Από την 11η Σεπτεμβρίου στη σύγχρονη τρομοκρατία

Γράφει ο Θεόδωρος Γιαννόπουλος*

Η 11η Σεπτεμβρίου του 2001 είναι μια μέρα που έχει χαραχθεί στη μνήμη εκατομμυρίων ανθρώπων, κυρίως των Αμερικανών. Τρεις χιλιάδες αθώοι άνθρωποι έχασαν την ζωή τους εκείνη τη μοιραία Τρίτη. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας ο Πρόεδρος Τζορτζ Μπους απευθύνθηκε στον αμερικανικό λαό λέγοντας: «Οι τρομοκρατικές επιθέσεις μπορεί να ταρακούνησαν τα θεμέλια των μεγαλύτερων κτιρίων μας, αλλά δεν μπορούν να αγγίξουν τα θεμέλια της Αμερικής». Πριν από μερικές μέρες, συπληρώθηκαν 19 χρόνια από την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους. Αρκετοί εξακολουθούν να υποστηρίζουν πως η 11/9 ήταν «η μέρα που άλλαξε τον κόσμο», η μέρα που έδειξε πως η Αμερική, παρά την τεράστια πολιτική, στρατιωτική και οικονομική ισχύ, ήταν ευάλωτη σε μεγάλα τρομοκρατικά χτυπήματα.

Κανένας δεν αμφισβητεί πως η 11/9 ήταν η πιο σοκαριστικη τρομοκρατική επίθεση, λόγω του τεράστιου αριθμού θυμάτων. Όμως δεν ήταν ούτε η πρώτη ούτε η τελευταία τρομοκρατική επίθεση που έζησε ο δυτικός κόσμος. Μέσα στα επόμενα χρόνια η Ευρώπη γνώρισε τις συνέπειες της τρομοκρατίας. Στις 11 Μαρτίου του 2004, 191 άνθρωποι σκοτώθηκαν από την τρομοκρατική επίθεση στους συρμούς του προαστιακού της Μαδρίτης. Ένα χρόνο αργότερα, στις 7 Ιουλίου του 2005, τέσσερις νεαροί Βρετανοί μουσουλμάνοι πυροδότησαν αυτοσχέδιες βόμβες μέσα σε σακίδια σε τρεις συρμούς του μετρό κι ένα λεωφορείο στο Λονδίνο, κατά τη διάρκεια της πρωινής ώρας αιχμής. Συνολικά. σκοτώθηκαν 52 άνθρωποι και οι τραυματίες υπολογίζοταν γύρω στους 700. Τα πιο πρόσφατα μεγάλα χτυπήματα έγιναν στο Παρίσι το 2015 ,με 129 νεκρούς και περισσότερους από 200 τραυματίες, και στην Αγγλία το 2017, όπου παρατηρήθηκαν τρεις τρομοκρατικές επιθέσεις μέσα σε ένα τετράμηνο. Από το 2017 μέχρι και σήμερα, δεν έχουν παρατηρηθεί μεγάλες τρομοκρατικές ενέργειες, υπήρξαν όμως μεμονωμένες δράσεις, όπως εκείνη στο Στρασβούργο το 2018.

Η τρομοκρατία εξακολουθεί να είναι φλέγον ζήτημα για όλα τα κράτη. Είναι μια μορφή ασύμμετρης απειλής. Δύσκολα μπορεί κάποιος να σταματήσει έναν τρομοκράτη που είναι πεπεισμένος πως ,είτε για θρησκευτικούς είτε για ιδεολογικούς σκοπούς, πράττει το σωστό. Φυσικά, οι τρομοκρατικές οργανώσεις προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα και υιοθετούν νέες τακτικές και μέσα για να πετύχουν το στόχο τους. Ακόμη και τεχνολογία, που φαινομενικά είναι ακίνδυνη, μπορεί να μετατραπεί σε όπλο στα χέρια ενός τρομοκράτη. Δεν είναι λίγα τα σενάρια που θέλουν τους τρομοκράτες να χρησιμοποιούν μη επανδρωμένα σκάφη (drones) για τις αποστολές τους. Και δεν αναφερόμαστε στα στρατιωτικά drones, όπως αυτά που χρησιμοποιήθηκαν για τις επιθέσεις στις δεξαμενές πετρελαίου στην Σαουδική Αραβία (2019) και την Συρία (2020), αλλά σε αυτά που έχει πρόσβαση ο μέσος καταναλωτής. Μπορούμε να φέρουμε σαν παράδειγμα το περιστατικό στο αεροδρόμιο Γκάτγουικ. Στις 19 Δεκεμβρίου του 2018, εντοπίστηκαν δύο drones να πετούν από το κέντρο ελέγχου σε κοντική απόσταση από το αεροδρόμιο και αμέσως σήμανε συναγερμός. Ως αποτέλεσμα δεν έγινε καμία προσγείωση ή απογείωση μέχρι αργά τη νύχτα. Αν και δεν βρέθηκε κάποιο κίνητρο για τρομοκρατικό χτύπημα, το συμβάν από μόνο του θέτει ένα σημαντικό ερώτημα: Τι θα γινόταν άραγε εάν κάποιο drone έπεφτε πάνω σε έναν κινητήρα ενός αεροπλάνου τη στιγμή της προσγείωσης;

Φυσικά, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η πλειοψηφία των χωρών του κόσμου έχει μεταβεί στην εποχή της πληροφορίας. Η τεχνολογία εξελίσσεται συνεχώς και αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ζωής μας. Αυτό όμως μπορεί να μας καθιστά ευάλωτους σε κυβερνοεπιθέσεις. Μια κυβερνοεπίθεση μπορεί να έχει ως στόχο, απλώς να «εκφοβίσει», όπως έγινε στα επίσημα site των ελληνικών και τουρκικών υπουργείων. Υπάρχουν όμως πολύ χειρότερα σενάρια, που ξεφεύγουν από την σχετικά «αθώα» πράξη του να ρίξεις έναν διαδικτυακό ιστότοπο. Ας φανταστούμε το χάος που θα επικρατούσε στους δρόμους μεγάλων πόλεων, όπως στο Λονδίνο ή στην Νέα Υόρκη, αν κάποιος κατάφερνε να διεισδύσει στο κυκλοφοριακό δίκτυο και καθήλωνε όλες τις συγκοινωνίες, από τα φανάρια στους δρόμους, μέχρι τους συρμούς του μετρό. Ή ας προσπαθήσουμε να κάνουμε εικόνα την καταστροφή που θα προκαλούταν, για παράδειγμα, στην Ολλανδία αν κάποιος έμπαινε στο σύστημα που ελέγχει τις πύλες των φραγμάτων, την περίοδο που αυξάνοταν η στάθμη του νερού.

Γίνεται εύκολα αντιληπτό πως μια κυβερνοεπίθεση μπορεί να προκαλέσει ολέθριες συνέπειες. Μέχρι στιγμής, δεν έχουμε ζήσει κάποιο από τα εφιαλτικά σενάρια, αλλά υπάρχει πάντα η περίπτωση της Εσθονίας για να μας προϊδεάζει. Στις 27 Απριλίου του 2007, ξεκίνησε μια σειρά απο κυβερνοεπιθέσεις στους δικτυακούς τόπους της Εσθονικής κυβέρνησης και πολλών επιχειρήσεων της χώρας. Οι κυβερνοεπιθέσεις συνεχίστηκαν για αρκετές εβδομάδες και η Εσθονία κατηγόρησε την Ρωσία για αυτές. Μέχρι και σήμερα, η Ρωσία αρνείται κάθε κατηγορία, ενω η επίθεση οδήγησε στην δημιουργία του Cooperative Cyber Defence Centre of Excellence ( CCDCOE ) , ενός παρακλαδιού του ΝΑΤΟ αφιερωμένο σε θέματα κυβερνοασφάλειας.

Ίσως η 11/9 να είναι η μοναδική στο είδος της, οπότε και να είναι δύσκολο να επαναληφθεί. Η πραγματική ερώτηση όμως είναι η εξής : Κατά πόσο είναι τα κράτη έτοιμα να προστατέψουν τους πολίτες τους από τα άλλα είδη τρομοκρατικών χτυπημάτων ή από μεγάλες κυβερνοεπιθέσεις; Αρκετοί ειδικοί υποστηρίζουν πως για να προλαμβάνονται τρομοκρατικά χτυπήματα, πρέπει οι μυστικές υπηρεσίες κάθε κράτους να παρακολουθουν τους υπόπτους, όχι μόνο στην πραγματική ζωή αλλά και στον κυβερνοχώρο. Αυτή η τοποθέτηση όμως, ανοίγει απο μόνη της έναν «ασκό του Αιόλου» , καθώς δημιουργούνται εύλογα ερωτήματα για την προστασία των προσωπικών δεδομένων αλλά και της ιδιωτικής ζωής.

*φοιτητής του τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς