Κρίση σκέψης
Γράφει ο δρ Δημήτρης Γκίκας
“Φιλοσοφία οφείλεις να σπουδάζεις έστω κι αν δεν είχες χρήματα περισσότερα από όσα χρειάζονται για να πάρεις ένα λύχνο ελαίου και χρόνο λιγότερο από εκείνο που μεσολαβεί από τα μεσάνυχτα ως το λάλημα του αλέκτορα” (Holderlin)
Η μελέτη της φιλοσοφίας δεν υπήρξε ποτέ μια στείρα ακαδημαϊκή ενασχόληση. Είναι μια πρακτική τέχνη που βοηθά τον άνθρωπο να παραμείνει σκεπτόμενος. Από την Πλατωνική αλληγορία του Σπηλαίου μέχρι και την αναζήτηση της αλήθειας μέσω της εκπαίδευσης του Κομφούκιου, η φιλοσοφία προσφέρει μία και μόνο οδό: αυτή που εξελίσσει τη σκέψη.
Κάθε κρίση που ξεσπά στην ανθρωπότητα δημιουργεί πρωτίστως μια κρίση σκέψης. Δεν είναι τυχαίο ότι οι μεγάλες φιλοσοφίες δημιουργήθηκαν σε εποχές μεγάλης κρίσης, εποχές μεταβατικές. Οι μεγάλοι φιλόσοφοι επηρέασαν την εποχή τους τόσο, ώστε άλλαξαν τον ρου της ιστορίας. Επηρέασαν από απλούς ανθρώπους έως ηγέτες, δημιούργησαν κινήματα πνευματικά, επαναστάσεις, ρηξικέλευθες πολιτικές θεωρήσεις…
Η εποχή που ζούμε είναι εποχή των μεγάλων κρίσεων. Από την οικονομική στην υγειονομική κρίση, ο άνθρωπος διαφαίνεται ακόμα γυμνός κι ανυπόδητος. Η επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη δεν τον κατέστησε άτρωτο σε ασθένειες, όπως δεν τον κατέστησαν ευτυχισμένο οι σύγχρονες οικονομικο-πολιτικές «συνθήκες σταθερότητας».
Κάθε κρίση δημιουργεί στον άνθρωπο την αίσθηση της ανημποριάς. Η τραγικότητα της ανθρώπινης φύσης οφείλεται ακριβώς στο γεγονός ότι, ενώ θεωρεί ότι ελέγχει τα πάντα, ακόμα και την ίδια του τη μοίρα, στην πραγματικότητα, όσο εξελιγμένος κι αν είναι, αντιλαμβάνεται τελικά ότι παραμένει το ίδιο θνητός κι αδύναμος, με μικρές γνωστικές δυνατότητες που ελάχιστα επηρεάζουν την ίδια τη ζωή. 100 χρόνια μετά από μια παρόμοια υγειονομική κρίση, οι ίδιοι φόβοι, οι ίδιες ανησυχίες, η ίδια ανημποριά, ακόμα και τα ίδια μέτρα αντιμετώπισης. Σα να μην προχώρησε τίποτε στην επιστήμη, σαν να μην εξελίχθηκε ο άνθρωπος. Εκεί που ήμασταν έτοιμοι να απογειωθούμε, να σηκωθούμε λίγο ψηλότερα, να αισθανθούμε γιγάντιοι, γειωθήκαμε από έναν μικροσκοπικό, αόρατο εχθρό…
Κάθε κρίση φέρνει τον φόβο. Ούτε η επιστήμη, ούτε η νέα τεχνολογία, ούτε η ανθηρή οικονομία δεν μας απαλλάσσουν τελικά από τον μεγαλύτερο φόβο που νιώθουμε, αυτόν του θανάτου. Κάθε κρίση γίνεται κρίση υπαρξιακή. Κάθε κρίση αναγεννά τους ίδιους και τους ίδιους φόβους.
Τι κάνει η φιλοσοφία; Αρχικά, μας παρηγορεί. Δίνει τη σωστή διάσταση στα πράγματα. Μας θυμίζει ότι δεν είμαστε, ούτε μπορούμε να γίνουμε θεοί. Μας θυμίζει ταυτόχρονα την αξία του να είμαστε άνθρωποι. Αίρει τη γνωστική αλαζονεία, καταρρίπτει την επιστημονική αυθάδεια. Μας θυμίζει ότι η ύπαρξή μας, η γνώση μας, η δύναμή μας, έχει όρια. Το σημαντικότερο, παύουμε να κυριευόμαστε από τον φόβο.
Επιπλέον, η φιλοσοφία ανοίγει δρόμους. Δίνει εναλλακτικές διαδρομές. Μας μαθαίνει ότι δόγμα δίχως πίστη είναι κενό, επιστήμη δίχως αρετή είναι στείρα, ύλη δίχως πνεύμα είναι ανούσια. Η φιλοσοφία είναι η μοναδική διέξοδος του ανθρώπου όχι μόνο από τον φόβο του θανάτου, αλλά και από το πνευματικό σκοτάδι, τη χειραγώγηση, τον ισοπεδωτικό μονισμό της αλήθειας. Η φιλοσοφία μας δείχνει ότι η αλήθεια δεν είναι ιδιοκτησία μιας μόνο ιδεολογίας, μιας μόνο επιστήμης, ενός μόνο τομέα πολιτισμού.
Κάθε κρίση είναι πρωτίστως μια κρίση σκέψης. Αλλά αν δεν μάθουμε να σκεπτόμαστε, κάθε κρίση δεν θα είναι ποτέ τίποτε άλλο από μια επανάληψη των ίδιων λαθών, μια οπισθοδρόμηση στα κατώτερα ένστικτα, τον φόβο, την αλαζονεία, την ύβρη.
Κάθε κρίση μας φέρνει αντιμέτωπους με δύο αρχετυπικούς αντιπάλους, δύο οντολογικές εκ διαμέτρου αντίθετες βιοθεωρίες: το “σκέπτεσθαι” και το “φοβείσθαι”. Η σκέψη απελευθερώνει, ο φόβος υποδουλώνει. Είναι πάντα η συνειδητοποίηση της αξίας του να σκεπτόμαστε που μας βγάζει τελικά από την κρίση…
“Δεν ελπίζω τίποτε, δεν φοβούμαι τίποτε. Είμαι λεύτερος”. (Ν. Καζαντζάκης)
