Αγ. Σοφία: Γιατί δεν υπήρξε αντίδραση από την UNESCO;
Γράφει ο Μπρόζος Γρηγόρης,
φοιτητής οικονομικού Α.Π.Θ.
Τα τελευταία χρόνια, η Τουρκία ρίχνει το βάρος της στην εδαφική της επέκταση και στην απόκτηση ενός ηγετικού ρόλου στον Ισλαμικό κόσμο. Στο πλαίσιο αυτής της αλλαγής, η τουρκική κυβέρνηση παραμέλησε τις ξένες επενδύσεις και τον επιχειρηματικό κόσμο, δίνοντας έμφαση στην οπλική βιομηχανία, στην ανέγερση πυρηνικών αντιδραστήρων κ.α. Ο Τούρκος πρόεδρος όμως δίνει πολύ μεγάλη σημεία στις επικοινωνιακές κινήσεις του. Αποφάσισε έτσι τη μετατροπή του Ιερού Ναού της Αγίας Σοφίας από μουσείο σε τζαμί. Τι σημαίνει αυτό όμως;
Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής κληρονομιάς
Ο Μουσταφά Κεμάλ κατά την διακυβέρνησή του προσπάθησε να απομακρύνει τη Τουρκία από το μοντέλο του Ισλαμικού Θεοκρατικού κράτους και να την ταυτίσει με τον δυτικό κόσμο. Αυτή του η προσπάθεια είχε ως σημεία την αλλαγή του αλφαβήτου από Αραβικό σε Λατινικό και τη μη υποχρεωτική χρήση του χιτζάμπ (μαντίλας). Σ’ αυτήν την προσπάθεια εκδυτικοποίησης της Τουρκίας, ο Μουσταφά Κεμάλ υπογράφει το 1934 προεδρικό διάταγμα σύμφωνα με το οποίο ο ιερός ναός της Αγίας Σοφίας θα γινόταν μουσείο. Το μουσείο πλέον της Αγίας Σοφίας εντάσσεται στη λίστα των μνημείων παγκόσμια πολιτιστικής κληρονομίας της Unesco το 1996.
Σύμφωνα με το άρθρο 1 του συντάγματος της Unesco, στη λίστα των μνημείων παγκόσμια πολιτιστικής κληρονομίας εντάσσονται αρχιτεκτονικά έργα, μνημιακά έργα γλυπτικής και ζωγραφικής, που έχουν εξαιρετική καθολική αξία (όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά) στους τομείς της ιστορίας, της τέχνης και της επιστήμης. Η ένταξη ενός μνημείου σ’ αυτή τη λίστα σε καμία περίπτωση δε σημαίνει την αποκλειστική εποπτεία του από τον Παγκόσμιο Οργανισμό. Το άρθρο 4 δηλώνει ξεκάθαρα ότι το καθήκον της διασφάλισης, της ταυτοποίησης, της προστασίας, της διατήρησης, παρουσίασης και μετάδοσης σε μελλοντικές γενιές της πολιτιστικής κληρονομιάς βαραίνει το κράτος υπό την επικράτεια του οποίου βρίσκεται το εκάτστοτε μνημείο.
Η δράση την επιτροπής της Unesco για την παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά περιορίζεται στη χρηματική υποστήριξη και στη συνεισφορά σε έμψυχο υλικό ( επιστήμονες, ιστορικούς κ.α.) για την προστασία και ανάδειξη των μνημείων της παγκόσμια πολιτιστικής κληρονομιάς. Στη συνέχεια, το άρθρο 5 που ορίζει τις δικαιοδοσίες του οργανισμού, αναφέρει πως αυτός μπορεί να επέμβει με νομικές ενέργεις όταν ένα μνημείο απειλείται με αλλοίωση, βανδαλισμό ή αλλαγή του χαρακτήρα του.
Θρησκευτική λατρεία σε μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς
Η Αγία Σοφία δεν είναι το μόνο θρησκευτικό μνημείο υπό την αιγίδα της Unesco. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου μνημείου αποτελεί το τζαμί Sultan Ahmed. Το ευρέως γνωστό ως μπλε τζαμί στέκεται στη καρδιά της Κωνσταντινούπολης ως μία αποτυχημένη αντιγραφή της μεγαλοπρέπειας της Αγίας Σοφίας. Στον ιερό –για τους μουσουλμάνους- αυτό χώρο γίνεται πρόσκληση για προσευχή, ενώ παράλληλα διατηρεί προφίλ μουσείου με εκατομμύρια επισκεπτών να το επισκέπτονται κάθε χρόνο. Ένα δεύτερο παράδειγμα διπλής χρήσης ενός θρησκευτικού χώρου είναι και η βασιλική του Αγίου Πέτρου στη Ρώμη. Η Αγία Έδρα ως ένα μεσαιωνικό αρχιτεκτονικό κόσμημα δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από τη λίστα των μνημείων της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς. Αυτό το status δεν εμποδίζει τους Καθολικούς ιερωμένους να τελούν τα ιερά μυστήρια εντός του ναού. Βλέπουμε ότι η Unesco επιτρέπει τη τέλεση θρησκευτικών τελετών σε προστατευόμενα μνημεία, εφόσον αυτή δεν αλλοιώνει και δε προκαλεί βλάβες στο κτίριο.
Το διάταγμα Ερντογάν
Στις 10 Ιουλίου, ο Ερντογάν υπογράφει ένα πρωτοφανές προεδρικό διάταγμα. Ένα διάταγμα που ακυρώνει την απόφαση του πρώτου Προέδρου της Τουρκίας ,Μουσταφά Κεμάλ, ο οποίος μετέτρεψε την Αγία Σοφία σε μουσείο. Από αυτή την ημέρα, η τουρκική προπαγάνδα δεν έχει σταματήσει να διατυμπανίζει για το νέο τζάμι που ο Ερντογάν χάρισε στο Ισλάμ. Αυτό όμως είναι η μισή αλήθεια. Στην πραγματικότητα, το προεδρικό διάταγμα δίνει στην Αγία Σοφία τον διπλό χαρακτήρα που περιγράφηκε. Οι επισκέπτες θα μπορούν να επισκέπτονται το μνημείο και στο μέλλον, ενώ παράλληλα θα πραγματοποιείται προσευχή ορισμένες φορές το χρόνο. Αυτός άλλωστε είναι ο λόγος που δεν έχει αντιδράσει ουσιαστικά η Unesco. Το μεγάλο θέμα που υπάρχει είναι τα Βυζαντινά ψηφιδωτά. Το Ισλάμ απαγορεύει την απεικόνιση προσώπων σε λατρευτικούς χώρους. Επoμένως, θα πρέπει να καλύπτονται τις ώρες που θα τελείται προσευχή. Προσφυγή σε διεθνή δικαστήρια και εμπλοκή της Unesco θα υπάρξει μόνο εάν φθαρούν ή καταστραφούν αυτά τα ψηφιδωτά προκειμένου να τελεστεί η ισλαμική προσευχή.
Η μεγάλη ευκαιρία
Ο Τούρκος πρόεδρος έχει ανοίξει πλέον το δρόμο για την τέλεση θρησκευτικών μυστηρίων εντός της Αγίας Σοφίας. Ο ‘’δρόμος’’ αυτός όμως δεν αναφέρεται μόνο στους Μουσουλμάνος. Το τούρκικο σύνταγμα δεν αναγνωρίζει καμία θρησκεία ως κυρίαρχη ( σε αντίθεση με το Ελληνικό). Σύμφωνα με το άρθρο 10 ‘’ Όλοι είναι ίσοι ενώπιον του νόμου χωρίς διάκριση ως προς τη γλώσσα, φυλή, χρώμα, φύλο, πολιτική γνώμη, φιλοσοφική πίστη, θρησκεία και αίρεση ή οποιαδήποτε τέτοια βάση ‘’. Με απλά λόγια, εφόσον οι Μουσουλμάνοι Τούρκοι πολίτες τελούν λειτουργίες σε κάποιο ιστορικό κτήριο, έχουν ακριβώς το ίδιο δικαίωμα και οι Χριστιανοί Τούρκοι πολίτες. Έτσι, η κοινοτήτων των Ορθοδόξων Χριστιανών με τουρκική υπηκοότητα μπορεί να απατήσει την τέλεση Χριστιανικών μυστηρίων στον Ιερό Ναό ορισμένες φορές το χρόνο.
Συμπέρασμα
Ο Ερντογάν με την τέλεση προσευχής στην Αγία Σοφία προσπαθεί να εξισώσει των εαυτό του με τον Μωάμεθ τον Πορθητή. Είναι πολύ σημαντικό η Ελληνική κοινή γνώμη να μην παρασύρεται και πείθεται από την προπαγάνδα και το λαϊκισμό της Άγκυρας. Η Ελλάδα, από την πλευρά της, προσπάθησε να δώσει διεθνή χροιά στο θέμα και να κινήσει διαδικασίες για επιβολή κυρώσεων. Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε από αυτή την ιστορία είναι ότι καμία χώρα δεν πήρε ανοιχτά το μέρος της Ελλάδας. Μάλιστα υπήρξαν και Ορθόδοξες χώρες που έμμεσα στήριξαν την Άγκυρα. Γι΄αυτό επιβλάλλεται στο ζήτημα της Αγίας Σοφίας, αλλά και στα υπόλοιπα ζητήματα που θα αντιμετωπίσουμε με την Τουρκία το επόμενο διάστημα θα πρέπει να σχεδιάσουμε τις κινήσεις μας βασιζόμενοι στις δικές μας δυνάμεις και όχι στον ξένο παράγοντα.
Πηγές
https://www.hagiasophia.com/hagia-sophia-museum/
https://whc.unesco.org/en/conventiontext/
https://www.wmf.org/project/hagia-sophia
https://www.nytimes.com/2020/07/10/world/europe/hagia-sophia-erdogan.html
https://news.artnet.com/art-world/hagia-sophia-mosque-museum-1893761
https://global.tbmm.gov.tr/docs/constitution_en.pdf
