Η πανδημία και ο νέος κόσμος που έρχεται
Γράφει ο δρ Δημήτρης Γκίκας
Η πανδημία και ο τρόπος αντιμετώπισής της δρομολογεί εξελίξεις που θα αλλάξουν την πορεία του κόσμου. Η «κανονικότητα», όπως τη γνωρίζαμε, δεν πρόκειται να εμφανιστεί ξανά. Αντίθετα, συνεχείς αναζωπυρώσεις της πανδημίας και εμφανίσεις αντίστοιχων υγειονομικών κρίσεων, οι οποίες μάλιστα έχουν προαναγγελθεί από τους ειδικούς και τους παγκόσμιους οργανισμούς, φαίνεται πως θα αποτελέσουν τη νέα πραγματικότητα.
Η πανδημία αναδεικνύει σημαντικά προβλήματα στον τρόπο που η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει εξίσου σημαντικές πτυχές της δραστηριότητάς της. Τομείς του ανθρώπινου πολιτισμού φαίνεται πως επηρεάστηκαν και θα επηρεαστούν από την υγειονομική κρίση. Ως εκ τούτου, θα βιώσουμε ένα ντόμινο παγκόσμιων εξελίξεων που θα αλλάξουν τον τρόπο που η ανθρωπότητας αντιμετωπίζει τον εαυτό της και το περιβάλλον στο οποίο ζει.
Η εμφάνιση της πανδημίας συνδέεται με τις μη βιώσιμες πρακτικές που ακολουθήθηκαν, εδώ και χρόνια, στον τομέα του διεθνούς τουρισμού. Ήδη ο παγκόσμιος μαζικός τουρισμός είχε κατηγορηθεί ως αίτιο της κλιματικής αλλαγής. Η σχέση πανδημίας και Τουρισμού είναι πλέον αλληλένδετα φαινόμενα. Ο τουρισμός προκάλεσε την κρίση κι αυτή με τη σειρά της προκάλεσε την κατάρρευση του τουρισμού. Η κατάρρευση του τουρισμού δεν θα έχει μόνο οικονομικές επιπτώσεις, ειδικά σε χώρες, όπως η Ελλάδα, όπου μεγάλο μέρος της οικονομικής της δραστηριότητας βασίζεται σ’ αυτόν. Η κατάρρευση του τουρισμού σε παγκόσμιο επίπεδο θα έχει, επίσης, σοβαρές συνέπειες σε κοινωνικό, πολιτιστικό και πολιτικό επίπεδο, καθώς η μετακίνηση των ανθρώπων πλέον, αν δεν καταρρεύσει ολοσχερώς, πάντως θα αποτελεί δραστηριότητα για λίγους και για πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως τα επαγγελματικά ταξίδια.
Η πανδημία εστιάζει στην κοινωνική αποστασιοποίηση, δεδομένο που θα οδηγήσει σε σοβαρές κοινωνιολογικές αλλαγές. Το αισιόδοξο σενάριο μιλά για μια προσωρινή κατάσταση, η οποία θα αλλάξει κάποιες από τις συνήθειές μας που αφορούν γενικότερα στις ανθρώπινες σχέσεις. Το απαισιόδοξο αναφέρεται σε μια πραγματικά ρηξικέλευθη υιοθέτηση εντελώς νέων εννοιών κοινωνικοποίησης, όπου θα επικρατούν οι εικονικές φόρμες κοινωνικού συσχετισμού. Αυτό δεν θα επηρεάσει μόνο τις φιλικές/ερωτικές σχέσεις, αλλά και τα θεμέλια της ανθρώπινης κοινωνικότητας, την οικογένεια, το σχολείο, το εργασιακό περιβάλλον. Η φυσική απόσταση θα αποτελέσει τη νέα «νόρμα». Όσο, μάλιστα θα ανακύπτουν νέες πανδημίες και νέοι ιοί/ασθένειες, τόσο περισσότερο οι άνθρωποι θα εθίζονται στην έλλειψη της φυσικής επαφής και στην εικονική κοινωνικότητα.
Η πανδημία θα παράσχει, χρόνο με τον χρόνο, ακόμα μεγαλύτερες δυνατότητες ελέγχου των ανθρώπων από την πολιτική εξουσία. Ο έλεγχος αυτός θα επηρεάσει σημαντικές πτυχές της ανθρώπινης δραστηριότητας, επιβάλλοντας εντελώς διαφορετικούς κανόνες και «νόρμες», όπως η κοινωνική αποστασιοποίηση, η χρήση προστατευτικών μέτρων όπως η μάσκα προσώπου και τα γάντια, ο απόλυτος έλεγχος στον τρόπο και τον χρόνο μετακίνησης των ανθρώπων, ο απόλυτος έλεγχος στην οικονομική/επιχειρηματική ζωή των πολιτών, η υποχρέωση στην τήρηση αυστηρών πρωτοκόλλων όχι μόνο υγειονομικού τύπου, αλλά και άλλων μορφών τυποποιημένης συμπεριφοράς (φυσική απόσταση, υιοθέτηση συγκεκριμένων τύπων κοινωνικής και εργασιακής ταυτότητας και συγκεκριμένων προτύπων ψυχαγωγίας και διασκέδασης, περιθωριοποίηση θρησκευτικών καθηκόντων κ.ο.κ.). Οι νέες αυτές τακτικές δεν θα παραμείνουν αναπάντητες. Νέες μορφές κοινωνικών και πολιτικών κινημάτων θα κάνουν την εμφάνισή τους, νέα μανιφέστα και επαναστατικές μορφές δράσης και συγκρούσεις, νέες πολιτικές φιλοσοφίες θα διαμορφωθούν σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σημαντικά στοιχεία τοπικής πολιτιστικής κουλτούρας θα περιοριστούν ή θα εξαφανιστούν. Εξ αφορμής της πανδημίας, ήδη από τους πρώτους μήνες της εμφάνισής της, έλαβε χώρα μια προσπάθεια να προωθηθούν συγκεκριμένα μοντέλα διαχείρισης και αντιμετώπισής της που θα είχαν παγκόσμια εφαρμογή (lockdown, προστατευτικές μάσκες κ.ο.κ.), χωρίς μάλιστα να ληφθούν υπόψη ή να μελετηθούν ερευνητικά τοπικές ιδιαιτερότητες που αφορούσαν κλιματικές συνθήκες, είδος και μέγεθος αστικοποίησης, κοινωνικές ιδιαιτερότητες, ενώ σε πολλές περιπτώσεις, για χάρη των παγκόσμιων μέτρων αντιμετώπισης, χαρακτηρίστηκαν ως επικίνδυνες για τη διασπορά του ιού συγκεκριμένες τοπικές δραστηριότητες (π.χ. θρησκευτικές γιορτές, επιχειρηματικές δραστηριότητες, κοινωνικές εκδηλώσεις κ.ο.κ.).
Στον επιστημονικό τομέα, η πανδημία κατέδειξε, κατά τα φαινόμενα, μια αδυναμία της παγκόσμιας ερευνητικής κοινότητας να προχωρήσει σε αλλαγές του τρόπου που αντιμετωπίζεται η επιστήμη σήμερα. Αλληλοαναιρούμενες έρευνες, αλληλοσυγκρουόμενες δηλώσεις, πορίσματα με αμφίβολες μεθόδους και διφορούμενα αποτελέσματα, διχαστικές απόψεις και επιστημονική διγλωσσία καθόρισαν εδώ και περίπου 8 μήνες μια παγκόσμια ερευνητική προσπάθεια που πέφτει συνέχεια σε κενό και που τη διασώζει μονάχα μια πολιτική υποβοήθηση. Η πανδημία δεν έδειξε μόνο τα όρια της επιστημονικής έρευνας, αλλά και τα ευρύτερα γνωστικά μας όρια. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι οι έρευνες αντιμετωπίζουν τον άνθρωπο όχι ως μοναδική, διακριτή ύπαρξη και οντότητα, αλλά ως αριθμητικό σύνολο και απρόσωπο αντικείμενο στατιστικής μελέτης. Επίσης χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι δεν δόθηκε καμία σημασία στο αίτιο της δημιουργίας της πανδημίας και πώς θα μπορούσαμε να αποφύγουμε νέες, αλλά μόνο στο πώς θα την αντιμετωπίσουμε συμπτωματικά. Όμως, αυτό που προβληματίζει περισσότερο είναι το πόσο εύκολα η επιστήμη, όταν δεν κατόρθωσε να πείσει με τη δική της γλώσσα, στηρίχτηκε στη δύναμη της πολιτικής γλώσσας. Η πολιτική εξουσία αντικατέστησε την επιστημονική πειθώ.
Η πανδημία μας οδηγεί σε έναν νέο κόσμο, εντελώς διαφορετικό από αυτόν που γνωρίζαμε. Οπωσδήποτε, είναι ακόμα νωρίς να γνωρίζουμε αν αυτός ο κόσμος θα είναι καλύτερος ή χειρότερος. Το σίγουρο, όμως είναι ότι, με βάση τα όσα συνέβησαν ως τώρα, οι νοσηρές αντιλήψεις, φανερές ή κρυφές, που κυριάρχησαν στον «παλαιό κόσμο» διατήρησαν τη δυναμική και το στίγμα τους και καθοδηγούν τον «νέο κόσμο» που ανατέλλει. Το μέλλον μοιάζει δυσοίωνο, όχι μόνο λόγω της πανδημίας, αλλά και διότι δεν φαίνεται να αλλάξαμε τίποτε στον τρόπο που αντιμετωπίζουμε, ως ανθρωπότητα, τον εαυτό μας και το περιβάλλον στο οποίο ζούμε…
