Η Τουρκία διπλωματικά απομονωμένη στον αραβικό κόσμο

Semih Idiz 
Αl Monitor 

Η ισλαμιστική εξωτερική πολιτική της Τουρκίας υπό τον Πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει δημιουργήσει σοβαρό πρόβλημα στους δεσμούς της Άγκυρας με τον αραβικό κόσμο.  Οι μέρες που ο Ερντογάν και τα μέλη του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) θεώρησαν ότι η ισλαμιστική τους ταυτότητα θα έφερναν αυτόματα την Τουρκία και τα αραβικά καθεστώτα πιο κοντά, έχουν περάσει από καιρό. Η έντονη κριτική του Ερντογάν για το Ισραήλ, αφού ήρθε στην εξουσία σχεδόν πριν από δύο δεκαετίες, αρχικά τον έκανε ιδιαίτερα δημοφιλή στους Άραβες ηγέτες. 

Οι πολιτικές του οι οποίες είχαν ως στόχος τις χώρες όπου αναπτύχθηκε η Αραβική Άνοιξη και βασίζονταν κυρίως στην υποστήριξη της Μουσουλμανικής Αδελφότητας και των παραγόντων της,  εξαφάνισαν εν μία νυκτί ουσιαστικά την στήριξη των αραβικών χωρών προς το πρόσωπό του. Με εξαίρεση το Κατάρ, το οποίο σαφώς έχει τους  δικούς του λόγους να στηρίζει την Τουρκία, ο Ερντογάν σήμερα δεν έχει σχεδόν καθόλου φίλους μεταξύ των Αράβων ηγετών.

Εν τω μεταξύ, ο αριθμός των Αράβων εχθρών και αντιπάλων της Τουρκίας έχει αυξηθεί δύο φορές σε σύγκριση με την κατάσταση πριν από το 2002, όταν το AKP ανέλαβε για πρώτη φορά την εξουσία. Οι πρόσφατες αποφάσεις των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και του Μπαχρέιν για τη σύναψη διπλωματικών δεσμών με το Ισραήλ είναι μόνο τα τελευταία εμπόδια για την Άγκυρα σε μια περιοχή όπου κάποτε στόχευε να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο.

Η Άγκυρα βρίσκεται σε επιφυλακή έναντι της απώλειας  πολιτικού εδάφους στην περιοχή, δεδομένου ότι και άλλες αραβικές χώρες μπορούν να επιλέξουν να ενταχθούν με τα ΗΑΕ και το Μπαχρέιν. Αντέδρασε μάλιστα θυμωμένα τον Αύγουστο στην απόφαση των ΗΑΕ να καθιερώσει διπλωματικούς δεσμούς με το Ισραήλ, κατηγορώντας το κράτος του Κόλπου ότι «προδίδει τον παλαιστινιακό σκοπό για τα στενά του συμφέροντα». «Η ιστορία και η συνείδηση των ανθρώπων στην περιοχή δεν θα ξεχάσουν ποτέ ούτε θα συγχωρήσουν αυτήν την υποκριτική πράξη», ανέφερε σε δήλωσή του το Υπουργείο Εξωτερικών της Τουρκίας.

Τα ΗΑΕ, ωστόσο, απλώς έκαναν ό, τι έκανε η Τουρκία  το 1949 όταν αναγνώρισε το κράτος του Ισραήλ και καθιέρωσε διπλωματικούς δεσμούς. Η Τουρκία και το Ισραήλ συνεχίζουν να έχουν δεσμούς σε πρεσβευτικό επίπεδο σήμερα, παρά την παγωμένη και συχνά εχθρική τους σχέση. Περιέργως, η Άγκυρα δεν είχε επίσημο σχόλιο σχετικά με την τελετή υπογραφής τεσσάρων εθνών στην Ουάσινγκτον, υπό την εποπτεία του Αμερικανού Προέδρου,  Ντόναλντ Τραμπ.

Το Ιράν είναι το κύριο μέλημα των σουνιτικών καθεστώτων της περιοχής σήμερα, ειδικά μεταξύ των κρατών του Κόλπου με επικεφαλής τη Σαουδική Αραβία. Ωστόσο, πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι η ανάμειξη της Άγκυρας στις υποθέσεις του αραβικού κόσμου και η ισχυρή υποστήριξή της προς τη Μουσουλμανική Αδελφότητα συνέβαλαν επίσης στην ώθηση ορισμένων από αυτά τα καθεστώτα προς το Ισραήλ.

Ο έμφυτος φόβος της Τουρκίας για εξωτερική πολιτική παρέμβαση δεν την εμπόδισε να προσπαθήσει να παρέμβει στις εσωτερικές υποθέσεις της Αιγύπτου, της Συρίας και της Λιβύης με σκοπό να φέρει στην εξουσία των χωρών αυτών κυβερνήσεις φιλικές προς την ίδια.  Μάλιστα, οι Τούρκοι αξιωματούχοι εξορθολογίζουν  αυτή την  ανάμειξη υποστηρίζοντας ότι η καθιερωμένη αντιδημοκρατική και κατασταλτική τάξη στην περιοχή δεν αντιπροσωπεύει τη βούληση του λαού. Οι αξιωματούχοι λένε ότι αυτό που κάνει η Τουρκία είναι επομένως ηθικά αιτιολογημένο.

Πολλοί υποστηρικτές του Ερντογάν στην Τουρκία πιστεύουν επίσης ότι αν θέλει  ο ίδιος να διεκδικήσει την ηγεσία με δημοκρατικές εκλογές σε οποιαδήποτε σουντιτική χώρα στη Μέση Ανατολή θα εκλεγεί με μεγάλη διαφορά. Ενώ μπορεί να υπάρχει κάποια αλήθεια σε αυτό το επιχείρημα, εξακολουθεί να ισοδυναμεί με ευσεβείς πόθους. Δεδομένου του τρόπου με τον οποίο κατανέμεται η εξουσία στον αραβικό κόσμο σήμερα, η τρέχουσα κατάσταση είναι απίθανο να αλλάξει σύντομα.

Ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορεί να αλλάξει αυτή η κατάσταση είναι εάν ανατραπούν τα καθεστώτα στην περιοχή. Αυτά τα καθεστώτα, ωστόσο, είναι σοφότερα από την ξεχασμένη Αραβική Άνοιξη και είναι πιο προετοιμασμένα από κάθε άλλη φορά με κατασταλτικά μέτρα για την αποτροπή επανάληψης παρόμοιων γεγονότων.

Εν τω μεταξύ, οποιαδήποτε υποστήριξη που μπορεί να έχει ο Ερντογάν στον αραβικό πληθυσμό δεν έχει μεταφραστεί σε γεωστρατηγικά πλεονεκτήματα για την Άγκυρα.

Το γεγονός ότι η Αραβική Άνοιξη ώθησε τους Ισλαμιστές στην πρώτη γραμμή της περιφερειακής πολιτικής εξασφάλισε επίσης ότι πολλές μη Αραβικές δυνάμεις – συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών, της Ρωσίας και της Κίνας – γενικά ευνοούν το  status quo που υφίσταται.

Η Τουρκία παραμένει η μόνη αξιοσημείωτη περιφερειακή δύναμη που συνεχίζει να παρέχει ισχυρή υποστήριξη και καταφύγιο στη Μουσουλμανική Αδελφότητα και τους οπαδούς της. 

Η φιλοξενία του Ερντογάν στα ανώτερα μέλη της Χαμάς στην Κωνσταντινούπολη στις 22 Αυγούστου προκάλεσε την οργισμένη αντίδραση της Ουάσινγκτον, η οποία θεωρεί την ισλαμιστική παλαιστινιακή ομάδα ως τρομοκρατική οργάνωση. Η Άγκυρα απάντησε υπογραμμίζοντας ότι η Χαμάς εκλέχθηκε δημοκρατικά και προσπάθησε να επαναφέρει στην τάξη στην Ουάσινγκτον κατηγορώντας ότι υποστηρίζει ομάδες που η Τουρκία θεωρεί τρομοκρατικές οργανώσεις. Δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι πολλά από τα τρέχοντα καθεστώτα στη Μέση Ανατολή πιστεύουν ότι η Άγκυρα θα προσπαθεί πάντα να χρησιμοποιεί κάθε ευκαιρία που παρουσιάζεται για να επιφέρει αλλαγή καθεστώτος στην περιοχή προκειμένου να ταιριάζει στα συμφέροντά της.

Σχολιάζοντας την τελετή υπογραφής στην Ουάσινγκτον την προηγούμενη εβδομάδα, ο  πολιτικός αναλυτής του Al Jazeera, Marwan Bishara, έγραψε: «Αυτό είναι κάτι περισσότερο από μια συμμαχία παρά μια συμφωνία – μια συμμαχία που κατευθύνεται ενάντια στις περιφερειακές δυνάμεις, το Ιράν και την Τουρκία».

Η αυξανόμενη αποστροφή προς την Τουρκία ώθησε επίσης την Αίγυπτο και τα ΗΑΕ να ενταχθούν στον αντι-τουρκικό διεθνή συνασπισμό που αναδύθηκε στην ανατολική Μεσόγειο, όπου η Άγκυρα και η Αθήνα βρίσκονται σε διένεξη για τα δικαιώματα εξερεύνησης ενέργειας.

Ο Αιγύπτιος υπουργός Εξωτερικών, Sameh Shoukry, δήλωσε στον Αραβικό Σύνδεσμο στις 9 Σεπτεμβρίου ότι οι κατάφωρες τουρκικές πρακτικές και παρεμβάσεις σε πολλές αραβικές χώρες είναι οι σημαντικότερες αναδυόμενες απειλές για την αραβική εθνική ασφάλεια σήμερα.

Η Άγκυρα και το Κάιρο διαφωνούν από τότε που ο πρώτος δημοκρατικά εκλεγμένος πρόεδρος της Αιγύπτου, ο Ισλαμιστής, Mohammed Morsi, και η υποστηριζόμενη από τη Μουσουλμανική Αδελφότητα κυβέρνησή του ανατράπηκαν τον Ιούλιο του 2013 από τον στρατό, με επικεφαλής τον σημερινό Πρόεδρο Abdel Fattah al-Sisi.

Ο απόστρατος  Naim Baburoglu πιστεύει ότι η Τουρκία πρέπει να προετοιμαστεί για το ενδεχόμενο οι άλλες αραβικές χώρες να ακολουθήσουν το προβάδισμα των ΗΑΕ και του Μπαχρέιν. Πολλοί αναλυτές πιστεύουν ότι τα ΗΑΕ και το Μπαχρέιν δεν θα μπορούσαν να έχουν κάνει τις κινήσεις που έκαναν χωρίς την ευλογία της Σαουδικής Αραβίας, της ισχυρής χώρας  της περιοχής.

Ο Baburoglu, υπογραμμίζοντας τους στενούς στρατιωτικούς δεσμούς που έχει το Κατάρ με τις Ηνωμένες Πολιτείες, είπε ότι πιστεύει πως και αυτό το Κράτος του Κόλπου – που είναι ο μόνος φίλος που έχει σήμερα η Τουρκία στην περιοχή – θα μπορούσε να πιεστεί από την Ουάσινγκτον και να εξομαλύνει τους δεσμούς του με το Ισραήλ. Μάλιστα, σε πρόσφατη τηλεοπτική του συνέντευξη υποστήριξε ότι η Ουάσιγκτον εργάζεται σκληρά για να τερματίσει τις διαφορές της Ντόχα με τα άλλα κράτη του Κόλπου και εξέφρασε την πεποίθησή του ότι αυτό θα επιτευχθεί σύντομα. «Οι δεσμοί μεταξύ Τουρκίας και Κατάρ δεν θα είναι οι ίδιοι όπως πριν, εάν ομαλοποιηθούν οι σχέσεις του Κατάρ με τα κράτη του Κόλπου», δήλωσε χαρακτηριστικά. «Ας μην ξεχνάμε ότι προϋπόθεση που έχουν τα κράτη του Κόλπου για την εξομάλυνση αυτών των δεσμών είναι το κλείσιμο της τουρκικής στρατιωτικής βάσης στο Κατάρ», πρόσθεσε.

Άλλοι αναλυτές υπενθυμίζουν ότι το Κατάρ έχει ήδη επαφές με το Ισραήλ και επισημαίνει την πρόσφατη κατάπαυση του πυρός που διαπραγματεύτηκε μεταξύ του εβραϊκού κράτους και της Χαμάς. Ο Ahmet Tasgetiren, ένας θρήσκος μουσουλμάνος πολιτικός σχολιαστής που κάποτε υποστήριζε τον Ερντογάν αλλά τώρα τον αντιτίθεται, επισημαίνει ότι ο «ισλαμισμός» είναι μια έγκυρη ιδεολογική προσέγγιση. Ωστόσο, αμφισβητεί εάν η Τουρκία, ως κράτος, θα έπρεπε να έχει υιοθετήσει αυτήν την προσέγγιση ως το θεμέλιο της εξωτερικής της πολιτικής. «Ο ισλαμισμός στο επίπεδο των ιδεών μπορεί πάντα να υπάρχει. … Ωστόσο, η γλώσσα της εξωτερικής πολιτικής πρέπει να είναι πολύ πιο ευέλικτη. Είναι σημαντικό να είμαστε σε θέση να συναντηθούμε και να μιλήσουμε με όλους », έγραψε ο Tasgetiren στη στήλη του στην εφημερίδα Karar. Και πρόσθεσε: «Σίγουρα δεν είναι ένα υγιές σημάδι για μια ισλαμική χώρα να απομακρυνθεί από τις ισλαμικές χώρες που αναπτύσσουν σταδιακά δεσμούς με το Ισραήλ».

Mετάφραση: Geopolitics Editorial Team