Νεοκυνισμός, πολιτική ορθότητα και σύγχρονος ακτιβισμός

Γράφει ο δρ Δημήτρης Γκίκας

Πολλοί εκπλήσσονται όταν διαπιστώνουν πως ο σύγχρονος δυτικός κόσμος, παρά τη διαφαινόμενη επικράτηση της ελευθερίας λόγου, φαίνεται να θεοποιεί μια πολύ συγκεκριμένη μορφή «γλωσσικού» δόγματος που εκφράζει, υποτίθεται, μια αντίστοιχη «αλήθεια». Επιπλέον, μοιάζει να συντηρεί μια εικόνα προκλητικής αμφισβήτησης κάθε διαφορετικής άποψης που αντιβαίνει τον γλωσσικό αυτόν κώδικα. Η στάση αυτή πολλές φορές φτάνει στα όρια της ακρότητας και της υπερβολής – κάποτε ακόμα και βίαιης.

Κι όμως, αυτή η εικόνα δεν είναι καινούργια. Στην αρχαιότητα, υπήρξε ένα κίνημα που επικράτησε αιώνες ολόκληρους στον τότε γνωστό κόσμο. Ένα κίνημα, οι αρχές του οποίου έχουν πολλά κοινά στοιχεία με την περίφημη πολιτική ορθότητα της εποχής μας, τον σύγχρονο ακτιβισμό και την επιχειρούμενη επιβολή μιας παγκόσμιας «κουλτούρας». Το κίνημα αυτό ονομαζόταν «Κυνικό», οι απαρχές του βρίσκονται στην Αρχαία Ελλάδα και ιδρυτής του θεωρείται ο Αντισθένης.

Αν μελετήσει κάποιος τις γενικότερες απόψεις της Κυνικής Σχολής, καθώς και τις πρακτικές που υιοθετούσαν οι υποστηρικτές της, δεν θα εκπλησσόταν π.χ. ούτε από τον τρόπο που ευθαρσώς μέλη σύγχρονων ΜΚΟ παραβιάζουν τους νόμους των Κρατών, ούτε από τον προκλητικό τρόπο που προβάλλεται η σεξουαλική διαφορετικότητα, ούτε από την καταναγκαστική ψύχωση να υποτιμηθεί κάθε τι που οι άνθρωποι αποκαλούν «φυσιολογικό», ούτε από την οργή που χαρακτηρίζει όσους προσπαθούν να επιβάλουν τις απόψεις τους για γενικότερα θέματα παγκόσμιου ενδιαφέροντος (Μεταναστευτικό, σεξουαλικότητα, οικολογία κ.ο.κ.).

Οι Νεοκυνικοί – ας τους ονομάσουμε έτσι – μοιράζονται με τους Αρχαίους Κυνικούς ορισμένες από τις βασικές αρχές τους. Όπως οι Αρχαίοι Κυνικοί θεωρούσαν ότι η μοναδική λειτουργία του λόγου είναι να αποφαίνεται για ό, τι υπήρχε ή υπάρχει, ο Νεοκυνισμός της πολιτικής ορθότητας θεωρεί ότι η μοναδική αλήθεια που υπάρχει είναι αυτή που εκφράζει η δική τους πολιτική γλώσσα, ενώ αρνείται κάθε άλλη «αλήθεια» που δεν εμπίπτει σ’ αυτή. Μ’ άλλα λόγια, ό, τι υφίσταται ως αλήθεια, είναι μονάχα ό, τι εμπίπτει στον δικό τους γλωσσικό κώδικα. Για παράδειγμα, όποιος διατηρεί επιφυλάξεις για το φαινόμενο της ανεξέλεγκτης μετανάστευσης αποκαλείται «ρατσιστής» – καμία άλλη πολιτική ή αξιακή ερμηνεία δεν γίνεται αποδεκτή.

Πάνω σ’ αυτή τη μόνη «αποδεκτή» γλώσσα, υφαίνεται κι ο αξιακός τους κώδικας. Όπως οι Αρχαίοι Κυνικοί, οι Νεοκυνικοί δεν θεωρούν την Αρετή προϊόν γνώσης ή έρευνας, αλλά προϊόν εθισμού στη μοναδική αλήθεια που πρεσβεύουν. Η πολιτική ορθότητα αρνείται κάθε έρευνα ή γνώση που αντιβαίνει στον δικό τους κώδικα. Υπό αυτή την έννοια, η σύγχρονη πολιτική ορθότητα καταπίπτει σε μια ιδιάζουσα θρησκεία με συγκεκριμένο δόγμα, λεξιλόγιο και, βέβαια, σύγχρονους «ιερομάρτυρες» που διαδίδουν τον νέο «Λόγο του (όποιου) Θεού».

Ακόμα και στον τρόπο ζωής οι Νεοκυνικοί χαρακτηρίζονται από κοινές αντιλήψεις με τους Αρχαίους «ομολόγους» τους. Μιλούν για «απλή ζωή» (ειδικά όσοι έχουν ενστερνιστεί τον οικολογικό ακτιβισμό και την αντίστοιχη «γλώσσα» αναφοράς), για φυσικό τρόπο καθημερινού βίου, για αυτοδιάθεση και αυτοπροσδιορισμό. Όπως οι Αρχαίοι Κυνικοί, οι Νεοκυνικοί ντύνονται και συμπεριφέρονται αντισυμβατικά, παρανομούν, ασεβούν και δρουν προκλητικά, επιδιώκοντας πιο πολύ να διαμορφώσουν μια προβεβλημένη «φιγούρα», ενίοτε υπερβολικά προβεβλημένη από τα σύγχρονα ΜΜΕ και τα Social Media, παρά μια ολοκληρωμένη στάση ζωής. Επιτίθενται με οργίλο τρόπο, πολλές φορές, μάλιστα χρησιμοποιώντας με ιδιαίτερη άνεση κηρύγματα μίσους (εγκαλώντας, την ίδια στιγμή, με τον ίδιο τρόπο κάθε λόγο που είναι αντίθετος με τον δικό τους).

Χαρακτηριστικό παράδειγμα σύγχρονης καρικατούρας του Νεοκυνισμού είναι η 16χρονη Σουηδή Γκρέτα: Κηρύττει ως σύγχρονος «ιερομάρτυρας» για το επερχόμενο τέλος του κόσμου λόγω της κλιματικής αλλαγής, αρνείται τη «συμβατική» γνώση έχοντας παρατήσει το σχολείο, επιτίθεται με προκλητικό τρόπο σ’ όσους δεν είναι “vegan” ή σ’ όσους οδηγούν αυτοκίνητο ή χρησιμοποιούν αεροπλάνο, ταξιδεύει με ιστιοφόρο κ.ο.κ.

Ο μανδύας του «ανθρωπιστικού» υφίσταται τόσο στον Αρχαίο, όσο και στον σύγχρονο Κυνισμό. Η περίφημη φράση «Άνθρωπον Ζητώ» του Διογένη έχει το σύγχρονο αντίστοιχό του στη γενικότερη «ανθρωπιστική» στάση που υιοθετούν οι Νεοκυνικοί. Η διαφορά είναι πως για τον Διογένη η φράση διέθετε φιλοσοφική αξία που δεν «έκρυβε» κανένα χρηματικό όφελος (αντίθετα, στηλίτευε την τάση των ανθρώπων να ασχολούνται αποκλειστικά σχεδόν με τα υλικά αγαθά), ενώ για τους σύγχρονους «ομολόγους» του ο «ανθρωπισμός» συνδέεται στενά με αδρές χρηματικές αμοιβές και αφορά συγκεκριμένες κατηγορίες ανθρώπων.

Ο Νεοκυνισμός ως θεώρηση πολιτική και κοινωνική θεμελιώνεται στην παγκοσμιοποίηση. Η αναρχική στάση ζωής που προκρίνει, η γενικότερη προκλητική στάση, οι ακρότητες, οι λεκτικές υπερβολές, οι εννοιολογικές αλλοιώσεις συνιστούν μια επικίνδυνη, για τον ανθρώπινο πολιτισμό, πορεία. Οι Αρχαίοι κυνικοί, παρά τον προκλητικό τους χαρακτήρα και τη φιγουρατζίδικη, ανούσια κάποτε, στάση τους, παρέμειναν συνεπείς στην προαγωγή ενός τρόπου ζωής που δεν πρόκρινε τον υλισμό ή τον κάθε μορφής δογματισμό, αλλά αναζητούσε το πνεύμα. Αντίθετα, οι Νεοκυνικοί χρησιμοποιούν το χρήμα ως όχημα και τον γλωσσικό τους κώδικα ως δόγμα, δημιουργώντας μια κοινωνία που καλλιεργεί την ανισορροπία, τον νεοσκοταδισμό, τις τύψεις και τις ενοχές, τον απόλυτο έλεγχο της σκέψης των ανθρώπων. Μια κοινωνία που απομακρύνεται ολοένα και περισσότερο από μια φιλοσοφημένη, βαθιά και πραγματικά ανθρωπιστική, στάση ζωής…