπαθήσει να αντικρούσει αυτές τις απόψεις, λέγοντας, ότι έχουν υπάρξει διαφορετικά κράτη με σχεδόν ίδια γεωγραφία, που όμως είχαν μεγάλη διαφορά στο βιωτικό επίπεδο. Όπως η Δυτική και η Ανατολική Γερμανία. Η τελευταία, ζούσε μέσα στην κομμουνιστική φτώχεια, η άλλη είχε ευημερία.

Όμως, η διαφορά βασίζονταν σε άλλες ανταποκρίσεις του περιβάλλοντος από την δύναμη που διοικούσε την κάθε περιοχή. Το σχέδιο Marshall δόθηκε για να μ η ν γίνει η Ευρώπη κομμουνιστική, όχι γιατί ενδιαφέρθηκαν στα σοβαρά οι Αμερικάνοι για το βιωτικό επίπεδο των Γερμανών, και των Ευρωπαίων γενικότερα. Φυσικά, η ευημερία αποτελούσε εγγύηση ότι δεν θα στραφούν προς την Μόσχα. Δεν είναι η ιδεολογία, αλλά η απειλή που αποτελεί το κίνητρο και διαμορφώνει την τάση για ιδεολογία.

Η Ανατολική, ήταν υπό την επιρροή της Μόσχας, ενώ η Δυτική της Ουάσινγκτον και του Λονδίνου. Άλλες ανάγκες, άλλο επίπεδο. Συνεπώς, η ανάπτυξη έρχεται μόνο αν υπάρχουν ερεθίσματα στο περιβάλλον που να επιτρέπουν την δημιουργικότητα. Συνεπώς, σωστή ‘ιδεολογία’ είναι αυτή που ερμηνεύει σωστά τις ανάγκες και τις ικανότητες ενός κράτους. 

Άλλο ένα παράδειγμα είναι η Βενεζουέλα, που η οικονομική της παρακμή και εξαθλίωση υπό τον σοσιαλισμό, είναι μάλλον γνωστή στον αναγνώστη. Τι θα γινόταν όμως εάν η Βενεζουέλα ήταν φιλελεύθερη καπιταλιστική δημοκρατία; Θα επέτρεπαν οι ΗΠΑ την χώρα, να αξιοποιήσει τον τεράστιο πετρελαϊκό της πλούτο, σε συνδιασμό με μια πετυχημένη ιδεολογία; Φυσικά και όχι. Διότι, δεν είναι η ιδεολογία που θα καθορίσει την ουσία, αλλά η ανταπόκριση στις πραγματικές προκλήσεις του περιβάλλοντος.

Ως εκ τούτου, η επιτυχία δεν βασίζεται στην θεωρία των ιδεολογιών, (ασχολία αποκλειστικά για θεωρητικούς γραφειάδες), αλλά στην ορθή αντιμετώπιση απέναντι στις προκλήσεις του περιβάλλοντος. Αυτό, και μόνο αυτό μετράει.

Οπότε, δεν θα αναλυθεί διεξοδικά, τι είναι ιδεολογία, ποιες είναι αυτές και ποιές είναι ‘σωστές’ ή όχι. Αυτό θα ήταν χάσιμο χρόνου. Θα αναλυθεί μέσω δύο παραδειγμάτων, το  γιατί θα ήταν χάσιμο χρόνου, που είναι πιο σημαντικό, αλλά κυρίως, ποιές είναι οι ανάγκες που διαμορφώνουν την ιδεολογία και επιβάλλονται πάνω σε αυτήν, αργά ή γρήγορα. Οπότε, από το φαινόμενο θα φανεί η ουσία.

Ψυχολογικοί Μηχανισμοί Άμυνας

Είναι γνωστό ότι η ψυχολογία έχει αναλύσει τους μηχανισμούς άμυνας, που είναι μάλιστα κοινά αποδεκτοί και εφαρμόσιμοι από διαφορετικές προσεγγίσεις. Μηχανισμός άμυνας, είναι μια νοητική διαδικασία που δημιουργείται χωρίς τον έλεγχο του ατόμου (ασυνείδητα για τους ψυχαναλυτές, εν αγνοία για τους γνωσιακοσυμπεριφοριστές, μέσω της παρατηρήσεως για την κοινωνική μάθηση, κ.α.), έτσι ώστε να μειωθεί το άγχος από μια ψυχοπιεστική κατάσταση (Αναγνώστου & Βάμβαλης, 2004; Φρόυντ, 1992; Beck, 2011; Butcher, Mineka, & Hooley, 2013).

Προβολή = Όταν μια εσωτερική κατάσταση προβάλλεται εξωτερικά. Π.χ., ένας μεθυσμένος νευρικός σύζυγος, επιπλήττει την γυναίκα του χωρίς σοβαρό λόγο, λέγοντας της: ‘όλο νεύρα έχεις!’. Σε ακραίες μορφές, η προβολή συσχετίζεται και με οπτικοακουστικές ψευδαισθήσεις σχετικές με την σχιζοφρένεια και παρόμοιες διαταραχές.

Εκλογίκευση = Όταν το άγχος που προκαλεί μια κατάσταση, ξεπερνάει τα επίπεδα αντοχής, τότε το άτομο, για να εξισορροπήσει το αντίκτυπο που θα είχε στον συναισθηματικό του κόσμο, προσπαθεί να εκλογικεύει  τα πάντα για να μειώσει την αξία τους.  Π.χ., κάποιος, μαθαίνει ότι ένας φίλος του πέθανε σε τροχαίο, οπότε προσπαθεί να εκλογικεύσει το γεγονός,  λέγοντας ότι: ‘αυτά μπορούν να συμβούν σε όλους, για όλα υπάρχει κάποιος λόγος’. Σε ακραία μορφή, μπορεί να συσχετιστεί με δολοφονίες, όπου ο θύτης έχει εκλογικεύσει το γιατί έκανε μια τέτοια πράξη. Απλό παράδειγμα τα εκατομμύρια νεκρών των κομμουνιστών και των ναζί, που σύμφωνα με την ιδεολογία τους έπρεπε να πεθάνουν, είτε για ταξικούς, είτε για φυλετικούς λόγους, που εξυπηρετούν στην εκλογίκευση των δολοφονιών.

Μετουσίωση = ενέργεια που δημιουργείται από διάφορες ορμές (απωθημένων σεξουαλικών τάσεων, βιολογικών ενστίκτων όπως η βία κ.α.) που προσαρμόζεται με βάση τους κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους. Π.χ., ένας σαδιστής που δεν μπορεί να ασκεί βία σε κόσμο διότι θα έχει νομικές κυρώσεις, καταττάσεται στα ΜΑΤ, οπότε μπορεί να χτυπάει ‘προστατεύοντας την κοινωνία’. Μετουσίωση υπάρχει επίσης μεταξύ επιδιξειομανίας και τέχνης. Σε μη δημιουργικές περιπτώσεις, μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη επιθετικότητας και διαταραχών σχετικές με το έγκλημα.

Άλλοι μηχανισμοί άμυνας είναι ο συμβολισμός, η αντιστάθμιση, η μετατόπιση, η  ταύτιση και η απώθηση, μεταξύ άλλων.

Ιδεολογία και Μηχανισμοί Άμυνας.

Όλες οι ιδεολογίες, περιλαμβάνουν αυτούς τους μηχανισμούς στην δημιουργία τους, αλλά και στην κριτική άλλων ιδεολογιών. Π.χ. ο κομμουνισμός, ακόμα και μετά την κατάρρευση της Βρετανικής Αυτοκρατορίας, κατηγορούσε την Αγγλία ως ιμπεριαλιστική. Όχι για το παρελθόν της, αλλά για το παρόν του τότε, π.χ. τις δεκαετίες του 70’ και του 80’.

Η ΕΣΣΔ είχε 9 διαφορετικές ζώνες χρόνου,  από το Βερολίνο, στην Ευρασία του Καζακστάν, συνορεύοντας παράλληλα με Κίνα, Ιαπωνία αλλά και  με την Αμερική, δηλαδή είχε έκταση 22.400.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα (Plochij. 2015).. Η Αγγλία, μετά την πτώση της, έχει έκταση 242,490 τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Άρα, είναι φανερό ότι η κατηγορία αυτή ανήκει στον χώρο της ψυχοπαθολογίας, από την στιγμή μάλιστα, που στόχος είναι ο αφανισμός της ‘μπουρζουαζίας’ με την βία. Αυτός είναι ο μηχανισμός άμυνας της προβολής, όπως αναφέρθηκε.  Δηλαδή, το εσωτερικό προβάλλεται στο εξωτερικό. 

Η Σταθερή Πρόκληση της Γεωγραφίας. 1ο Παράδειγμα

Όμως, πίσω από αυτά τα γνωστικά λάθη που οφείλονται καθαρά σε ψυχολογικούς λόγους, κρύβεται η αγωνία που προκαλεί η γεωγραφία. Πρώτον, η περιοχή μεταξύ Γερμανίας και Ρωσίας (όπως η Ουκρανία), είναι ουσιαστικά πεδιάδα (Marshall, 2016). Συνεπώς, είναι πεδία μάχης και δεν υπάρχουν φυσικά σύνορα μεγάλου μεγέθους, που να διαχωρίζουν τις δύο χώρες. Επίσης, η Αγγλία είναι η μόνη χώρα με γεωγραφική ικανότητα, αλλά και ισχυρό στόλο που μπορούσε να αποκλείσει την Ρωσία από την έξοδο στην βόρεια θάλασσα μέσω του Κάλλινγκραντ.

 Άρα, η επέκταση προς τα αριστερά είναι αναγκαία ανεξαρτήτως ιδεολογίας, διότι το αναγκαίο είναι και διαχρονικό. Αυτό έκαναν οι πρώτοι Βίκινγς του Ρούρικ όταν ίδρυσαν την Ρωσία, το ίδιο έκαναν οι Μόγγολοι του Τζένγκις Χαν και η Χρυσή Ορδή, φτάνοντας μέχρι την Τσεχία την Ουγγαρία και την Θράκη. Παρόμοια επέκταση κατάφερε ο Μεγάλος Πέτρος κατά των Σουηδών, αυτό πέτυχε ο Τσάρος Αλέξανδρος όταν μπήκε στο Παρίσι, και το ίδιο, κατάφερε ο Στάλιν όταν έφτασε μέχρι το Βερολίνο (Bushkovitch, 2012). Οπότε, το ίδιο αλλά σε μικρότερη κλίμακα γίνεται σήμερα από τον Πούτιν στην Ουκρανία. Δηλαδή, δεν υπάρχει ιδεολογία, υπάρχουν πραγματικές ανάγκες του περιβάλλοντος που απαιτούν άμεση ανταπόκριση και προσαρμογή.

Έτσι, η ουσία του κομμουνιστικού συστήματος, είναι ότι συνέχισε την μογγολική επέκταση προς τα δυτικά. Τα άλλα, περί τάξεων, καπιταλισμού, ιμπεριαλισμού και προλεταριάτου, είναι μηχανισμοί άμυνας, γνωσιακά σφάλματα που εντοπίζονται εύκολα.

2ο Παράδειγμα: Η  Γεωγραφία Επιβάλλεται στην Ελλάδα

Προφανώς, η πολιτική ιδεολογία του Μεταξά, ταίριαζε με αυτήν του Βερολίνου (Ηλιόπουλος, 2016). Μάλιστα, με την Χιτλερική Γερμανία αναπτύχθηκε μεγάλο εμπόριο. Επιπλέον, οι Έλληνες αγόρασαν πάρα πολύ στρατιωτικό εξοπλισμό από τους Γερμανούς (όπως γίνεται και σήμερα π.χ. με τα άρματα). Αλλά στην κρίσιμη στιγμή, δεν ήταν η ιδεολογία, αλλά η γεωγραφία που τον έκανε να συμμαχήσει με την Βρετανική Αυτοκρατορία: αφού και οι δύο ήταν θαλάσσιες δυνάμεις (η μία τεράστια, η άλλη μικρή). Έτσι, όποια και να είναι η ‘ιδεολογία’ στην Ελλάδα, στην κρίσιμη στιγμή, αργά ή γρήγορα, θα εναρμονιστεί με την κυρίαρχη θαλάσσια δύναμη.

Οπότε, το ζητούμενο είναι να αναλύονται οι ανάγκες και οι ικανότητες, δηλαδή πραγματικές και μετρήσιμες έννοιες (ειδικά οι πρώτες), όχι οι θεωρητικές ιδεολογίες.

Συνεπώς, το ζητούμενο στις ευρωεκλογές δεν είναι η ιδεολογία, δηλαδή το αν θα κερδίσουν οι φιλελεύθεροι, οι σοσιαλιστές ή οι ευρωσκεπτικιστές. Ακόμα και οι τελευταίοι, δεν μπορούν να υλοποιήσουν τα αιτήματα τους ξεχωριστά, αλλά μόνο συλλογικά. Αν συνεχίζει να γεμίζει λαθρομετανάστες η Ευρώπη, πόσο θα κρατήσει το φρούριο του Όρμπαν; Οπότε, πάλι για ΕΕ μιλάνε αλλά με διαφορετική οργάνωση. Το ζητούμενο είναι ποιός αναγνωρίζει τις πραγματικές ανάγκες και τα πραγματικά προβλήματα. Αυτό, γίνεται όχι με ιδεολογία, αλλά με την απουσία δόγματος. Η ίδια η ΕΕ δημιουργήθηκε όχι από ιδεολογία, αλλά από ανάγκη.

Οι Πραγματικές Ανάγκες που Επιβάλλονται στην ΕΕ Σήμερα

Η Ευρώπη σήμερα, δέχεται πιέσεις από 7 μέτωπα.

1)Αριστερά, είναι η Αμερική, που εχθρεύεται την Ευρωπαϊκή ενοποίηση και την Γερμανία.

2)  Νότια, είναι οι χώρες της Βόρειας Αφρικής, όπου πλήθος λαθρομεταναστών περνάνε τα σύνορα, είτε από πραγματική απελπισία, είτε για να πάρουν εύκολο χρήμα, είτε για να κάνουν τρομοκρατική επίθεση.

3) Νοτιοανατολικά είναι η Μέση Ανατολή, από όπου πηγάζει η λαθρομετανάστευση και η τρομοκρατία στην ΕΕ. 

 4)Ανατολικά είναι η Ρωσία, που υπερτερεί στον στρατιωτικό τομέα από χώρες της σφαίρας επιρροής της, επεκτείνοντας έτσι τα σύνορα της πάνω σε αυτές, με αποτέλεσμα να πιέζει την Ευρώπη.

 5) Η Κίνα, αν και δεν απειλεί τα σύνορα της Ευρώπης, έχει πλείξει την οικονομία της ΕΕ (για αυτό φταίνε και οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι που τους έδωσαν τεχνογνωσία), όπως επίσης, επεκτείνει τις επενδύσεις της επικίνδυνα σε χώρες όπως  η Πορτογαλία.

6) Η τρομοκρατία στο εσωτερικό της Ευρώπης, αποτελεί ξεχωριστό μέτωπο.

7) Το δημογραφικό πρόβλημα της ΕΕ.

Συνεπώς, είναι κυκλωμένη, και η κατάσταση μοιάζει με την ίδια δυσκολία που αντιμετώπισε η Ναζιστική Γερμανία. Πάντως, η Γερμανία τότε δεν αντιμετώπιζε προβλήματα δημογραφικά ή μεταναστευτικά, ούτε υπήρχε κάποιος γίγαντας όπως η Κίνα να επηρεάζει την οικονομία της. Άρα, σήμερα είναι ακόμα πιο δύσκολη η κατάσταση.

Φαίνεται, ότι αυτές είναι οι βασικές προκλήσεις. Είναι γεγονότα, όχι ιδεολογικά κατασκευάσματα. Είναι γεγονός ότι τρομοκράτες σκοτώνουν Ευρωπαίους πολίτες, ότι η Ρωσία πήρε την Κριμαία (αντιδρώντας πολύ λογικά στην επέκταση του ΝΑΤΟ στην σφαίρα επιρροής της), ότι η Κίνα έχει πλήξει την Ευρωπαϊκή παραγωγή, και ότι οι ΗΠΑ εχθρεύονται την Ευρωπαϊκή ενότητα.

Όμως, οι υποψήφιοι ευρωβουλευτές ασχολούνται με άλλα πράγματα. Τα ‘ανθρώπινα δικαιώματα’, ο ‘διαμοιρασμός του πλούτου’, η ‘κοινωνική ισότητα’, μεταξύ άλλων, είναι στο αφηρημένο πρόγραμμα τους. Το κάνουν για δημαγωγικούς λόγους; Είτε ναι είτε όχι, η ουσία είναι η ίδια: είναι μεθυσμένοι με διπλό σφινάκι. Ένα της ιδεολογίας. Άλλο ένα του παχυλού μισθού. Το πιο από τα δύο προκαλεί περισσότερη μέθη στους σημερινούς υποψηφίους, είναι συζητήσιμο, αν και το δεύτερο μάλλον περιέχει παραπάνω αλκοόλ. Όμως, για να έχει χρήμα και μέλλον η ΕΕ, θα πρέπει να έχει και ύπαρξη, που διατηρείται μόνο με την ανταπόκριση στις προκλήσεις του περιβάλλοντος, που είναι  αντικειμενικές και επικίνδυνες. Όχι με θεωρίες. Μάταιη η ψήφος.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ

Αναγνώστου, Λ, & Βάμβαλης, Γ. (2004).Τετράγλωσσο Λεξικό της Ψυχανάλυσης. Αθήνα: Επίκουρος.

Beck, J. S. (2011).Cognitive behavior therapy: Basics and beyond. New York: The Guilford Press.

Boyes, C. (2008).Cognitive Behavioural Therapy. London: Collins.

Bushkovitch, P. (2012).A Concise History of Russia. Cambridge: COP

Butcher, J. N. (2013).Abnormal psychology: International edition. Place of publication not identified: Pearson.

Flint, C. (2017).Introduction to Geopolitics. Abingdon, Oxon: Routledge i.

Freeden, M., Sargent, L. T., & Stears, M. (2015).The Oxford handbook of political ideologies. New York: Oxford University Press.

Ηλιόπουλος, Η., Ι. (2016).Ιωάννης Μεταξάς. Αθήνα: Δημοκρατικός Τύπος

Heywood, A. (2017).Political ideologies: An introduction. London: Palgrave.

Marshall, T. (2016).Prisoners of geography: Ten maps that tell you everything you need to know about global politics. London: Elliott and Thompson Limited.

Mcnaughton, N., & Kelly, R. (2017).Political Ideas for A Level: Liberalism, Conservatism, Socialism, Feminism, Anarchism. S.l.: Phillip Allan Updates.

Plochij, S. (2015).The last empire the final days of the Soviet Union. London: Oneworld Publ.

Φρόυντ, Σ. (1992).Ψυχοπαθολογία της Καθημερινής Ζωής. Αθήνα: Επίκουρος.