ΜΑΧΗ ΤΩΝ ΘΕΡΜΟΠΥΛΩΝ: Η ΕΣΦΑΛΜΕΝΗ ΕΙΚΟΝΑ
Γράφει ο ΑΝΤΩΝΗΣ ΑΝΤΩΝΙΑΔΗΣ
Όπως και οι περισσότεροι από εσάς έμαθα για την μάχη των Θερμοπυλών στο σχολείο και άκουσα χιλιάδες φορές για την γενναιότητα και την αυτοθυσία των Σπαρτιατών. Όλοι ξέρουμε κι έχουμε μια εικόνα του τι είχε συμβεί εκεί. Την πρώτη και τη δεύτερη μέρα, οι Έλληνες κρατώντας άμυνα τσάκισαν τους επιτιθέμενους Πέρσες, μέχρι που ο Εφιάλτης πρόδωσε το μονοπάτι που οδηγούσε στις πλάτες του συμμαχικού στρατού και ο Λεωνίδας την τρίτη μέρα έμεινε στα στενά με τους Σπαρτιάτες του, διώχνοντας τους υπόλοιπους. Έχουν γραφεί πολλά για το θάρρος, τη δεξιότητα και την ηθική κληρονομιά που μας άφησαν εκείνοι οι άνδρες που έπεσαν μέχρι τον τελευταίο από τα βέλη των Περσών, ωστόσο, καθώς μάθαινα Ιστορία και η εικόνα της αρχαίας Ελλάδας ξεδιπλωνόταν μπροστά μου χωρίς τα παραπλανητικά στερεότυπα της όποιας προπαγανδιστικής σύγχρονης ρητορείας, αντιλαμβανόμουν ότι κάτι δεν κολλούσε στο αφήγημα. Κάτι έλλειπε ή δεν ήταν σωστό.
Τι θέλω να πω και μην προτρέχετε να βγάλετε συμπεράσματα οι κακόπιστοι και οι καχύποπτοι. Γνωρίζοντας τα άσβεστα και αιώνια μίση των Ελλήνων μεταξύ τους, τις διχόνοιες και τις καταστροφές που προκαλούσαν ο ένας στον άλλον, μου φαινόταν άτοπο και αβάσιμο το να εξυμνούν γενικώς όλοι οι αρχαίοι τον Λεωνίδα και τους τριακόσιους του, να αναγνωρίζουν δηλαδή το θάρρος και τη θυσία τους. Εδώ σφάζονταν αναμεταξύ τους κάθε χρόνο για αιώνες και θα αναγνώριζαν την αυτοθυσία των Σπαρτιατών; Άλλωστε τόσοι και τόσοι θυσιάστηκαν στους πολέμους που έκαναν, αλλά δεν εξυμνήθηκαν από όλους. Θα μου πείτε ότι ήταν απέναντι σε ξένο εισβολέα, ναι έπαιξε κι αυτό ρόλο, αλλά μην ξεχνάτε ότι δεν ήταν όλοι οι Έλληνες ενωμένοι εναντίον των Περσών, οι μισοί σχεδόν ήταν με τους Πέρσες είτε με τη θέλησή τους είτε εξαναγκασμένοι, ενώ άλλοι διατήρησαν ουδέτερη στάση. Οπότε το να μιλάνε οι Σπαρτιάτες για την αυτοθυσία του Λεωνίδα στους Αθηναίους, τους Θηβαίους, τους Αργείους, τους Λαρισαίους κ.λπ. θα έφερνε σίγουρα αντιδράσεις του στιλ «σιγά και οι δικοί μας στην τάδε μάχη το ίδιο έκαναν». Τι ήταν λοιπόν εκείνο που έκανε όλους τους Έλληνες να μιλάνε με θαυμασμό για την τελευταία μέρα της μάχης των Θερμοπυλών και δεν μπορούσε κανείς μα κανείς να το αντικρούσει ή να το προσπεράσει αψήφιστα;
Η εικόνα που έχουν οι περισσότεροι σύγχρονοι Έλληνες, αλλά και παγκοσμίως, για την τρίτη μέρα της μάχης των Θερμοπυλών είναι εκείνη που μας δίνει ο Ηρόδοτος ότι έμειναν εκεί οι Λακεδαιμόνιοι, οι Θεσπιείς και οι Θηβαίοι να υπερασπίσουν τον τόπο για να δώσουν χρόνο ώστε να φύγουν οι υπόλοιποι. Βγήκαν για λίγο από τα στενά, πολέμησαν γενναία, αλλά όταν είδαν ότι κυκλώθηκαν πια, γύρισαν πίσω κι εκεί έπεσαν μέχρι τον τελευταίο. Αυτή η εικόνα παρουσιάζεται στον κινηματογράφο, στα μυθιστορήματα, αλλά και γενικώς στις ιστορικές μελέτες. Αλλά αυτή η εικόνα είναι και ασαφής και λανθασμένη κι εξαιτίας της δεν δικαιολογείται τελικά ο θαυμασμός όλων των αρχαίων απέναντι στον Λεωνίδα. Μια εικόνα που αν την συλλογιστούμε λιγάκι δεν συνάδει και με εκείνη που έχουμε όλοι για τον αγέρωχο και άφοβο Σπαρτιάτη γενικά, αφού στην τελική οι τριακόσιοι μοιάζει σαν να στοιβάχτηκαν στα στενά και να σκοτώθηκαν μοιρολατρικά από τα βέλη των Περσών.
Το τι έγινε πραγματικά την τελευταία μέρα της μάχης των Θερμοπυλών μας το δίνει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης. Στην ουσία συμπληρώνει την ασαφή περιγραφή του Ηροδότου που λέει ότι οι Σπαρτιάτες με τους υπόλοιπους βγήκαν από τα στενά και προκάλεσαν τέτοια ζημιά στους Πέρσες που οι διοικητές τους τους μαστίγωναν για να τους αναγκάσουν να παραμείνουν και να πολεμήσουν.
Τι έγινε; Της κακομοίρας έγινε! Και θα το γράψω χωρίς καμία σάλτσα, γιατί δεν υπάρχει και λόγος, αφού ήταν τόσο απίστευτο που ακόμα και οι αιώνιοι αντίπαλοι της Σπάρτης τελικά υποκλίνονταν στα γεγονότα και εξυμνούσαν τον Λεωνίδα.
Με το που έμαθε λοιπόν ο Λεωνίδας ότι οι Αθάνατοι των Περσών κάνουν κυκλωτική κίνηση έδωσε ως αρχιστράτηγος την διαταγή να φύγουν όλοι οι υπόλοιποι. Μαζί του έμειναν οι Θεσπιείς και οι Θηβαίοι (το ζήτημα με τους Θηβαίους δεν θα το θίξω εδώ γιατί δεν έχει νόημα). Στη συνέχεια είπε το γνωστό «φάτε τώρα, γιατί θα δειπνήσουμε στον Άδη» και πριν καν ξημερώσει παρέταξε τον στρατό και τον οδήγησε σε επίθεση εναντίον των Περσών. Προσοχή εδώ, σε επίθεση! Σε επίθεση κι όχι σε άμυνα, όπως γνωρίζατε μέχρι τώρα.
Με τους υπολογισμούς των σύγχρονων Ιστορικών όλοι μαζί οι Έλληνες που είχαν απομείνει δεν ξεπερνούσαν τους 2.300 (300 Σπαρτιάτες, 900 Περίοικοι και Είλωτες, 400 Θηβαίοι και 700 Θεσπιείς), ενώ από την άλλη οι Πέρσες ήταν 300.000 με 500.000 άνδρες.
Βγαίνουν λοιπόν οι λιγοστοί Έλληνες και μέσα στα σκοτάδια αρχίζουν την σφαγή. Ξημερώματα και ’δωσαν δικαιώματα. Σφαγή λέμε, μακελειό που προκάλεσε τέτοιον πανικό ώστε να φτάσουν μέχρι το στρατόπεδο των Περσών. Αυτή η λεπτομέρεια υπάρχει σε ταινίες και σε βιβλία εντελώς διαστρεβλωμένη, αφού παρουσιάζεται ότι γίνεται μια νύχτα σαν καταδρομική επιχείρηση, κάτι που μειώνει κι εξευτελίζει την ανδρεία εκείνων των πολεμιστών.
Φτάνουν τελικά στο στρατόπεδο και αφού έχουν σαπίσει τους Πέρσες στο ξύλο και μπαίνουν μέσα, σκοτώνεται ο Λεωνίδας. Τότε γίνεται μια πολύωρη μάχη για να φυλαχτεί το σώμα του και παρ’ όλο που οι Έλληνες είναι περικυκλωμένοι, το παίρνουν και οι επιζήσαντες επιστρέφουν πια μαχόμενοι στα στενά. Εκεί όμως έχουν παραταχτεί οι Αθάνατοι που έκαναν κυκλωτική κίνηση από τα μονοπάτια, οπότε γίνεται κι εκεί μάχη «με δόντια και χέρια» όπως λέει και ο Ηρόδοτος, αφού εντωμεταξύ είχαν κομματιαστεί τα δόρατα, είχαν τελειώσει τα ακόντια και τα σπαθιά είχαν στομώσει και σπάσει. Τότε πια γίνεται η τελική βολή και οι Πέρσες σκοτώνουν τους εναπομείναντες με τα βέλη. Όχι όλους δηλαδή, αλλά εκείνους που είχαν παραμείνει ζωντανοί μετά από τόσες ώρες μάχης.
Φέτος συμπληρώνονται 2.500 χρόνια από την μάχη, οπότε όταν θα διαβάζετε ή θα ακούτε για τα γεγονότα που δεν θα παρουσιάζουν ολοκληρωμένη την εικόνα, να θυμάστε αυτό: Πρώτη και δεύτερη μέρα της μάχης οι Έλληνες κράτησαν άμυνα, τρίτη μέρα έκαναν επίθεση. Αυτό είναι το γεγονός και γι’ αυτό δεν έβγαινε κανείς εκείνη την εποχή να πει «ε καλά και οι δικοί μας πολέμησαν στην τάδε μάχη και έπεσαν μέχρι τον τελευταίο», γιατί το ανδραγάθημα εκείνων των ανδρών δεν μπορούσε να συγκριθεί με οποιοδήποτε άλλο γνώριζαν μέχρι τότε. Η ανδρεία, η ανδραγαθία και η αυτοθυσία τους ήταν που έκαναν όλους τους αρχαίους να τους θαυμάζουν, αφού ήταν ελληνικές αρετές και εκείνοι τις φανέρωσαν όλες μαζί σε μια μέρα.