Γιατί η Ρωσία τηρεί στάση αναμονής στον Καύκασο;
Του Alexander Baunov
Carnegie Moscow Center
Πολλοί παρατηρητές έχουν εκφράσει έκπληξη ότι στο νέο πόλεμο που έχει ξεσπάσει μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, η Ρωσία δεν βιάζεται να βοηθήσει τον επίσημο σύμμαχο της από τη Συλλογική Συμφωνία για την Ασφάλεια, την Αρμενία. Το ζήτημα σαφώς δεν είναι μόνο ότι οι μάχες δεν λαμβάνουν χώρα στην ίδια την Αρμενία αλλά σε έδαφος που ελέγχεται από αυτή, ενώ δεν είναι επισήμως αναγνωρισμένο ότι ανήκει σε αυτή. Η Ρωσία δεν σπεύδει να βοηθήσει τον σύμμαχό της διότι δεν έχει σημασία μόνο το ποιος δέχεται την επίθεση, αλλά από ποιον τη δέχεται.
Σε αντίθεση με άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες με παγωμένες συγκρούσεις (Γεωργία, Ουκρανία και Μολδαβία), το Αζερμπαϊτζάν δεν έχει εχθρικό status απέναντι στη Ρωσία. Δεν είχε ποτέ μια κυβέρνηση που να μετέτρεψε την αντί-ρωσική ρητορική σε βασικό προϊόν της εξωτερικής της πολιτικής ή τη διακήρυξη της χειραφέτησής της από τη Ρωσία ως τον βασικό της στόχο.
Το Αζερμπαϊτζάν εξαφάνισε τα αγάλματα του Λένιν και τα ονόματα δρόμων που τιμούσαν Σοβιετικούς ηγέτες εδώ και πολύ καιρό, αλλά δεν μετέτρεψε αυτή τη διαδικασία σε θέαμα με σκοπό να προσβάλει τη Μόσχα. Μετά από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, το Αζερμπαϊτζάν έχει αναπτύξει μια πολυκατευθυνόμενη εξωτερική πολιτική βασισμένη γύρω από την αρχή ότι οι δεσμοί του με τη Μόσχα δεν θα εξαφανιστούν αλλά θα γίνουν ασθενέστεροι, και ότι θα πρέπει να κινηθούν πιο κοντά προς τη Δύση, ειδικά επειδή του Μπακού πάντα υποπτευόταν ότι η κυβέρνηση Yeltsin έχει συμπάθειες στην Αρμενία. Μια κοινή τοπική ερμηνεία του πρώτου πολέμου στο Καραμπάχ, είναι ότι το Αζερμπαϊτζάν δεν έχασε από τους Αρμένιους, αλλά από τη Ρωσία.
Για τον Ρώσο πρόεδρο Vladimir Putin, ο οποίος εστιάζει ιδιαίτερα στον ρόλο της Ρωσίας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι σημαντικό ότι η άποψη των Αζέρων αξιωματούχων για τον πόλεμο, συμπίπτει κυρίως με αυτή της Ρωσίας, και ότι οι ήρωες πολέμου τιμώνται και η Ημέρα της Νίκης γιορτάζεται στις 9 Μαΐου. Στη σύγχρονη εθνική αφήγηση του Αζερμπαϊτζάν, η Ρωσία δεν κατηγορείται για όλα τα προβλήματα του παρελθόντος και του παρόντος, και 200 χρόνια συνύπαρξης με τη Ρωσία σε ένα κράτος, περιγράφονται ότι είχαν και την θετική τους πλευρά επίσης.
Το Αζερμπαϊτζάν έχει συνεργαστεί με το ΝΑΤΟ και προσέφερε συμβολικά στρατό στις επιχειρήσεις του ΝΑΤΟ, αλλά δεν έχει εκφράσει ποτέ καμία επίσημη φιλοδοξία να ενταχθεί στη συμμαχία. Μεταξύ των πρώην σοβιετικών κρατών, το Αζερμπαϊτζάν πάντα υπήρξε ένα παράδειγμα του πώς να ακολουθήσει μια εξωτερική πολιτική που είναι πλήρως ανεξάρτητη από την Ρωσία, διατηρώντας καλές σχέσεις με τη Μόσχα και τον Putin. Αυτό το παράδειγμα είναι επίσης σημαντικό για την ίδια τη Ρωσία, καθώς δείχνει ότι οι καλές σχέσεις με τη Μόσχα δεν χρειάζεται να έρθουν με κόστος την υποταγή ή την συμμετοχή σε projects ενοποίησης με τη Ρωσία, και ότι η ανεξαρτησία από τη Μόσχα δεν συνεπάγεται απαραίτητα σύγκρουση με τη Ρωσία ή επιδεικτική προσέγγιση με τους εχθρούς της.
Επομένως η Ρωσία ίσως έχει λόγους να βοηθήσει την Αρμενία, αλλά δεν έχει κανένα λόγο να τιμωρήσει το Αζερμπαϊτζάν. Ούτε η ρωσική κυβέρνηση ούτε ο λαός έχουν λόγο να αναπτύξουν τη στρατιωτική δύναμη της χώρας εναντίον του Αζερμπαϊτζάν.
Επίσης έχει σημασία ασφαλώς το ποιος δέχθηκε την επίθεση. Η Αρμενία είναι ένας σημαντικός σύμμαχος της Ρωσίας. Αλλά το Κρεμλίνο ανησυχεί για την τρέχουσα αρμενική κυβέρνηση από όταν ήρθε στην εξουσία, καθώς είναι αποτέλεσμα της αλλαγής του καθεστώτος που ήρθε από τις διαδηλώσεις στους δρόμους: μια πολύχρωμη επανάσταση τη οποία το Κρεμλίνο θεωρεί ως θανατηφόρα αμαρτία.
Από τη στιγμή που τοποθετείται ως δημοκρατική, η κυβέρνηση του Αρμένιου πρωθυπουργού Nikol Pashinyan, δεν επιβάλει περιορισμούς στην ελευθερία των ΜΜΕ, κάτι που έχει οδηγήσει σε πολλές επικριτικές δημοσιεύσεις για τη Ρωσία, καθώς και σε πολλές επαινετικές για τη Δύση. Αυτά αναφέρονται στη ρωσική ηγεσία, η οποία σύμφωνα με τις παραδόσεις της ρωσικής διπλωματίας, συνηθίζει να ψάχνει στα ΜΜΕ για σημάδια αλλαγής της επίσημης θέσης.
Ακόμη χειρότερα, ο Pahinyan καλωσορίζει τη δραστηριότητα των δυτικών ΜΚΟ, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που χρηματοδοτούνται από τον Αμερικανό φιλάνθρωπο George Soros, ο οποίος έχει κατηγορηθεί από τους υπέρ-συντηρητικούς ότι χρηματοδοτεί τις πολύχρωμες επαναστάσεις. Σε ό,τι αφορά στο Κρεμλίνο, το να επιτρέπει σε αυτές τις ΜΚΟ να λειτουργούν ελεύθερα, δεν είναι τίποτα λιγότερο από παραβίαση της ασφάλειας. Η δεύτερη θανατηφόρα αμαρτία της τωρινής αρμενικής κυβέρνησης στα μάτια του Κρεμλίνου, είναι η δίωξη του πρώην προέδρου Robert Kocharyan.
Η επιφυλακτικότητα της Ρωσίας σε ό,τι αφορά στην Αρμενία συνδέεται επίσης με το γεγονός ότι, ανεξαρτήτως του ρόλου του Putin, οι Ρώσοι διπλωμάτες -τόσο στη δεκαετία του 1990 όσο και τώρα- αισθάνονται ότι το Γιέρεβαν έχασε χρόνο ενώ θα μπορούσε να έχει επιλύσει την εδαφική του διαφωνία ειρηνικά. Η Μόσχα αντιλαμβάνεται ότι η στρατιωτική νίκη της Αρμενίας, μια μικρή και φτωχή χώρα, έναντι του πλουσιότερου και με περισσότερο πληθυσμό Αζερμπαϊτζάν, ήταν τυχαία όσο και οτιδήποτε άλλο.
Η Ρωσία συζήτησε μια πιθανή λύση με την Αρμενία που θα περιλάμβανε ότι η Αρμενία θα κέρδιζε τη νομική αναγνώριση του μεγαλύτερου μέρους του Καραμπάχ σε αντάλλαγμα να παραιτηθεί από ορισμένες περιοχές που κέρδισε κατά τη διάρκεια του πολέμου. Αλλά η δημοκρατική φύση της αρμένικης κυβέρνησης την απέτρεψε από το να κάνει τον συμβιβασμό. Οποιαδήποτε παραχώρηση στο θέμα του Καραμπάχ απειλεί να καταρρίψει την αρμένικη ηγεσία.
Επομένως, η Αρμενία μπορεί να είναι σύμμαχος της Ρωσίας αλλά το Αζερμπαϊτζάν δεν είναι εχθρός της, και ούτε και η Τουρκία είναι, η οποία υποστηρίζει το Αζερμπαϊτζάν. Εάν ο επιτιθέμενος ήταν η Γεωργία για παράδειγμα, η οποία υποστηρίζει από τις ΗΠΑ, τα πράγματα θα ήταν πολύ πιο απλά. Θα ήταν επίσης πιο απλά εάν ήταν η Ουκρανία ή η Μολδαβία που προσπαθούν να αποκαταστήσουν την εδαφική τους ακεραιότητα με έναν τέτοιο τρόπο.
Η συνεργασία της Ρωσίας με την Τουρκία, παρά τις εντάσεις και τις περιοδικές συγκρούσεις, επιτρέπει στη Ρωσία να παραμείνει στη Σύρια και να διεξάγει τις δραστηριότητες της στη Λιβύη χωρίς μεγάλες απώλειες. Αλλά το πιο σημαντικό, βοηθάει ώστε να δημιουργηθεί μια κατάσταση στην οποία οι περιφερειακές συγκρούσεις μπορούν να επιλυθούν χωρίς αμερικανική εμπλοκή – κάτι που η Ρωσία εκτιμά ιδιαίτερα. Ο εκτοπισμός των ΗΠΑ από τις περιφερειακές συγκρούσεις είναι πιο σημαντικό για τη Ρωσία από το να σταματήσει άλλες περιφερειακές δυνάμεις από το να κερδίσουν έναν μεγαλύτερο ρόλο σε αυτές.
Το να είναι ελεύθερη να δράσει χωρίς δυτική παρέμβαση είναι επίσης σημαντικό για την Τουρκία, και για αυτό τον λόγο συμβιβάζεται με την παρουσία της Ρωσίας σε συγκρούσεις που η Άγκυρα θεωρεί σημαντικές. Ο Putin και ο Τούρκος ομόλογός του Erdogan, ενώνονται από την κοινή αντίστασή τους στη Δύση και την κοινή του φιλοδοξία για έναν μεγαλύτερο ρόλο στις παγκόσμιες υποθέσεις. Αυτή η αντί-δυτική πλατφόρμα είναι πιο σημαντική από ό,τι η κοινή χριστιανική πλατφόρμα στην οποία η Αρμενία στηρίζει τις ελπίδες της.
Η Αρμενία βρίσκεται σε ένα τρίγωνο συμμαχιών. Για τη Ρωσία, η Αρμενία είναι ένας επίσημος σύμμαχος, η Τουρκία είναι ένας εταίρος, αν και δύσκολος. Και το Αζερμπαϊτζάν ήταν μέχρι που ξέσπασε ο πόλεμος ως ένα παράδειγμα πρότυπης συμπεριφοράς στον μετά-σοβιετικό χώρο, για να μην αναφέρουμε ένα ίδιο καθεστώς: μια εξατομικευμένη δικτατορία.
Πολλοί στη ρωσική κυβέρνηση υποπτεύονται ότι η συμμαχία με την Αρμενία προκύπτει από την ανάγκη να υπερασπιστεί το Καραμπάχ. Ωστόσο για τον λόγο αυτό, καθώς και για να σώσει τα προσχήματα, η Ρωσία δεν θα επιτρέψει στην Αρμενία να χάσει το Καραμπάχ εντελώς.
Ένας αρχικός παράγοντας της πιθανής ρωσικής στρατιωτικής παρέμβασης είναι οι αναφορές ότι οι Σύριοι αντάρτες αγωνίζονται για το Αζερμπαϊτζάν στο Καραμπάχ, έχοντας σταλεί εκεί από την Τουρκία. Η Ρωσία δεν έχει κανένα λόγο να τιμωρήσει τοον στρατό του Αζερμπαϊτζάν, αλλά βλέπει Ισλαμιστές μαχητές από τη Μέση Ανατολή ως έναν νόμιμο στόχο. Εξάλλου, τους έβαλε σε πόλεμο στη Συρία, επομένως γιατί να μην κάνει το ίδιο τώρα που είναι στον Καύκασο, πολύ πιο κοντά στο σπίτι;
Ανάλογα με τις θέσεις των στρατών στο πεδίο και της ανιχνευσιμότητας τόσο του Putin όσο και του Erdoogan, ο πόλεμος θα μπορούσε να τελειώσει σε κάτι κοντά στο status quo, με συμβολικές απώλειες και αποκτήσεις, ή σε μια νέα ισορροπία δυνάμεων που μοιάζει με εκείνη προς την οποία προηγουμένως η Ρωσία ώθησε την Αρμενία. Μόνο που θα συμφωνηθεί στο πεδίο της μάχης αντί στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Σε αυτή την περίπτωση ορισμένα αδιαμφισβήτητα και επί του παρόντος ερηπωμένα αγροτεμάχια αζέρικης γης θα επιστραφούν στο Αζερμπαϊτζάν, ενώ άλλα, με μεγάλο πληθυσμό Αρμένικο, θα παραμείνουν στην Αρμενία και το καθεστώς τους για άλλη μία φορά θα αποτελέσει αντικείμενο διαπραγματεύσεων. Από αυτή την άποψη, η Ρωσία έχει ένα πλεονέκτημα έναντι της Τουρκίας, από τη στιγμή που έχει πρόσβαση και στο Γέρεβαν και στο Μπακού. ΜΙα νέα ισορροπία δυνάμεων δεν θα απαλλάξει την Αρμενία από την ανάγκη για συμμαχία με τη Ρωσία, αλλά θα την καταστήσει κάπως πιο ελεύθερη.
πηγή: Capital.gr
