28/03/2024

Λόγος και σκέψη

Γράφει ο δρ Δημήτρης Γκίκας 

Αν σας περιέγραφα ότι ο σύγχρονος άνθρωπος έχει πολύ κακή σχέση με το λόγο και ως εκ τούτου με την αποτελεσματική έκφραση της σκέψης του, χρησιμοποιώντας επιχειρήματα και λογικά τεκμήρια, αλλά και άλλους τρόπους πειθούς, τους οποίους θα ανέπτυσσα μέσα σ’ ένα κείμενο περίπου 1.000 λέξεων, πιθανόν να μη διαβάζατε ποτέ αυτό το κείμενο. Αν, όμως σας έγραφα απλώς τη φράση «Τα όρια της γλώσσας είναι τα όρια του ανθρώπινου μυαλού» (φράση του Λούντβιχ Βιτγκενστάιν), τοποθετώντας τη σ’ ένα πολύ ωραίο πλαίσιο, ίσως να εντυπωσιαζόσαστε, αλλά 3 δευτερόλεπτα αργότερα θα είχατε ξεχάσει τη φράση. 

Ισχυρίζομαι πολύ σοβαρά ότι ο σύγχρονος άνθρωπος, εθισμένος στην υπνωτική δύναμη της εικόνας χάνει, χρόνο με το χρόνο, όχι μόνο τις εκφραστικές του δυνατότητες, αλλά και τις διανοητικές του ικανότητες. Χάνει, με λίγα λόγια, την ικανότητα της σκέψης. Διότι αυτή η φράση του Βιτγκενστάιν που έγραψα παραπάνω και που θα σας εντυπωσίαζε αν την παρουσίαζα μόνη της, σημαίνει ακριβώς αυτό: ότι ο άνθρωπος έχει την ικανότητα της σκέψης, επειδή έχει την ικανότητα της γλωσσικής πραγμάτωσης. Ο Σεφέρης το είχε πει αλλιώς, αλλά τόνισε κατ’ ουσίαν το ίδιο: όσο λιγότερο ενδιαφέρεσαι για την έκφρασή σου, τόσο περισσότερο νομίζεις ότι έχεις μέσα σου στοιβαγμένα αξιόλογα πράγματα. 

Οι νέοι σήμερα χαρακτηρίζονται, σε μεγάλο βαθμό, από προβλήματα στη γλωσσική τους έκφραση. Λεξιπενία, σύγχυση και αδυναμία στον τρόπο έκφρασης, συντακτικές και γραμματικές ελλείψεις. Δεν ισχυρίζομαι ότι πρέπει όλοι να γίνουμε ρήτορες ή συγγραφείς. Αλλά όσο περισσότερο φτωχαίνει η γλώσσα μας, τόσο περισσότερο αδυνατούμε να σκεφτούμε αποτελεσματικά. Κάθε μορφή σκέψης μας παραμένει πρακτικά σε εμβρυική κατάσταση. Για σκεφτείτε το αυτό: πώς μπορούμε να διατυπώσουμε μια ορθή σκέψη στα πολιτικά πράγματα, όταν δεν μπορούμε να αναλύσουμε διεξοδικά ένα πολιτικό ζήτημα; Πώς μπορούμε να αντιληφθούμε τις προθέσεις ενός πολιτικού ηγέτη, όταν δεν μπορούμε να αντιληφθούμε τι είναι αυτό που λέει; 

Αλλά και στην καθημερινή ζωή έχουμε προβλήματα. Αδυνατούμε να επικοινωνήσουμε ουσιαστικά με τον σύντροφό μας, τον φίλο μας, το παιδί μας, τους συνεργάτες και συναδέλφους μας. Φτωχή γλώσσα σημαίνει φτωχή σκέψη. Σημαίνει αδυναμία επικοινωνίας, αδυναμία να καταλάβουμε τι θέλει να μας πει ο άλλος, αδυναμία να δώσουμε εμείς στον άλλο να καταλάβει τις ανάγκες μας, τις επιθυμίες μας, τις ιδέες μας. 

Η μη λεκτική μορφή επικοινωνίας θριαμβεύει στην εποχή μας. Τα Μέσα Κοινωνικής δικτύωσης, όπως παλιότερα η τηλεόραση, έχουν παίξει μεγάλο ρόλο σ’ αυτό. Οι διαφημιστές και οι πωλητές το έχουν αντιληφθεί αυτό. Από τις εμπορικές διαφημίσεις, έως και τις πολιτικές καμπάνιες, η εικόνα παίζει τον μεγαλύτερο ρόλο. Ο λόγος περιορίζεται σε σύντομες, εντυπωσιακές φράσεις, τα περίφημα sound bites. Οι άνθρωποι καταντούν παθητικοί δέκτες, δεν συμμετέχουν, δεν αναπτύσσουν τη σκέψη τους, δεν αναλύουν ό, τι τους παρουσιάζεται. 

Πόσοι από μας διαβάζουμε μεγάλα άρθρα σε εφημερίδες; Πόσοι διαβάζουμε βιβλία λογοτεχνικά; Μας κουράζει το διάβασμα. Πόσοι μπήκατε στον κόπο να διαβάσετε αυτό το κείμενο που δεν ξεπερνά μέχρι τώρα τις 500 λέξεις, όσες δηλαδή ζητούμε από ένα παιδί Λυκείου να παραγάγει γραπτά; 

Πριν δύο χρόνια, στα πλαίσια ενός σεμιναρίου, ξεκίνησα ένα project, μέσω του οποίου ζητούσα από τους σπουδαστές μου να αναρτήσουν μια φωτογραφία στο Facebook, αναλύοντάς την όμως με λόγια. Μία από τις συμμετέχουσες στο project μου διηγήθηκε ότι την ταρακούνησε το γεγονός πως δυσκολεύτηκε πάρα πολύ να σχολιάσει μια εικόνα, ακόμα και με λίγες λέξεις. Μου εξήγησε, μάλιστα ότι από τους εικονικούς φίλους της στο Facebook, οι περισσότεροι δεν διάβαζαν καν το κείμενο. Δεν εξεπλάγην. Της εξήγησα ότι αυτός ήταν ο σκοπός μου: να ταρακουνηθούν. Να αντιληφθούν πόσο μικρές δυνατότητες έκφρασης διαθέτουν σήμερα οι νέοι άνθρωποι, με ό, τι αρνητικό συνεπάγεται μια τέτοια κατάσταση. 
Η γλώσσα είναι για το μυαλό περισσότερο απ’ ότι το φως για το μάτι, έγραφε ο Γκίμπσον. Διαβάστε, λοιπόν. Αναλύστε. Επικοινωνήστε. Σκεφτείτε. Είναι προνόμιο ανθρώπινο.

 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Η «γλωσσοκάθαρση» της νέας διαδικτυακής τάξης πραγμάτων

Facebooktwitterredditpinterestlinkedinmail
Geopolitics & Daily News Copyrights Reserved 2024