Η Διάσκεψη της Γιάλτας ήταν κάτι μεγαλύτερο από μια γιορτή των νικητών
Του Thomas de Waal
Carnegie Europe
Αποτελεί μία από τις καθοριστικές εικόνες του 20ου αιώνα. Ο Winston Churchill, ο Franklin D. Roosevelt και ο Joseph Stalin κάθονται χαμογελώντας στις καρέκλες τραπεζαρίας του Livadia Palace έξω από τη Γιάλτα, στην Κριμαία, με ένα χαλί κάτω από τα πόδια τους. Στρατιώτες στέκονται πίσω τους.
Η Διάσκεψη της Γιάλτας, η οποία έλαβε χώρα πριν από 75 χρόνια αυτή την εβδομάδα, είχε την αύρα μιας ελληνικής τραγωδίας. Όπως οι Θεοί στον Όλυμπο, οι τρεις ηγέτες έλαβαν αποφάσεις που επηρέασαν τις ζωές εκατομμυρίων. Συναντήθηκαν στα πρώην αυτοκρατορικά παλάτια στην όμορφη ακτή της Μαύρης Θάλασσας στην Κριμαία, η οποία ταλανιζόταν ακόμη από τον πόλεμο και τη γερμανική κατοχή. Ο Churchill την αποκάλεσε “η Ριβιέρα του Άδη”.
Μεταξύ πλούσιων εδεσμάτων, οι Τρεις Μεγάλοι αποφάσισαν για το μέλλον της μετά τους ναζί Ευρώπης, τα νέα σύνορα της Ανατολικής Ευρώπης, την τύχη πόλεων όπως οι Lviv/Lwow και Koningsberg/Kaliningrad, και τη μορφή του νέου “παγκόσμιου οργανισμού”, όπως το αποκαλούσαν τότε: τα Ηνωμένα Έθνη.
Οι επόμενες γενιές έκαναν την “Γιάλτα” μια πιασάρικη λέξη για την προδοσία της Ανατολικής Ευρώπης και κατηγόρησαν τον Churchill και τον Roosevelt ότι άφησαν τον Stalin να γράψει το σενάριο. Σε ομιλία του στη Ρήγα τον Μάιο του 2005, ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ George W. Bush συνέκρινε την Γιάλτα με τo ξεπούλημα της Τσεχοσλοβακίας στο Μόναχο το 1938 και με το Σύμφωνο Molotov-RIbbentrop το 1939.
βεβαίως, η Πολωνία πήρε μια πολύ κακή συμφωνία. Ο Stalin ήθελε να είναι η δυτική ζώνη ασφαλείας της Σοβιετικής Ένωσης, με μια κομμουνιστική κυβέρνηση. Ο Churchill έβαλε μπροστά το επιχείρημα της προπολεμικής πολωνικής κυβέρνησης που τώρα είναι εξόριστη στο Λονδίνο -για λογαριασμό της οποίας η Βρετανία είχε μπει στον πόλεμο το 1939- αλλά ο Stalin κατάφερε να περάσει το δικό του.
Αλλά πολλά άλλα συνέβησαν στην Γιάλτα. Προσφάτως, οι ιστορικοί έχουν δώσει πολύ μεγαλύτερη απόχρωση στην ιστορία. Στο καθοριστικό του βιβλίο το 2010 με τίτλο “Yalta: The Price of Peace”, ο ιστορικός του Χάρβαρντ, Serhii Plokhh αντλεί από όλα τα αρχεία και των τριών συμμετεχουσών χωρών και διορθώνει κάποιους από τους μύθους για τη Γιάλτα. Θα μπορούσαν ο Churchill και ο Roosevelt να τα έχουν πάει καλύτερα; Ναι θα μπορούσαν καταλήγει ο PLokh. Δεν συντονίστηκαν εγκαίρως και ο καθένας τους είχε τις εκκεντρικότητες του. Αλλά επίσης επισήμανε τις διπλωματικές τους νίκες καθώς και τις ήττες.
Ο Churchill και ο Roosevelt ήταν επίσης σε μειονεκτική θέση. Η Γιάλτα ήταν πάνω από όλα μια πολεμική διάσκεψη, της οποίας το πρώτο θέμα στην ατζέντα ήταν η τελική ήττα της Γερμανίας. Ο Stalin σκοπίμως επέλεξε την Κριμαία ως μια τοποθεσία όπου οι καλεσμένοι του θα έβλεπαν την καταστροφή που είχαν αφήσει πίσω τους οι Γερμανοί εκεί -και είχε έναν αντίκτυπο σε αυτούς. Όπως γνωρίζει ο Leo Tolstoy, έχοντας μάθει για τον πόλεμο ως στρατιώτης που πολέμησε κοντά στη Σεβαστούπολη, ο πόλεμος δεν κερδίζεται στα αλήθεια από “μεγάλους άνδρες” αλλά από εκατομμύρια απλούς. Η ακραία θυσία του Κόκκινου στρατού και η επιτυχία, είχαν δώσει στον Stalin όλα τα χαρτιά, στην Πολωνία και αλλού.
Επιπλέον, η νέα ευρωπαϊκή τάξη ήταν διαιρεμένη αλλά επίσης, απροσδόκητα σταθερή. Τα νέα της σύνορα δεν αμφισβητούνταν, επιτρέποντας στα μεταπολεμικά κράτη να βάλουν τις συνέργειες τους στην ανασυγκρότηση και τη συνεργασία. Θα ήταν εβδομήντα χρόνια, πριν μια ευρωπαϊκή δύναμη καταλάμβανε τα εδάφη μιας άλλης με τη βία -ειρωνικά, όταν η Ρωσία προσαρτούσε την Κριμαία.
Τα αρχεία επίσης δείχνουν ότι ο Stalin ήταν μέγας χειραγωγός, αλλά όχι ο μεγάλος στρατηγικός διπλωμάτης που πίστευε ότι ήταν. Για παράδειγμα, Ο Stalin αρχικά είχε απαιτήσει τον πλήρη διαμελισμό της Γερμανίας σε μικρά κρατίδια και να πληρώσει αποζημιώσεις, όπως είχε κάνει το 1919. Εάν αυτό είχε περάσει, η πανίσχυρη Γερμανία που ήταν η κινητήρια δύναμη της μεταπολεμικής Ευρώπης δεν θα είχε υπάρξει. Αλλά στο τέλος, ο Stalin υποχώρησε.
Ο ηγέτης της Γαλλίας στον πόλεμο, Charles de Gaulle, προσεβλήθη επίσης που δεν προσκλήθηκε στην Γιάλτα. Αλλά η Γαλλία πέτυχε μια πολύ καλή συμφωνία, χάρη στην επιδεξιότητα του Churchill. Ο Stalin συμφώνησε η Γαλλία να ονομαστεί η “τέταρτη απελευθερωτική δύναμη” στην μετά-πολεμική διευθέτηση, δίνοντας στους Γάλλους έναν βασικό ρόλο στην διαμόρφωση της μεταπολεμικής Ευρώπης και κυρίως της Γερμανίας.
Τέλος, ήταν τα Ηνωμένα Έθνη, η Νο1 προτεραιότητα του Roosevelt. Ο Αμερικανός πρόεδρος δήλωσε πως “η διάσκεψη της Γιαλτας όφειλε να σημάνει το τέλος του συστήματος μονομερούς δράσης, των αποκλειστικών συμμαχιών, των σφαιρών επιρροής, της ισορροπίας δυνάμεων και όλα τα άλλα χαρακτηριστικά που δοκιμάστηκαν για αιώνες -και πάντα απέτυχαν”. ΄Ίσως επειδή ο Stalin υποτίμησε τη σημασία των Ηνωμένων Εθνών, άφησε επίσης τους Αμερικανούς να αποφασίσουν την βασική τους δομή.
Το 2020, είναι περίεργο να διαβάσετε πώς ένας φίλος της Γαλλίας, Βρετανός πρωθυπουργός, προώθησε τα συμφέροντα της Δυτικής Ευρώπης και της Γαλλίας ειδικότερα. Και να θυμίσουμε ότι το 1945, ο μεγαλύτερος πρωταθλητής στον πολυμερισμό και στον ΟΗΕ, ήταν πρόεδρος των ΗΠΑ. Η Γιάλτα δεν ήταν απλώς μια γιορτή των μεγάλων δυνάμεων. Ήταν μια στιγμή, για μερικές μικρότερες επίσης.
