Από τα Νοεμβριανά του 1916 στον Εθνικό Διχασμό και τη κατάληψη του Ελληνικού Στόλου από τους Συμμάχους

Το απόσπασμα που ακολουθεί είναι από το βιβλίο μου “Μεθ’ Ορμής Ακαθέκτου. Επίτομη Ιστορία του Πολεμικού Ναυτικού 1821 – 1945”, εκδ. Υπηρεσίας Ιστορίας Ναυτικού, Αθήνα 2016.

Ο Εθνικός Διχασμός και η κατάληψη του Ελληνικού Στόλου από τους Συμμάχους

Η διάσταση απόψεων μεταξύ πρωθυπουργού και βασιλιά σχετικά με την εμπλοκή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό των Αγγλογάλλων θα οδηγήσει σε μία διαρκή κυβερνητική κρίση. Τον Φεβρουάριο του 1915, έγινε η πρώτη παραίτηση του Βενιζέλου. Στις εκλογές του Μαΐου 1915 (οι πρώτες εκλογές που ψηφίζουν και οι Θεσσαλονικείς) επικράτησε εκ νέου ο Βενιζέλος για να παραιτηθεί λίγο αργότερα. Στις 23 Σεπτεμβρίου του 1915, η Βουλγαρία κηρύξε επιστράτευση και εκδήλωσε τις αναθεωρητικές της βλέψεις (11 Οκτωβρίου 1915), διενεργώντας επίθεση στη Σερβία.

Ο Βενιζέλος ενεργώντας αντισυνταγματικά, χωρίς να πάρει τη συναίνεση του βασιλιά και την έγκριση της Βουλής, κάλεσε βρετανικές και γαλλικές δυνάμεις να αποβιβαστούν στη Θεσσαλονίκη για να εξαναγκάσουν την Ελληνική Κυβέρνηση να εγκαταλείψει την πολιτική της ουδετερότητας. Στην πρωτεύουσα της Μακεδονίας συγκεντρώθηκαν 125.000 Γάλλοι και 100.000 Άγγλοι στρατιώτες. Η διοίκηση των γαλλοβρετανικών δυνάμεων ανατέθηκε στον στρατηγό Σαράιγ (Sarail).

Στα τέλη Δεκεμβρίου, γερμανικά αεροσκάφη βομβάρδισαν συμμαχικές θέσεις, ενώ στις 26 Ιουνίου 1916, οι Γερμανοί και οι Βούλγαροι κατέλαβαν τα στενά και το οχυρό του Ρούπελ. Στη συνέχεια, εισχώρησαν στην ανατολική Μακεδονία και ο ελληνικός πληθυσμός υπέστη δριμεία μεταχείριση από τους Βουλγάρους.

Ο Σαράιγ αντέδρασε κηρύσσοντας τη Θεσσαλονίκη σε κατάσταση πολιορκίας και καταλαμβάνοντας το νησί της Θάσου. Στις 9 Ιουνίου του 1916, αγγλογαλλική διάσκεψη στο Λονδίνο αποφάσισε τον ναυτικό αποκλεισμό της Ελλάδας. Εκδόθηκε μάλιστα ανακοινωθέν που απαιτούσε την παραίτηση της κυβέρνησης, νέες εκλογές, ανάκληση της επιστράτευσης και την απομάκρυνση των στρατιωτικών και των πολιτικών ανώτερων διοικητικών στελεχών που ήταν εχθρικώς διακείμενοι προς την Αντάντ. Οι Γερμανοί και οι Βούλγαροι από την άλλη, κατέλαβαν το λιμάνι της Καβάλας κι έστειλαν ελληνική φρουρά 8.000 ανδρών σε στρατόπεδα της Γερμανίας.

Στις 29 Αυγούστου του 1916, στη Θεσσαλονίκη εκδηλώθηκε το Κίνημα της Εθνικής Αμύνης, το οποίο υποστηρίχθηκε από το Σαράιγ. Ο Βενιζέλος επέστρεψε στην πατρίδα του, την Κρήτη, και από εκεί ανήγγειλε τη δημιουργία μιας προσωρινής κυβέρνησης με έδρα τη Θεσσαλονίκη, όπου αποβιβάστηκε στις 9 Οκτωβρίου. Οι Σύμμαχοι αναγνώρισαν de facto την κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης, ενώ επέτειναν τις πιέσεις τους στην κυβέρνηση των Αθηνών. Άγγλοι και Γάλλοι αξιωματικοί πήραν στα χέρια τους τον έλεγχο των σιδηροδρόμων, των ναυστάθμων και των οχυρώσεων της Αθήνας.

Την 1η Δεκεμβρίου, ο Γάλλος ναύαρχος Dartige du Fournet (Νταρτίζ ντι Φουρνέ) αποβίβασε 2.500 άνδρες για να ελέγξει την πρωτεύουσα. Γύρω από το Ζάππειο, τον Εθνικό Κήπο και στον λόφο του Φιλοπάππου έγιναν οδομαχίες μεταξύ των Γάλλων στρατιωτών και το λεγόμενων επιστράτων. Ο γαλλοβρετανικός στόλος άνοιξε πυρ και εξήντα τέσσερις οβίδες έπεσαν στην πόλη. Τις δύο επόμενες μέρες ξέσπασε απηνής διωγμός εναντίον των βενιζελικών. Στις 11 Ιουνίου 1917, οι Γάλλοι και οι Βρετανοί επέδωσαν τελεσίγραφο στον Έλληνα πρωθυπουργό που απαιτούσε την παραίτηση του βασιλιά μέσα σε 24 ώρες, καθώς και τον αποκλεισμό του πρίγκιπα διαδόχου από τον θρόνο. Ο βασιλιάς Κωνσταντίνος παραιτήθηκε κι έφυγε εξόριστος στην Ελβετία· τον αντικατέστησε ο μικρότερος γιος του, Αλέξανδρος ο Α΄ (1893-1920). Στις 27 Ιουνίου, ο Ελευθέριος Βενιζέλος γινόταν και πάλι πρωθυπουργός της Ελλάδας.

Στο πλαίσιο των πιέσεων των Συμμάχων της Αντάντ προς το Κράτος των Αθηνών, οι Γάλλοι κατέλαβαν τον ελαφρό Ελληνικό Στόλο, ενώ τα θωρηκτά, όπως ήδη αναφέρθηκε, παρέμεναν παροπλισμένα. Μετά την έξωση του βασιλιά, την επιστροφή του Βενιζέλου και την ενοποίηση της Ελλάδας, άρχισε η σύντονη προσπάθεια ανασυγκρότησης του Ναυτικού με ηγέτη, όπως και στους Βαλκανικούς Πολέμους, τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη. Τα πλοία και ο Ναύσταθμος επεστράφησαν στην Ελλάδα, αλλά σε κακή κατάσταση. Προτεραιότητα δόθηκε στο θωρακισμένο καταδρομικό Γεώργιος Ἀβέρωφ και στα λεγόμενα θηρία (Λέων, Ἱέραξ, Ἀετός, Πάνθηρ).

Με τη λήξη του πολέμου, η Ελλάδα ήταν στις νικήτριες δυνάμεις. Στον Μούδρο της Λήμνου υπεγράφη η ανακωχή μεταξύ των Συμμάχων της Αντάντ και της ηττηθείσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (17/30 Οκτωβρίου 1918). Το Γεώργιος Άβέρωφ κατέπλευσε με τη συμμαχική δύναμη στον Βόσπορο. Την 14η Νοεμβρίου του 1918 αγκυροβόλησε μπροστά στο σουλτανικό ανάκτορο του Ντολμά Μπαχτσέ, προκαλώντας ακράτητο ενθουσιασμό στους Έλληνες. Το Ελληνικό Ναυτικό ήταν παρόν στη σημαντικότερη στιγμή του Έθνους, όταν μετά από τόσους αιώνες οι Έλληνες έμπαιναν θριαμβευτές στην πάλαι ποτέ πρωτεύουσα του Βυζαντίου.