Γράφει ο Δρ. Δημήτρης Ε. Γκίκας*

Κάθε κρίση αφορά ή εμπλέκει ή διέπει τις σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους. Τις επηρεάζει, τις διαμορφώνει και τις αναδιαμορφώνει, τις κατευθύνει. Ακόμα κι όταν οι κρίσεις έχουν ως προέλευση εξωγενείς παράγοντες, η επίδραση στις σχέσεις και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων είναι αναπόφευκτη.

Ενώπιον μιας κρίσης, οι άνθρωποι πολλές φορές λειτουργούν ως μάζα. Πανικοβάλλονται, αγανακτούν, διαμαρτύρονται. Άλλοτε με τη βία, άλλοτε οικειοθελώς, συμπεριφέρονται ως αγέλη, ως κοπάδι κι όχι πάντα ως σκεπτόμενοι άνθρωποι.

Στις περιπτώσεις αυτές, η αταξία, η διάλυση της κοινωνικής συνοχής, η μαζική βία και οι εκτροπές, η διασάλευση της ομαλότητας και της κανονικότητας διανοίγονται ως συνέπειες και πιθανές εξελίξεις. Η διαχείριση των κρίσεων υπό αυτές τις προϋποθέσεις δεν αποτελεί εύκολη υπόθεση. Για τον λόγο αυτό, η παρουσία ανθρώπων που κατέχουν ήδη ηγετικές θέσεις ή διακρίνονται για τις ηγετικές τους ικανότητες και την ανεπτυγμένη Στρατηγική σκέψη λειτουργεί ως καταλυτικός παράγοντας στην επιτυχημένη διαχείριση της κρίσης.

Οι πιο επιτυχημένοι ηγέτες στην ανθρώπινη ιστορία ήσαν αυτοί που είχαν την ικανότητα να καθοδηγούν τους ανθρώπους, ακομα κι όταν αυτοί βρίσκονταν υπό ιδιαίτερη ψυχολογική πίεση ή σωματική κούραση, ακόμα κι όταν βρίσκονταν υπό καθεστώς φόβου ή θυμού. Η διαχείριση μιας κρίσης συνεπάγεται πάντα και την καθοδήγηση των ανθρώπων, τους οποίους η κρίση αυτή επηρεάζει.

Η διαχείριση κρίσεων και ανθρώπων εδράζεται σε δύο βασικούς παράγοντες: στην ιδιαίτερη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στους ηγέτες και τους υπόλοιπους ανθρώπους και στη χρήση πειθούς.

Η διαχείριση κρίσεων με τη χρήση πειθούς

Στον Πλατωνικό διάλογο «Πολιτεία», ο Πλάτων διηγείται την εξής ιστορία: κάποτε ο Σωκράτης συνάντησε μια παρέα γνωστών του. Εκείνοι, θέλοντας να τον ακούσουν να διδάσκει, τον κάλεσαν να έρθει σ’ ένα σπίτι ενός από τους νεαρούς που αποτελούσαν την παρέα. Μάλιστα, έφτασαν στο σημείο να του πουν ότι δεν είχε άλλη επιλογή απ’ το να τους ακολουθήσει, αφού εκείνοι ήταν περισσότεροι κι αυτός μόνο ένας, οπότε θα χρησιμοποιούσαν ακόμα και βία για να τον φέρουν στο σπίτι. Ο Σωκράτης, λοιπόν τους ρώτησε: «Αυτός μόνο ο τρόπος υπάρχει για να έρθω μαζί σας;». «Ποιος άλλος τρόπος υπάρχει», αναρωτήθηκαν εκείνοι κι ο Σωκράτης απάντησε: «Να με πείσετε να έρθω μαζί σας».

Αυτό που ο Σωκράτης τους έμαθε, πριν καν τον ακούσουν να διδάσκει ήταν πως ο καλύτερος τρόπος για να επιτύχεις έναν σκοπό είναι να πείσεις τους ανθρώπους που τους αφορά να ενστερνιστούν κι εκείνοι τον σκοπό αυτόν.

Α. Ηγέτης – παράδειγμα: Ο Αλέξανδρος και η πορεία στην έρημο

Η εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου ενάντια στους Πέρσες, από ένα σημείο και μετά, εξελίχθηκε σε μια εκστρατεία μεγαλεπήβολη που έφτανε ως τις εσχατιές του κόσμου. Ακομα κι όταν οι Έλληνες νίκησαν τον Δαρείο και κατέλαβαν την αχανή πάλαι ποτέ Περσική Αυτοκρατορία, ο Αλέξανδρος δεν σταμάτησε εκεί. Έφτασε μέχρι τα βάθη της Ασίας.

Αυτή η εξέλιξη δεν χαροποίησε ιδιαίτερα τους στρατιώτες του. Κάποια στιγμή εκδηλώθηκε ανταρσία στο στράτευμα κι υποχρέωσε τον Αλέξανδρο να αρχίσει το ταξίδι της επιστροφής. Όμως, δεν πήρε τον ίδιο δρόμο. Η μανία του για εξερεύνηση τον οδήγησε να πάρει άλλουςδρόμους, να ανακαλύψει κι άλλες διαδρομές. Έτσι, έφτασε στην έρημο της Γεδρωσίας.

Η έρημος έμοιαζε απέραντη. Από ένα σημείο και μετά, ο ανεφοδιασμός με νερό ήταν αδύνατος. Η ζέστη αφόρητη. Ο στρατός άρχισε να αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα λειψυδρίας. Οι απελπισμένοι στρατιώτες, όσο κι αν αγαπούσαν τον αρχηγό τους, δεν άντεχαν να υποφέρουν. Πώς θα αντιμετώπιζε την κρίση που έμοιαζε αναπόφευκτη ο μεγάλος στρατηλάτης;

Το παράδειγμα είναι η αποτελεσματικότερη μορφή ηγεσίας

Οι ανιχνευτές του Αλεξάνδρου, προπορευόμενοι του στρατεύματος με σκοπό την αναζήτηση νερού, ανακάλυψαν ένα πολύ μικρό ρυάκι. Το νερό που εξασφάλισαν από αυτό ήταν τόσο λίγο, ώστε χωρούσε σε μια περικεφαλαία. Παρόλα αυτά, το μάζεψαν με ευλάβεια και το έφεραν στον Αλέξανδρο, έτσι ώστε να ξεδιψάσει τουλάχιστον αυτός.

Ο Αλέξανδρος ευχαρίστησε θερμά τους ανιχνευτές, επαινώντας τους για την ικανότητά τους να βρουν ακόμα κι αυτή τη μικρή ποσότητα. Πήρε την περικεφαλαία με το νερό και, μπροστά σε όλους τους στρατιώτες του, το έχυσε κάτω!

Η πράξη αυτή αποσόβησε την κρίση. Ποιος στρατιώτης θα αμφισβητούσε έναν αρχηγό που υπέφερε όπως και οι άλλοι (προχωρούσε πεζός όπως και οι υπόλοιποι στρατιώτες), που δεν ζητούσε ιδιαίτερη μεταχείριση και που δεν εκμεταλλεύτηκε τη θέση του για να έχει πρόσβαση σε αγαθά που δεν τα είχαν όλοι οι υπόλοιποι. «Ή θα βρούμε νερό για όλους ή θα πεθάνουμε όλοι από τη δίψα».

Δεν χρειάστηκε να πει ή να κάνει τίποτε άλλο ο Αλέξανδρος. Η κρίση λύθηκε. Με την πράξη αυτή ο Αλέξανδρος έπεισε τους στρατιώτες του να ενστερνιστούν το όραμα που είχε στο μυαλό του, κι ας μην το πολυκαταλάβαιναν. Μία πράξη άξιζε όσο χίλιες λέξεις κι έπεισε αποτελεσματικότερα κι από τον πιο ικανό ρήτορα.

Συμπερασματικά, ο Σουν Τσου θεωρούσε τον τρόπο που ένας ηγέτης ασκούσε ηγεσία ως έναν από τους βασικότερους πυλώνες της Στρατηγικής σκέψης. Η ηγεσία μέσα από το παράδειγμα είναι ο αποτελεσματικότερος τρόπος να πείσεις τους ανθρώπους να σε ακολουθήσουν.

Β. Η νίκη χωρίς πόλεμο: Ο Καίσαρας και οι συμπολεμιστές του

Όπως και στην περίπτωση του Αλεξάνδρου, ο Καίσαρας, ο σπουδαίος αυτός Ρωμαίος στρατηλάτης, αντιμετώπισε κάποια στιγμή ανταρσία στο στράτευμα και μάλιστα σοβαρή. Οι στρατιώτες του είχαν κουραστεί. Θεωρούσαν τις εκστρατείες του αρχηγού τους ως υπερβολικά φιλόδοξες.

Η ανταρσία διαχύθηκε γρήγορα στο στράτευμα και γενικεύτηκε. Το αναμενόμενο θα ήταν ο Καίσαρας να χρησιμοποιήσει βία για να καταστείλει μια εξέγερση τέτοιου τύπου, η οποία όμως θα οδηγούσε κατ’ ουσίαν σε έναν εμφύλιο σπαραγμό με ανεξέλεγκτες επιδράσεις. Η κρίση ήταν μπροστά του. Η εσωτερική σύρραξη έμοιαζε αναπόφευκτη

«Θα νικήσει αυτός που ξέρει πότε να πολεμήσει και πότε να μην πολεμήσει» (Σουν Τσου)

Μπροστά στον χαλασμό που επικρατούσε στο στράτευμα, ο Καίσαρας ξάφνιασε τους πάντες: δεν έκανε τίποτε από αυτά που περίμεναν όλοι. Προχώρησε και βγήκε μπροστά στο εξεγερμένο πλήθος. Το κοίταξε και είπε απλά: «Πολίτες».

Δεν είπε, ούτε έκανε τίποτε άλλο. Μία λέξη μόνο. Στην ουσία, επέλεξε να μην πάρει τα όπλα. Διατύπωσε μονάχα μια λέξη. Δεν προκάλεσε εμφύλια σύρραξη, ούτε αιματοχυσία. Δεν μπήκε σε διαμάχη. Ο μεγάλος στρατηγός, ο μεγάλος πολεμιστής, αρνήθηκε να πολεμήσει.

Δεν είπε παρά μια λέξη. Αλλά μια λέξη με νόημα. Ο Καίσαρας προσφωνούσε πάντα τους στρατιώτες του «συμπολεμιστές μου». Ήταν μια προσφώνηση ιδιαίτερα τιμητική για τους στρατιώτες του και απεικόνιζε την ιδιαίτερη σχέση που είχε μαζί τους. Τους θεωρούσε συντρόφους του στη μάχη, πολεμούσε δίπλα τους, μαζί τους.

Τώρα τους προσφώνησε απλά «Πολίτες». Όχι πια σύντροφοι, όχι πια συμπολεμιστές, αλλά πολίτες. Σαν να τους έλεγε: «γυρίστε πίσω, λοιπόν. Εγώ δεν σας θέλω. Πηγαίνετε να ξαναγίνετε απλοί πολίτες».

Οι στρατιώτες κατάλαβαν αμέσως το νόημα αυτής της προσφώνησης. Ξαφνικά, ο αρχηγός τους, έπαψε να τους θεωρεί συντρόφους του. Έχασαν την αγάπη του αρχηγού τους, το προνόμιο να βαδίζουν μαζί του και να μοιράζονται τη δόξα του.

Αυτή απλή λέξη έληξε την κρίση. Οι στρατιώτες γονάτισαν μπροστά του με κλάματα και τον παρακαλούσαν να μην τους παρατήσει. Εκείνοι θα έκαναν ό, τι ήθελε.

Με μια απλή λέξη, γεμάτη νόημα, ο Καίσαρας κατάφερε να επιλύσει μια κρίση που, σε άλλες περιπτώσεις και αν είχε επιλέξει άλλο δρόμο αντιμετώπισης, πολύ πιο «δραστικό», θα οδηγούσε σε αιματοχυσία και σπατάλη χρόνου. Έπεισε το στράτευμα να τον ακολουθήσει, λέγοντας μόνο μια λέξη. Δεν τους εκφόβισε, δεν τους απείλησε, δεν τους πολέμησε καν. Απλώς είπε μια λέξη που συντάραξε τον εσωτερικό κόσμο των στρατιωτών του πολύ πιο δυνατά, απ’ ότι θα το επιτύγχαναν ατέλειωτες αιματοχυσίες.

Συμπερασματικά, ο καλός ηγέτης με ανεπτυγμένη Στρατηγική Σκέψη, δεν καταφεύγει σε εκβιασμούς, ούτε καλλιεργεί τον φόβο για να επιτύχει κάτι. Γνωρίζει πότε να πολεμήσει και πότε να μην πολεμήσει. Δεν αντιμετωπίζει τους ανθρώπους επί των οποίων ηγείται ως εχθρούς, αλλά ως συμπολεμιστές του.

Επίλογος

Η Στρατηγική σκέψη βασίζεται στη θεμελιώδη πίστη των ηγετών ότι η επιτυχία των στόχων τους και η διαχείριση των κρίσεων που θα αντιμετωπίσουν δεν εξαρτάται πάντα από πόση πυγμή θα επιδείξουν, αλλά από το πόσο πειστικά θα αντιμετωπίσουν τους ανθρώπους, επί των οποίων ηγούνται.

Το μόνο που χρειάζεστε για να έρθω μαζί σας είναι να με πείσετε να το κάνω (Σωκράτης)

*Φιλόλογος, Μ.Α.,
Διδάκτωρ Πολιτικής Φιλοσοφίας & Φιλοσοφίας της Τέχνης
Ακαδημαϊκός Διευθυντής στο “Ελληνικό Ίδρυμα Γνώσης και Πολιτισμού”
Σύμβουλος 1ης Κοινότητας Δήμου Καλλιθέας

Διαβάστε το πρώτο μέρος ΕΔΩ