13/12/2024

Είτε Γαλάζια Πατρίδα ή Στρατηγικό Βάθος, το ζητούμενο είναι ο νεο-Οθωμανισμός

chess-game-concept-with-realistic-board-black-white-pieces_1284-13711

 

Γράφει ο Δημήτριος Τσαϊλάς

 

 

Πίσω από τον παραπλανητικό νεο-οθωμανισμό, υπάρχει μια ουσιώδης συνέχεια εξωτερικής πολιτικής που δεν είναι άλλη από την εχθρότητα της Άγκυρας, όχι μόνο για τον Ελληνισμό αλλά για ολόκληρη τη Δύση. Καταρχήν, η τουρκική πολιτική ανέκαθεν επιδίωκε να αυξήσει την επιρροή, την ισχύ και το κύρος της χώρας στην περιοχή, κάτι που απευθύνεται σε ένα ευρύ φάσμα ισλαμιστικών και εθνικιστικών κοσμοθεωρήσεων. Επιπλέον, ήταν πάντα αντιδυτική, στο βαθμό που προσπαθούσε να αυξήσει την ισχύ του καθεστώτος της Τουρκίας έναντι της Δύσης, καθιστώντας τον εαυτό της περιφερειακό κέντρο ισχύος. Αυτό εξηγεί πώς η Άγκυρα ήταν πάντα πρόθυμη να υπομείνει την αποδοκιμασία ακόμη και των ισχυρών συμμάχων της στην Ουάσιγκτον, συνεργαζόμενη με ανατολίτικο παζάρι, με εχθρικές οντότητες για τις ΗΠΑ. Αυτές περιλαμβάνουν το Ιράν, τον Άσαντ όσο και τους εξτρεμιστές ισλαμιστές που επιδιώκουν να τον ανατρέψουν, καθώς και τη Ρωσία σήμερα.

Η επινόηση του όρου «γαλάζια πατρίδα» αντιπροσωπεύει τελικά κάτι περισσότερο από μια πράξη πολιτικής.

Σε μεγάλο βαθμό η γαλάζια πατρίδα, σηματοδοτεί μια δραματική αλλαγή στο δόγμα της τουρκικής πολιτικής και στους στρατιωτικούς κύκλους, αυτό που νεολογικά αναφέρουμε ως νεο-Οθωμανισμό. Πριν από λίγο καιρό οι αλλαγές στην τουρκική στρατηγική σκέψη συσχετίστηκαν με μεταβάσεις στη διοίκηση (ιδίως μετάβαση μεταξύ πιο κοσμικών ηγετών σε πιο θρησκευτικά συντηρητικούς). Μέχρι πρόσφατα, η εμφάνιση της ρητορικής γαλάζιας πατρίδας της Τουρκίας συνδεόταν γενικά με τον πρώην διευθυντή προσωπικού του ναυτικού, ναύαρχο Τσιχάτ Γιαϊτζί, ο οποίος έγραψε αυτή τη διατριβή και ήταν ο αρχιτέκτονας των πρόσφατων συμφωνιών με τη Λιβύη. Ωστόσο, με την πρόσφατη μετάθεση υποβάθμισης του και τελικά της παραίτησης του, οι αναλυτές έχουν αναλάβει μια νέα εκτίμηση για τον συγγραφέα και επικεφαλής υποστηρικτή της ιδέας, πρώην Τούρκο ναύαρχο Γκουρτενίζ. Η παρουσία του στα δημοφιλή τουρκικά μέσα ενημέρωσης έχει κάνει κάτι περισσότερο από το να μετατρέψει την έννοια της «γαλάζιας πατρίδας» σε μια σύγχρονη λέξη-κλειδί. Τα γραπτά του και οι τηλεοπτικές εμφανίσεις του υποδηλώνουν την ανύψωση μιας πιο επιθετικής και ανταγωνιστικής πίεσης σκέψης στους τουρκικούς κύκλους ασφαλείας.

Η “πολιτική των διατριβών” δεν είναι μια ιδιαίτερα πρόσφατη καινοτομία στην τουρκική πολιτική ζωή.

Κατά την πρώτη δεκαετία της κυριαρχίας του Ερντογάν, η τουρκική εξωτερική πολιτική έτεινε να ακολουθεί τις ιδεολογικές εντολές του διασημότερου υπουργού Εξωτερικών της χώρας, του καθηγητού Αχμέτ Νταβούτογλου. Για μεγάλο μέρος της θητείας του, ο Νταβούτογλου χαρακτήρισε την εγγενή ισχύ της Τουρκίας ως κράτος που βρίσκεται στο πολιτιστικό και ιστορικό σταυροδρόμι της Ευρώπης, της Αφρικής και της Ασίας. Αυτό το «στρατηγικό βάθος» όπως το ονόμασε, επέτρεψε στην Άγκυρα να αναλάβει  μοναδικά πλεονεκτήματα στη δημιουργία μιας νέας πολιτικής, οικονομικής και κοινωνικής τάξης στη Μέση Ανατολή και στον ευρύτερο μουσουλμανικό κόσμο. Προωθώντας αυτό το ευρύ γεωστρατηγικό όραμα για το μέλλον της Τουρκίας, ο Νταβούτογλου βρισκόταν στην πρώτη γραμμή της προώθησης μιας πρωταρχικής ατζέντας στρατηγικής συνεργασίας, αυξημένου εμπορίου και αλληλεγγύης μεταξύ των γειτόνων της χώρας, μια προσπάθεια που προαναγγέλθηκε ως «τα μηδενικά προβλήματα με τους γείτονες» της Τουρκίας. Μέχρι το 2012, ωστόσο, πολλές από τις προηγούμενες επιτυχίες αυτού του δόγματος είχαν οδηγήσει σε αποτυχία. Το υποτιθέμενο «στρατηγικό βάθος» της Τουρκίας προσέφερε ελάχιστο τρόπο μόχλευσης για την αντιμετώπιση μυριάδων κρίσεων, είτε πρόκειται για τον εμφύλιο πόλεμο της Συρίας, για την πολιορκία της Γάζας, είτε για την ανατροπή του πρώην Προέδρου της Αιγύπτου Μοχάμεντ Μόρσι. Ενώ η πολιτική καριέρα του Νταβούτογλου έπαυσε από την κυβέρνηση το 2016, στοιχεία της σκέψης του «στρατηγικού βάθους» παραμένουν ζωντανά. Μέχρι σήμερα, ο Ερντογάν εξακολουθεί να χαρακτηρίζει τον μοναδικό ρόλο της Τουρκίας ως ηγέτη στον ισλαμικό κόσμο και βασικό κράτος στη Μέση Ανατολή με προσανατολίσμό του τον νεο-Οθωμανισμό.

Συμπεράσματα

Ως οραματιστής εξωτερικής πολιτικής του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης κατά την πρώτη δεκαετία στην εξουσία, ο Αχμέτ Νταβούτογλου είδε την Τουρκία να ανταγωνίζεται τη Δύση, αλλά όχι απαραίτητα να έρθει σε σύγκρουση με αυτήν. Ενώ πίστευε σίγουρα ότι η Τουρκία είχε ιστορικά αδικηθεί από τις δυτικές δυνάμεις, φαντάστηκε επίσης, ότι η αυξανόμενη επιρροή της Τουρκίας στη Μέση Ανατολή θα μπορούσε πραγματικά να την καταστήσει πιο επιτακτική εταίρο για την Αμερική και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Επιπλέον, το όραμα του Νταβούτογλου για τη Μέση Ανατολή ταιριάζει με το φιλελεύθερο διεθνιστικό όραμα της Δύσης για τον κόσμο. Κατά καιρούς, οι προτάσεις του ακούστηκαν ακόμη και σαν μια Μέση Ανατολική Ένωση, με την Τουρκία να παίζει τον ρόλο όπως η Γερμανία στην ΕΕ, ως της ατμομηχανής οικονομικής και πολιτικής δύναμης σε μια περιοχή ενσωματωμένη μέσω ιστορικών δεσμών, εμπορικών συμφωνιών και ταξιδιών χωρίς βίζα. Η Άγκυρα μπορεί να συνεργαστεί με αντι-δυτικούς εταίρους, αλλά τελικά ήλπιζε να τους ενσωματώσει σε μια περιφερειακή τάξη την οποία η Ουάσιγκτον θα μπορούσε να επηρεάσει.

Ωστόσο, ο ισλαμιστικός εθνικισμός ώθησε τελικά τον αντι-δυτικισμό της Τουρκίας σε μια πολύ πιο εχθρική κατεύθυνση. Το πραξικόπημα του 2013 στην Αίγυπτο, καθώς και το πραξικόπημα “φιάσκο” της Τουρκίας το 2016 και η υποστήριξη των ΗΠΑ στους κούρδους μαχητές της Συρίας, άφησαν τον Ερντογάν και πολλούς γύρω να πειστούν ότι η Ουάσινγκτον επιδιώκει την καταστροφή τους. Ως αποτέλεσμα, η Τουρκία άρχισε να βλέπει τον ανταγωνισμό της με τη Δύση με όλο και περισσότερο μηδενικό άθροισμα. Επιπλέον, ο ίδιος ο κόσμος έγινε πιο έντονος από συγκρούσεις. Το όνειρο της πολιτικής και οικονομικής ολοκλήρωσης παρασύρθηκε όχι μόνο στη Μέση Ανατολή, αλλά τώρα αντιμετωπίζει πίεση στην ίδια την Ευρώπη. Σε αυτό το πλαίσιο, η Άγκυρα βλέπει τις πολλαπλές επεμβάσεις της στη Συρία, καθώς και τις στρατιωτικές επεκτάσεις στο Κατάρ και τη Λιβύη, ως μέρος μιας σκληρής εκστρατείας για να σπρώξει πίσω έναν εχθρικό άξονα περιφερειακών αντιπάλων που υποστηρίζονται από την Αμερική, που εκτείνεται από τη Μεσόγειο έως τον Περσικό Κόλπο.

Ο κίνδυνος σήμερα έγκειται στον τρόπο με τον οποίο η εμβάθυνση των περιφερειακών εντάσεων θα μπορούσε να συνενώσει τον εθνικισμό, τον ισλαμισμό και τον αντι-δυτικισμό στην Τουρκία με έναν τρόπο που αποδεικνύεται πολύ δύσκολο να ξεμπερδευτεί. Η προκλητική πολιτική της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο, προκαλώντας τα κυριαρχικά δικαιώματα στα θαλάσσια σύνορα με τον Ελληνισμό και η εξερεύνηση φυσικού αερίου σε αμφισβητούμενες περιοχές, φέρνει κοντά την Ελλάδα, την Κύπρο, την Αίγυπτο, το Ισραήλ, τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ σε έναν ανεπίσημο αντι-τουρκικό άξονα. Ως αποτέλεσμα, η μακροχρόνια σύγκρουση της Τουρκίας με την Ελλάδα και την Κύπρο, μια αιτία με πραγματικές στρατηγικές επιπτώσεις και αγαπητή σε πολλούς παραδοσιακούς εθνικιστές, έχει ενταθεί περισσότερο μετά τις συγκρούσεις της Τουρκίας με την Αίγυπτο, λόγω της δέσμευσης του Ερντογάν στη Μουσουλμανική Αδελφότητα, καθώς και τη σύγκρουση με το Ισραήλ, καθοδηγούμενη από την ενθουσιώδη υποστήριξη του Ερντογάν προς τη Χαμάς και την παλαιστινιακή υπόθεση. Όσο περισσότερο αλληλοσυνδέονται αυτές οι συγκρούσεις, τόσο πιο δύσκολο θα είναι για την τρέχουσα ή τη μελλοντική τουρκική κυβέρνηση να αποκαταστήσει τις σχέσεις με την Αίγυπτο ή να αποσυρθεί από τη Λιβύη, χωρίς να διακυβεύονται τα συμφέροντα της ίδιας της χώρας. Και όσο η Τουρκία βρίσκεται κλειδωμένη σε μια σύγκρουση με χώρες οι οποίες είναι σύμμαχοι ή εταίροι της Αμερικής θα είναι εξίσου δύσκολο για την Άγκυρα να επαναφέρει τις σχέσεις της με την Ουάσινγκτον.

Επίλογος

Τελικά καθώς θα εξυπηρετούν τους σκοπούς τους, οι ηγέτες της Τουρκίας θα συνεχίσουν αναμφίβολα να ντύνουν την εξωτερική πολιτική τους με νεο-οθωμανική ενδυμασία. Οι παρορμήσεις που συχνά αποκαλούνται νεο-οθωμανισμός, επιθετικός εθνικισμός, θρησκευτικός σοβινισμός και αντι-δυτική εχθρότητα, είναι πολύ πραγματικές σκέψεις στην Τουρκία. Επίσης πραγματικοί είναι οι διάφοροι ρεαλιστικοί γεωπολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες που οδηγούν την τουρκική λήψη αποφάσεων που αγνοεί ο νεο-οθωμανισμός. Ονειρεύονται την ημέρα που ο Ερντογάν θα οδηγεί τον τουρκικό στρατό σε μια εκστρατεία για να καταλάβει τη Βιέννη, για να εκπληρώσει την Οθωμανική τους ονείρωξη. Μέχρι τότε, χρειάζονται ένα ξύπνημα εκσυγχρονισμού της τουρκικής πολιτικής. Το θέμα είναι ποιος θα τους ξυπνήσει!!!

 

*Ο Υποναύαρχος ε.α. ΠΝ Δημήτρης Τσαϊλάς είναι Senior researcher of Strategy International και Member of Institute for National and International Security

Facebooktwitterredditpinterestlinkedinmail
Don`t copy text!