Ο πειρατής Μπαρμπαρόσα και το τουρκικό δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας

Ποιος ήταν ο Μπαρμπαρόσα 

Ο Χαϊρεντίν πασάς (Hayreddin Paşa) γνωστότερος ως Μπαρμπαρόσα ήταν ελληνικής καταγωγής αρχιναύαρχος του οθωμανικού στόλου, και κουρσάρος των ακτών της Μπαρμπαριάς (σημερινής Αλγερίας).  Το κανονικό όνομά του, στην τουρκική γλώσσα, ήταν Χιζίρ Μπιν Γιακούπ από το Αραβικό Χιντρ ιμπν Γιακούμπ.

Σύμφωνα με τις περιγραφές του Τουρκικού Ναυτικού Μουσείου, ο Μπαρμπαρόσα παρουσιάζεται ως ιδιαίτερα ευφυής και έξυπνος. Ήταν αγαπητός στους ναύτες του γιατί μιλούσε ωραία και έλεγε ανέκδοτα, ενώ φρόντιζε να τους εκπαιδεύει σκληρά ώστε να ξεχωρίζουν κατά τη διάρκεια των επιδρομών. Έχει μείνει γνωστός για την φιλία του με έναν άλλο οθωμανό πειρατή, τον Τουργκούτ Ρέις. Και οι δυο αυτοί πειρατές αποτελούσαν το «μακρύ» χέρι του σουλτάνου Σουλειμάν και αλώνιζαν τη Μεσόγειο.

Σωματικά, ο Μπαρμπαρόσα είχε σκούρα όψη, μέσο ύψος και ήταν ευτραφής. Τα μαλλιά και τα γένια, ήταν πλούσια και κόκκινα. Από το κόκκινο χρώμα της γενειάδας του πήρε και το όνομα Μπαρμπαρόσα (Barbarossa δηλαδή “κοκκινογένης”) όπως τον αποκαλούσαν οι Ιταλοί και Ισπανοί έμποροι που ήθελαν να αποφύγουν κάθε συνάντηση μαζί του στη Μεσόγειο.

Στην Ιστορία έμεινε γνωστός χάρη στη νίκη του στη Ναυμαχία της Πρέβεζας το 1538, όπου νίκησε τη χριστιανική εξαεθνική αρμάδα υπό τον Γενοβέζο ναύαρχο Αντρέα Ντόρια. Το μαυσωλείο του βρίσκεται στο Ναυτικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης, όπως και πίνακας ζωγραφικής από τη συγκεκριμένη ναυμαχία. Το άγαλμά του, επίσης, δεσπόζει στην πλατεία δίπλα στο ναυτικό μουσείο, στο πίσω μέρος του οποίου υπάρχει χαραγμένο ποίημα προς τιμήν του.

H ελληνική καταγωγή του και η πειρατεία

Ο Χαϊρεντίν γεννήθηκε στον Παλαιόκηπο στη Λέσβο μεταξύ 1475 και 1478. Σύμφωνα με τους ιστορικούς, ο πατέρας του ήταν Έλληνας, ονομαζόταν Ιάκωβος και καταγόταν από τα Γιαννιτσά. Εξισλαμίστηκε όμως και έγινε γενίτσαρος, ο οποίος κατέληξε στο οθωμανικό ιππικό (σπαχήδες) και στη συνέχεια στη Λέσβο, όπου παντρεύτηκε τη χριστιανή Κατερίνα, η οποία ήταν κόρη ιερέα. Ο αστικός μύθος αναφέρει πως η Κατερίνα ήταν χήρα και γι΄αυτό παντρεύτηκε τον Γιακούμπ, όπως ονομάστηκε ο Ιάκωβος μετά τον εξισλαμισμό του. Όταν γεννήθηκε ο Μπαρμπαρόσα, η χριστιανή μητέρά του του έδωσε το όνομα Χρήστος, ενώ οι συνομίλικοι του τον αποκαλούσαν Χιζρ. Στη πορεία όμως το αγόρι πήρε το όνομα Χαϊρεντίν, που σημαίνει Δώρο Θεού. 

Ο Μπαρμπαρόζα είχε κι ένα μεγαλύτερο αδερφό, τον Άρης ή Αρούζ ή Χουρούζ. Έμεινε γνωστός ως Ορούτς και ήταν ο πρώτος που ακολούθησε τον δρόμο της πειρατείας, καθώς έγινε μέλος σε μια κουρσάρικη γαλέρα που είχε ως βάση της το νησί της Λέσβου, το οποίο αποτελούσε κρησφύγετο για τους Έλληνες και μουσουλμάνους πειρατές. Αιχμαλωτίστηκε από τους Ιππότες της Ρόδου και υποχρεώθηκε να υπηρετεί ως σκλάβος, μέχρις ότου τον αγόρασε ένας Αιγύπτιος εμίρης. Τα αδέλφια ξανάσμιξαν στην Αλεξάνδρεια και με τη βοήθεια του εμίρη αποδείχθηκαν επιτυχημένοι επιδρομείς.

Το 1512, ο Ορούτς έχασε το ένα του χέρι σε μια προσπάθεια να καταλάβει ένα ισπανικό οχυρό στη βορειοαφρικανική ακτή. Από τότε σημειώθηκε αλλαγή στη δραστηριότητα των δύο αδελφών. Οι επιθέσεις τους εστιάζονταν όλο και περισσότερο στον ισπανικό στόλο και τις παράκτιες εγκαταστάσεις του. Όταν ο σουλτάνος του Αλγερίου απέτυχε να ανταποκριθεί κατάλληλα στην ισπανική απειλή το 1516, ο Ορούτς τού επιτέθηκε με μια κουρσαρική δύναμη και αφού τον σκότωσε, αυτοανακηρύχθηκε σουλτάνος.

Το 1518 οι μάχες με τους Ισπανούς εντάθηκαν. Σε μια επίθεση εναντίον των ισπανικών εγκαταστάσεων στο Οράν, ο Ορούτς δέχθηκε αιφνιδιαστική επίθεση και αναγκάστηκε να κλειστεί στην αλγερινή πόλη Τλέμτσεν. Προσπαθώντας να σπάσει τον κλοιό σκοτώθηκε.

Εκείνη τη χρονική περίοδο, ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα αποφάσισε να μπει στην υπηρεσία της Υψηλής Πύλης, προσεγγίζοντας τον Σουλτάνο. Στον οθωμανικό θρόνο βρισκόταν ο Σουλεϊμάν Α΄ (γνωστός και ως Μεγαλοπρεπής) ο οποίος είχε οργανώσει ισχυρό στράτευμα αλλά δυσκολευόταν στη θάλασσα. Για λογαριασμό του λοιπόν ανέλαβε αυτό το έργο ο Μπαρμπαρόσα.

Το οθωμανικό ναυτικό με τον Μπαρμπαρόσα στην ηγεσία του λεηλάτησε κάθε χωριό και πόλη των νησιών και των ακτών της Μεσογείου. Κατά τη διάρκεια των κατακτητικών και αρπακτικών επιδρομών του ο Μπαρμπαρόσα έστειλε τους Οθωμανούς και Αλγερινούς πειρατές του εναντίον πολλών νησιών του Αιγαίου με σκοπό να επιδοθούν σε αρπαγές, βιασμούς και κάθε είδους κτηνωδίες.  Οι ωμότητες του πέρασαν σε δημοτικά τραγούδια και παραδόσεις σε μια προσπάθεια να θυμίζουν στους Έλληνες τις βαρβαρότητες που υπέστησαν.

Τα περισσότερα από τα νησιά της Μεσογείου ερήμωσαν, ειδικά στις Κυκλάδες και στα Κύθηρα, στην περιοχή του Τσιρίγου. Λέγεται ότι στις επιδρομές του Μπαρμπαρόσα σκοτώθηκαν 7.000 άμαχοι και οι υπόλοιποι πουλήθηκαν ως σκλάβοι, ενώ εκείνοι που κατόρθωσαν να διαφύγουν, κρύφτηκαν στα βουνά ή πέρασαν στη Πελοπόννησο. Ακόμα και σήμερα στα Κύθηρα, στην πρωτεύουσα του νησιού, τον Άγιο Δημήτριο, γνωστή έως Παλαιοχώρα, είναι διακριτά τα ίχνη της ερήμωσης από εκείνη την πειρατική λαίλαπα.

Ανάλογη ήταν και η σφαγή στην Κέρκυρα, όπου ο Μπαρμπαρόσα και οι πειρατές του έκαψαν ολόκληραν χωριά, αιχμαλωτίζοντας πολλούς σκλάβους. Φυσικά, η βίαιη συμπεριφορά και οι τακτικές του δεν ενόχλησαν τον Σουλεϊμάν ο οποίος λάμβανε συχνά από τον αιμοσταγή πειρατή νεαρά αγόρια και κορίτσια ως σκλάβους, καθώς και θησαυρούς από την πολύτιμη λεία του.

Εμπνέοντας το δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας»

Στη σημερινή Τουρκία, ο Μπαρμπαρόσα θεωρείται ο ιδρυτής της ναυτικής δύναμης της χώρας ενώ η νίκη του στη ναυμαχία της Πρέβεζας διδάσκεται στους αξιωματικούς του τουρκικού ναυτικού ως μια λαμπρή στιγμή της οθωμανικής ιστορίας. Μιας ιστορίας που η σύγχρονη Τουρκία επιθυμεί να αναβιώσει με κάθε τρόπο.  Μάλιστα η τουρκική προπαγάνδα δε λησμονεί να χρησιμοποιεί συχνά τόσο το δικό του όνομα, όσο και του Τουργκούτ Ρέις, προκειμένου  να δημιουργήσει τις κατάλληλες εντυπώσεις.  Όπως αναφέρει συχνά και ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν, ο Μπαρμπαρόσα ήταν εκείνος που κατέστησε τη Μεσόγειο «τουρκική λίμνη» Εδώ ακριβώς βρίσκεται και η απαρχή του δόγματος της Γαλάζιας Πατρίδας.

Το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας ή αλλιώς mavi vatan είναι το δόγμα εκείνο που επιτρέπει στην Τουρκία να επεκταθεί/ ή να ελέγχει τις θάλασσες που την περιβάλλουν, όπως ακριβώς συνέβαινε επί Σουλεϊμάν, όταν ο πειρατής Μπαρμπαρόσα τρομοκρατούσε τη Μεσόγειο. Αν και ως ιδεολογικός πατέρας του δόγματος παρουσιάζεται ο αντιναύαρχος Τζιχάτ Γιαϊτζί, γνωστός ως «ο αρχιτέκτονας του μνημονίου συνεργασίας Τουρκίας-Λιβύης», ο οποίος έχει γράψει πολλά βιβλία που αναλύουν τις τουρκικές θέσεις, το δόγμα έχει παρουσιαστεί και παλαιότερα από τον ναύαρχο Τζεµ Γκιουρντενίζ, ο οποίος το είχε αναφέρει το 2006 και έπειτα το 2008. 

Δυστυχώς, δεν έχουμε αντιληφθεί ότι στην Τουρκία του Ερντογάν δεν έχουν σημασία τα πρόσωπα, αλλά τα δόγματα και ακολουθούνται από όλα τα πολιτικά κόμματα με ευλάβεια. Ακόμη και φυλακή να πάει ο ναύαρχος το δόγμα της Γαλάζιας Πατρίδας θα συνεχίσει να καλλιεργείται. Ας μη λησμονούμε επίσης πως και ο Ερντογάν το νεο -οθωμανικό δόγμα Νταβούτογλου ακολουθεί και ας τον έχει απομακρύνει από το κόμμα του.