Η Α’ Σταυροφορία (1096 – 1099) και η ανάκτηση της Βυζαντινής Ανατολής

Ο σουλτάνος Αλπ Αρσλάν (το όνομά του σημαίνει ανδρείος λέων) θα επεκτείνει την κυριαρχία του εκστρατεύοντας το 1064 κατά της Γεωργίας και της Αρμενίας και το 1070 κατά της Συρίας. Το 1071, εγκαταλείποντας τη Συρία συνάντησε τον βυζαντινό στρατό που επέδραμε στο σουλτανάτο του στο Μαντζικέρτ κοντά στη λίμνη Βαν. Στη μάχη του Μαντζικέρτ το υπέρτερο τουρκικό ιππικό επικράτησε του αποδυναμωμένου από εσωτερικές διαμάχες βυζαντινού πεζικού.

Από αυτήν την μάχη η Βυζαντινή Αυτοκρατορία χάνει την ζωοδοτρα Ανατολή της καθώς οι Σελτζουκοι Τούρκοι εγκαθίστανται μόνιμα πια στην Μικρά Ασία. Παράλληλα δημιουργείται ενα τιμαριωτικό σύστημα με την παραχώρηση φεουδων σε Σελτζουκους πρίγκηπες. Οι σπαχήδες, οι καβαλάρηδες της πίστης, θα αποτελέσουν την ανατολίτικη φεουδαρχία και θα δώσουν το υλικό σε αντίστοιχα μεσαιωνικά λογοτεχνικά έργα και χρονικά του μουσουλμανικού κόσμου. Ένας τέτοιος μαχητής της πίστης ήταν και ο Οσμάν, ή Οθμάν, ο γενάρχης των Οθωμανών Τούρκων.

Οι Σελτζούκοι, μουσουλμάνοι σουνίτες, φανατικοί εχθροί με τους σιίτες Φατιμίδες και νεοφώτιστοι στο Ισλάμ, άρχισαν να φέρνουν μεγάλα εμπόδια σε όλους τους προσκυνητές που ταξίδευαν στην Ιερουσαλήμ. Οι Πάπες προσπάθησαν να υποκινησουν μια σταυροφορία χωρίς όμως επιτυχία. Η αφορμή για το ξεκίνημα της Α΄ Σταυροφορίας ήρθε απροσδόκητα από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, καθώς από το 1054 υπήρχε το Σχίσμα των Εκκλησιών. Ο Αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός έστειλε μία επιστολή στον Πάπα Ουρβανό Β, στην οποία τού ζητούσε να στείλει μισθοφόρους από τη Δύση για να καταφέρει να νικήσει τους Σελτζούκους Τούρκους στη Μικρά Ασία. Ο ίδιος ο Πάπας στη σύνοδο του Κλερμόν (1095) θα κηρύξει επίσημα τη Σταυροφορία, τον ιερό πόλεμο κατά των απίστων που κατείχαν τους Αγίους Τόπους.

Στα εδάφη της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατέφθασε πρώτα ένα άπειρο από πόλεμο λεφουσι ανθρώπων υπό έναν μανιώδη μοναχό, τον Πέτρο τον Ερημίτη (η λεγόμενη “Σταυροφορία του λαού”). Αυτοί προχώρησαν σε λεηλασίες βυζαντινών περιοχών με τον Αλέξιο τον Α’ να τους προωθεί βιαστικά προς την Μ. Ασία. Οι περισσότεροι σφαγιάστηκαν σε ενέδρα των Σελτζούκων υπό τον Κιλίτζ Αρσλάν Α’ ή πιάστηκαν αιχμάλωτοι και πουλήθηκαν ως δούλοι. Ελάχιστοι γλίτωσαν και μεταφέρθηκαν στην ευρωπαϊκή ακτή σε άθλια κατάσταση.

Κατέφθασαν όμως και οι κανονικοί σταυροφόροι. Αρχηγοί τους ήταν, ο αντιπρόσωπος του Πάπα, Αντεμάρ του Πουί, ο Ροβέρτος της Νορμανδίας, ο Ούγος των Βερμαντουά, ο Ραϊμόνδος Δ΄ της Τουλούζης, ο Ροβέρτος της Φλάνδρας, ο Γοδεφρείδος του Μπουιγιόν και ο Βοημούνδος του Τάραντα. Ο τελευταίος είχε εισβάλει μαζί με τον πατέρα του, Ροβέρτο Γυϊσκάρδο, στην Αυτοκρατορία πριν από 15 χρόνια, χωρίς επιτυχία. Αυτόν, ειδικά, οι Βυζαντινοί τον έβλεπαν με μεγάλη καχυποψία.

Ο Αυτοκράτορας Αλέξιος ο Α’ κατάφερε να τους πείσει να υποσχεθούν να επιστρέψουν όλα τα εδάφη που θα καταλάμβαναν μέχρι την Αντιόχεια στην Αυτοκρατορία, και σε αντάλλαγμα τους μετέφερε με καράβια στη Μικρά Ασία και τους έδωσε οδηγούς και ένα μικρό εκστρατευτικό σώμα μέχρι την Αντιόχεια. Η πρώτη πόλη που εισέβαλαν ήταν η Νίκαια. Ο Κιλίτζ Αρσλάν ηττήθηκε και κατέφυγε στα ορεινά. Οι σταυροφόροι πολιόρκησαν την Νίκαια αλλά η φρουρά της πόλης ήρθε σε διαπραγματεύσεις με τον βυζαντινό στρατό. Οι Βυζαντινοί μπήκαν μέσα στην πόλη νύχτα από τη μεριά της λίμνης και κρυφά από τους σταυροφόρους.

Οι σταυροφόροι συνέχισαν προς Αντιόχεια αφού νίκησαν εκ νέου τους Σελτζουκους στο Δορυλαιο. Η Αντιόχεια κατελήφθη αλλά οι Δυτικοί δεν την ξαναπατησαν. Είχαν διώξει τους Βυζαντινούς αντιπροσώπους και αποκήρυξαν την συμφωνία με τον Αλέξιο. Η Βυζαντινή Αυτοκρατορία μέσω της διπλωματίας της ανακτουσε κάπως το στρατηγικό της βάθος στην Μ. Ασία. Ζούσε την τελευταία της αναλαμπή.

( Σημείωση: Στον χάρτη εικονίζεται η Μέση Ανατολή μέχρι το 1140.)