Τηλε: Πέρα από όρια της ανθρώπινης επαφής
Γράφει ο δρ Δημήτρης Γκίκας
Το «τηλε-» είναι ένα αρχαίο ελληνικό πρόθεμα. Το συναντάμε ήδη στον Όμηρο, όμως η χρήση του δεν ήταν και τόσο συχνή. Ο Τηλέ-μαχος, ο γιος του Οδυσσέα του πολυμήχανου, παρουσιάζεται σα φοβισμένο κουτάβι μπροστά στους μνηστήρες που του τρώνε την περιουσία και κυνηγάνε να παντρευτούν τη μάνα του, ώσπου εμφανίζεται ο πατέρας του να του διδάξει ότι όταν πολεμάς για τη ζωή και την αξιοπρέπειά σου το κάνεις κοιτώντας το φόβο (και τους εχθρούς σου) στα μάτια, ακόμα κι όταν πολεμάς με τηλέμαχα όπλα, όπως ένα τόξο ή ένα ακόντιο.
Το πρόθεμα «τηλε-» στη σύγχρονη εποχή ήρθε για να μείνει. Από την τηλε-όραση και το τηλέ-φωνο έως και την τηλ-εκπαίδευση, η γενιά μας χαρακτηρίζεται πια από την επιβολή μιας εξ αποστάσεως καθημερινότητας, όπου η επαφή είτε απαγορεύεται (για υγειονομικούς ή/και πολιτικούς λόγους), είτε υποβαθμίζεται απέναντι σε τρόπους επικοινωνίας όπου το «στυλ» και τα «εφέ» κυριαρχούν κι εντυπωσιάζουν.
Οι κοινωνιολόγοι και οι ψυχολόγοι θα πρέπει να αρχίσουν να ψάχνουν νέους όρους για τα καινά φαινόμενα που αρχίζουν να διακρίνονται. Η ζωή εξ αποστάσεως, οι κοινωνικές σχέσεις δίχως επαφές, η απομακρυσμένη εργασία και εκπαίδευση προωθούνται ως «λύσεις», ως «η επόμενη μέρα της ανθρωπότητας». Εκεί που είχαμε αρχίσει να αναφερόμαστε στη σπουδαιότητα της συναισθηματικής νοημοσύνης, όπου σημαίνοντα ρόλο παίζουν οι λεκτικές και μη λεκτικές φόρμες επικοινωνίας, η διαχείριση καταστάσεων εντός ομάδων, οι νέες ηγετικές δεξιότητες και ικανότητες των ανθρώπων να μεταφέρουν το μήνυμά τους δημιουργώντας κατάλληλες συναισθηματικές υποδοχές – όλα προϋποθέτουν μια «δια ζώσης» συνάντηση μεταξύ ανθρώπων – ξαφνικά επιβλήθηκε μια ασυναίσθητη κατάσταση, μια συνάντηση δια μέσου μηχανών, όπου ούτε η βλεμματική επαφή έχουν αξία, ούτε οι χειρονομίες. Η μη λεκτική διάσταση της επικοινωνίας καταργείται, ακόμα και το λεκτικό (προφορικό ή γραπτό) τείνει να αντικατασταθεί από α-λεκτικά σύμβολα, ενώ η παραγωγή πρωτότυπου λόγου αρχίζει να αποτελεί μια δεξιότητα που, πλέον αφορά όλο και λιγότερους ανθρώπους.
Θλίβομαι που βλέπω ότι οι πολιτικές ηγεσίες σε παγκόσμιο επίπεδο, με αφορμή μια υγειονομική κρίση, επιχαίρουν που παίρνουν μέτρα κοινωνικού αποκλεισμού. Θλίβομαι που βλέπω ανθρώπους που υιοθέτησαν τόσο εύκολα το μότο της «μη-επαφής», αυτή την ολέθρια κοινωνική αποστασιοποίηση, σαν να ήταν εκεί ως δεύτερη φύση τους και περίμενε να βγει. Θλίβομαι που βλέπω εργαζόμενους να επικοινωνούν μονάχα μ’ ένα μηχάνημα, παιδιά να μην έρχονται σε επαφή με τους συμμαθητές τους ή τους δασκάλους τους. Θλίβομαι που η ανθρωπότητα περνά σε μια νέα βαρβαρότητα, χωρίς να το καταλαβαίνει καν.
Ειλικρινά, δεν γνωρίζω τι μέλλον έχει αυτός ο κόσμος, στον οποίο το «τηλε» έχει γίνει συνώνυμο του «μόνος», τείνει δε να αντικαταστήσει το «κοινόν» και, τελικά, να περιθωριοποιήσει την ίδια την ανθρώπινη επαφή.
Στην περίφημη τοιχογραφία του Μικελάντζελο «Η δημιουργία του Αδάμ», ο Αδάμ τείνει να αγγίξει τον Θεό. Αυτή η τάση είναι βασική ανθρωπική αρχή: η κοινωνία και η επικοινωνία είναι έμφυτα σε όλα τα όντα, πολύ περισσότερο στον άνθρωπο. Πέρα από τα όρια της ανθρώπινης επαφής δεν υπάρχει επι-κοινωνία, αλλά μια μοναξιά, τόσο απάνθρωπη, όσο και α-θεϊκή. Ούτε καν ο θεός δεν είναι μονήρης…
