Γιατί ο Λουκασένκο παραμένει ακόμη στην εξουσία
Του Andrei Kolesnikov
Carnegie Moscow Center
Οι πολίτες πρέπει να μπορούν να “βλέπουν” τον εαυτό τους στο πρόσωπο του κυβερνήτη τους, λέει ο Μεγάλος Δούκας στο μυθιστόρημα Royal Highness του Thomas Mann το 1909. Και ίσως κάποτε, ο μέσος Λευκορώσος όντως να “είδε” τον εαυτό του σε κάποιο βαθμό στον πρόεδρο Alexander Lukashenko. Αλλά για τα 25 χρόνια που έχει κυβερνήσει τη χώρα, η εικόνα αυτού του μέσου Λευκορώσου έχει αλλάξει, όπως έχει αλλάξει και η κοινωνική δομή της κοινωνίας της Λευκορωσίας –παρά της τεχνητές προσπάθειες διατήρησης στοιχείων του σοβιετικού συστήματος. Για αυτό, εντελώς απροσδόκητα για τον Lukashenko, ακόμη και η εργατική τάξη έχει ξεσηκωθεί εναντίον του, οδηγώντας τον Λευκορώσο δικτάτορα να περιγράψει αυτή τη συγκεκριμένη πτυχή της τρέχουσας κρίσης, ως “πισώπλατη μαχαιριά”.
Ένας 50άρης εργάτης σε ένα εργοστάσιο, βρέθηκε σε λογομαχία με τον Lukashenko, και την κέρδισε με την απλή αλήθεια. “Οι άνθρωποι έχουν κουραστεί από εσένα”, δήλωσε στον φαινομενικά αιώνιο πρόεδρο. Από αυτή την άποψη, όταν παρακολουθεί κανείς τις εξελίξεις στη Λευκορωσία είναι σαν να κοιτάζει σε έναν καθρέφτη τον Ρώσο πρόεδρο Putin. Οι πρόσφατες διαδηλώσεις στο Khabarovsk μπορούν ασφαλώς να θεωρηθούν ότι αποτυπώνουν την κόπωση του Putin, και στα επόμενα χρόνια, κινδυνεύει να γίνει ο κύριος συναισθηματικός μοχλός πίσω από κάθε είδους διαμαρτυρία, οι οποίες γρήγορα παίρνουν πολιτικό χαρακτήρα, ακόμη και εάν προέρχονται από ένα τοπικό γεγονός, όπως τις κατασκευές ή περιβαλλοντικά ζητήματα.
Αυτή η κόπωση εκδηλώθηκε πιο καθαρά στις διαδηλώσεις που έλαβαν χώρα στην πλατεία Bolotnaya της Μόσχας το 2011-2012, αν και αυτό το γεγονός τώρα φαίνεται ότι έχει ξεχαστεί. Τότε, φαινόταν σαν ο απολυταρχικός ηγέτης της Ρωσίας, ο οποίος είχε ανακοινώσει την επιστροφή του στην προεδρία μετά από την τετράχρονη παραμονή του ως πρωθυπουργός, θα έπρεπε να ακούσει την κοινωνία των πολιτών και αν δεν παραιτούνταν, θα έπρεπε τουλάχιστον να οδηγηθεί σε συνομιλίες. Αλλά τίποτα από αυτά δεν συνέβη.
Αντιθέτως, ο Putin περίμενε να περάσει το peak των διαδηλώσεων, στη συνέχεια τις κατέστειλε σκληρά και άρχισε να αντικαθιστά την υβριδική μορφή αυταρχισμού της Ρωσίας με ένα πλήρες αναπτυγμένο σύστημα που άφησε σχεδόν κανένα περιθώριο στην αντιπολίτευση να αγωνιστεί για την εξουσία.
Ενεργώντας είτε με λογικούς υπολογισμούς ή από πολιτική διαίσθηση, ή απλώς από επιθυμία για την εξουσία, ο Lukashenko όπως και ο Putin, δεν έχει εισέλθει σε διαπραγματεύσεις με την αντιπολίτευση, η οποία περιγράφεται με μεγαλύτερη ακρίβεια ως κοινωνία των πολιτών. Πριν από λίγες ημέρες φαινόταν ότι είχε στριμωχτεί στη γωνία. Τώρα είναι πολύ πιο σίγουρος: ένας δικτάτορας που μάχεται για να διατηρήσει την εξουσία του. Ακόμη και γίνεται όλο και πιο δύσκολο να κρατηθεί στην εξουσία, είναι ξεκάθαρα αποφασισμένος να βγει νικητής από την μάχη με την αστική κοινωνία.
Το καθεστώς του Lukashenko σήμερα είναι πολύ πιο σκληρό από τη ρωσική δομή εξουσίας που υπήρχε το 2011-2012, το οποίο είχε χαλαρώσει κάπως υπό την προεδρία του Dmitri Medvedev. Επομένως, η καταστολή στη Λευκορωσία ξεκίνησε άμεσα και με εντυπωσιακά παράλογη σκληρότητα. Οι siloviki (υπηρεσίες ασφαλείας) συμπεριφέρθηκαν όχι σαν εκπρόσωποι του κράτους με μονοπώλιο της νόμιμης –και ως εκ τούτου, λογικής- βίας, αλλά σαν μια άγρια φυλή ή σαν κατακτητές. Αναμφίβολα θα συνεχίσουν να το κάνουν. Προς υπεράσπισή τους, υπερασπιζόταν τον Lukashenko, και ανταμείφθηκαν από αυτόν αναλόγως.
Οι siloviki, ο στρατός και ένα σημαντικό τμήμα της κρατικής γραφειοκρατίας παραμένουν στην πλευρά του Lukashenko. Όποιος κρατικός αξιωματούχος έχει προσπαθήσει να έλθει σε συμβιβασμό με τους διαδηλωτές, όπως οι αρχές της πόλης Grodno, έχει προκαλέσει την δυσαρέσκεια του Lukashenko, για να το θέσουμε ήπια.
Ο Lukashenko έχει αρνηθεί να μπει σε διάλογο με το συντονιστικό συμβούλιο της αντιπολίτευσης. Δεν έχει καμία πρόθεση να περάσει το υπόλοιπο της ζωής του στην σύνταξη, να μαζεύει πατάτες από μια κατοικία έξω από την πόλη με αντάλλαγμα εγγυήσεις για την ασφάλεια και την ευημερία του. θέλει να κυβερνά και να συντρίψει όλους εκείνους που προσπάθησαν να καταπατήσουν τα δικαιώματά του ως δικτάτορα. Μπορεί να είναι στην εξουσία για 26 χρόνια, αλλά δεν έχει τελειώσει ακόμη.
Αλλά η εγκατάλειψη της πιθανότητας να αρχίσει να μοιράζεται την εξουσία υπό προϋποθέσεις, ο Lukashenko έχει αυξήσει τις πιθανότητες να καταλήξει σε μια διαφορετική κρατική ντάτσα: σε υποχρεωτική εξορία έξω από τη Μόσχα, το παραδοσιακό τόπο ανάπαυσης εκδιωχθέντων πολιτικών από χώρες της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Αυτό ασφαλώς, εάν η Μόσχα συνεχίσει να είναι μαζί του. Διαφορετικά μπορεί να χρειαστεί να απευθυνθεί στις επαφές του στην Κίνα.
Ο Lukashenko αντιμετωπίζει το κλασικό απολυταρχικό δίλημμα: να αποφύγει μια επανάσταση κάνοντας συμβιβασμούς και εισάγοντας στοιχεία πραγματικής δημοκρατίας ή –ανεξάρτητα από το αυξανόμενο τίμημα της παραμονής στην εξουσία- να επιστρέψει στην κοστοβόρα καταστολή με υψηλές συνέπειες. Επέλεξε την δεύτερη επιλογή, κάτι που θα κάνει τη ζωή πολύ πιο περίπλοκη. Δεν θα είναι πλέον σε θέση να αλληλεπιδρά με τη Δύση: όχι μετά από αυτά που έκανε στους δικούς του ανθρώπους. Επομένως, έχει εξασφαλίσει ότι θα εξαρτάται πάντα πλήρως από τον Putin, τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά.
Ακόμη και αν ο Lukashenko κερδίσει αυτό το επεισόδιο της επανάστασης στη Λευκορωσία (δηλαδή, αν συντρίψει τις διαμαρτυρίες), ρισκάρει να χάσει τα πάντα μακροπρόθεσμα –ακόμη ίσως και την ελευθερία του- στα επόμενα επεισόδια της αναπόφευκτης αντιπαράθεσης με την αφυπνισμένη αστική κοινωνία της Λευκορωσίας. Διότι δεν έχει καμία πρόθεση να πάει ξανά για ύπνο σύντομα.
Η τύχη του Lukashenko είναι ένα προειδοποιητικό παραμύθι. Η αδιαλλαξία του είναι ένα καλό μάθημα για δικτάτορες στο πώς να διατηρούν την εξουσία βραχυπρόθεσμα. Αλλά είναι κακό παράδειγμα όσον αφορά στη διασφάλιση της προσωπικής του ασφάλειας και ήρεμων ετών συνταξιοδότησης, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα. Είναι απίθανο κάποιος να αναφέρει στον Lukashenko τη διακήρυξη του Βρετανού Earl Grey στο Κοινοβούλιο το 1831: “η αρχή της μεταρρύθμισής μου είναι να αποτρέψει την ανάγκη για επανάσταση, μεταρρύθμισης για να διατηρήσω, όχι για να ανατρέψω”.
Η κοινωνική δομή στη Ρωσία, με τους ολιγάρχες του πετρελαίου και του αερίου που ζουν (προς το παρόν) σε υψηλά ενοίκια, δεν είναι κάτι πολύ συνηθισμένο στη Λευκορωσία. Αλλά πολιτικά, τόσο η Ρωσία όσο και η Λευκορωσία είναι μετα-σοβιετικά απολυταρχικά καθεστώτα των οποίων οι οικονομίες στηρίζονται στον κρατικό καπιταλισμό (ή στον εμπόρευματοποιημένο σοσιαλισμό). Και τα διάφορα κοινωνικά στρώματα ενοποιούνται από την απολυταρχική κόπωση –για διάφορους λόγους, αλλά με τις ίδιες συνέπειες: ένα μεγάλο βαθμό δυσαρέσκειας.
Ακριβώς για αυτόν τον λόγο, το Κρεμλίνο θα πρέπει να παρατηρεί τη γειτονική Λευκορωσία πολύ στενά, και για άλλη μία φορά να ζυγίσει τα υπέρ και τα κατά δύο πολύ διαφορετικών επιλογών από το δίλημμα του δικτάτορα.
πηγή: Capital.gr
