Αθήνα σε συνθήκες “Κατρίνα” εξαιτίας της “Μήδειας”- Μια αιτία εξέλιξης μοντέλων
Γράφει ο Αλέξανδρος Νίκλαν
Σύμβουλος Θεμάτων Ασφαλείας
Ο τίτλος του άρθρου φυσικά είναι υπερβολικός αλλά με σκοπό να καταδείξει το πρόβλημα. Τις προηγούμενες ημέρες με αφορμή την κακοκαιρία Μήδεια, είχαμε στη πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους μεγάλη καταστροφή επιπέδου ολικής απώλειας υπηρεσιών και κατάρρευσης κάθε μηχανισμού έναντι ενός χιονιά που έφερε μεγενθυμένα αποτελέσματα όχι λόγω της έντασης του φαινομένου, αλλά λόγω της ανικανότητας αντίδρασης και της έλλειψης στρατηγικής από το κράτος και τον μηχανισμό του.
Αρχικά να αναφερθεί πως μιλάμε για μια ραγδαία ακραία μεταβολή καιρικών φαινομένων σε όλο τον πλανήτη. Καλώς ή κακώς είναι διαπιστωμένο πώς τα τελευταία χρόνια τα καιρικά φαινόμενα στον πλανήτη, όσον αφορά τις μεταβολές τους, έχουν ακραίες μορφές και δεν μεσολαβεί πλέον μια ήπια μετάβαση όπως συνέβαινε στο παρελθόν. Βιώνουμε από καύσωνες των 45+ ως ψυχρά φαινόμενα των -10 με -20 ακόμα και -30 βαθμών (-27 συγκεκριμένα στη Ρωσία προχθές). Πολλές φορές μέσα σε διάστημα μόλις λίγων ημερών μπορεί να δούμε μεταβολές θερμοκρασιών της τάξης των 10-20 βαθμών οι οποίες και επηρρεάζουν τα καιρικά φαινόμενα στον ίδιο ακραίο βαθμό.
Αυτό σημαίνει πώς όλα τα παλιά μοντέλα πρόβλεψης, προετοιμασίας και αντιμετώπισης έναντι φυσικών καταστροφών πρέπει να αλλάξουν. Ακόμα και για χώρες της Μεσογείου, όπως η Ελλάδα, οι οποίες στο παρελθόν δεν βιώναν με αυτή την ένταση ανάλογα φαινόμενα. Αυτό σημαίνει πώς απο πλευράς σχεδιασμού, στρατηγικής, ακόμα και εθνικής ασφάλειας, πρέπει να γίνει υπολογισμός εκ νέου αυτού του παράγοντα.
Προ ημερών δεν ξέρω πόσοι είδαν τις ασκήσεις του τουρκικού στρατού με -30 βαθμούς σε υψηλό υψόμετρο, ή τις συνεχείς προσπάθειες Κίνας, Ρωσίας και ΗΠΑ να επιχειρούν σε ακραία περιβάλλοντα, είτε στον Β. Πόλο, είτε σε ερήμους με αντίστοιχης μορφής εξοπλισμό και σχετικές διαδικασίες. Έχει σημασία επίσης να δει κάποιος το σχεδιασμό πολεμικών σκαφών που όλο και πιο πολύ θυμίζουν ένα συμπαγές κέλυφος αεροδυναμικού σχηματισμού με ελάχιστα σημεία ανοιχτά σε εισροή νερού. Κάτι σαν υποβρύχιο που δεν καταδύεται. Όλες οι δυνάμεις ισχύος εκπαιδεύονται όλο και περισσότερο σε συνθήκες ακραίες και μάλιστα με ειδικό εξοπλισμό. Εξοπλισμό όλο και πιο ανθεκτικό σε καιρικές συνθήκες όσο ακραίες και αν νομίζουμε ότι είναι. Ας το κρατήσουμε αυτό στον νου μας όσον αφορά ό,τι μπορεί να σημαίνει για τις δικές μας ένοπλες δυνάμεις και την δική τους προσαρμογή.
Αντίστοιχα, φυσικά, αυτό ισχύει και για τις δυνάμεις που ασχολούνται με την εσωτερική ασφάλεια και προστασία μιας χώρας. Είναι προφανές πώς πλέον δεν αρκεί να κινούμαστε με γνώμονα και μέτρο ένα εύρος θερμοκρασιών των 5-35 βαθμών για μια μεσογειακή χώρα. Αυτόματα αυτό σημαίνει πώς όλα τα μοντέλα αντιμετώπισης φυσικών απειλών πρέπει να επαναξιολογηθούν και να σχηματιστούν εκ νέου διαδικασίες και εκπαιδεύσεις για τα στελέχη σωμάτων πρώτης αντίδρασης.
Ειδικότερα για τη χώρα μας τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα καθώς ποτέ η εσωτερική ασφάλεια δεν ξέφυγε από αυτό που λέγεται πυροσβεστική και αστυνομία τα τελευταία 20-30 χρόνια. Όμως πλέον η εσωτερική ασφάλεια μιας χώρας είναι πολύπλευρη και πολυεπίπεδη. Το να έχεις την πολιτική προστασία μόνο ως όργανο προστασίας για το περιβάλλον και την αρωγή σε πολίτες είναι μια στρατηγική εξ’ ορισμού αποτυχημένη. Πόσο μάλλον όταν όλο και περισσότερο ο τρόπος της καθημερινότητας και της ζωής που κάνουμε, αλλάζει και εξαρτάται όλο και πιο πολύ από παροχές που παλαιότερα δεν υπήρχαν, όπως ο ψηφιακός κόσμος, τα ηλεκτρικά αυτοκίνητα, η χρήση καρτών αντί μετρητά κοκ. Πώς ακριβώς τα παραπάνω σώματα, όσο ικανά και αν είναι, θα επαναφέρουν υπηρεσίες τέτοιου επιπέδου για τον πολίτη εντός ορθού χρονικού περιθωρίου;
Εδώ λοιπόν έρχεται ως μια εξαιρετική έκθεση προς μελέτη η υπόθεση της καταστροφής της Νέας Ορλεάνης από τον τυφώνα Κατρίνα. Μια πόλη της χώρας των ΗΠΑ που θεωρούνται ως από τις πιο σύγχρονες στον κόσμο.
Στην εισβολή του τυφώνα Κατρίνα υπήρξε μια ολοκληρωτική καταστροφή, όλων των υποδομών, σε μεγάλη έκταση και οι πολίτες κλήθηκαν να λάβουν μόνοι μέτρα επιβίωσης για πολλές εβδομάδες. Η FEMA κήρυξε έκτακτη ανάγκη και φανερώθηκε ένα τεράστιο κενό σε επίπεδο επιχειρησιακό που οδήγησε σε μια συνθήκη εμπόλεμης ζώνης. Δεν θα αναλύσω στο συγκεκριμένο άρθρο κάθε λεπτομέρεια των πραγμάτων που συνέβησαν τότε, όμως έχει ενδιαφέρον να φανεί πώς την τελική λύση την έδωσε η εθνοφρουρά και η χρήση ιδιωτικού στρατού εργολάβων της Blackwater δημιουργώντας ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα, καθώς οι πράξεις τους ξεπέρασαν αυτές της αρωγής και έφτασαν αυτές της αστυνόμευσης, που έφερε χιλιάδες υποθέσεις στα δικαστήρια για ξυλοδαρμούς, κλοπές και άλλα παρόμοια επεισόδια.
Η κυβέρνηση των ΗΠΑ τότε είχε κυριολεκτικά πιαστεί στον ύπνο με τον Bush Jr. να κοιτάει τις κάμερες με αμηχανία και να μην μπορεί να εξηγήσει τί θα κάνει, ενώ και η FEMA (περίπου σαν την δική μας πολιτική προστασία) να αδυνατεί να δώσει πλάνο ενεργειών, με συγκεκριμένους σκοπούς επαναφοράς σε συγκεκριμένο, επίσης, χρονικό σχεδιάγραμμα. Με απλά λόγια, μια πλήρης διάλυση του κράτους που έφερε ακόμα και ένοπλες εξεγέρσεις από πολίτες, συγκρούσεις με παραστρατιωτικές ομάδες, με ομάδες παρανόμων και γενικότερα μία εικόνα που θύμιζε μια εμπόλεμη κατάσταση, πάρα μια φυσική καταστροφή.
Η συγκκεριμένη περίπτωση φάνηκε να γίνεται οδηγός για τις ΗΠΑ, καθώς από εκείνο το σημείο και μετά, η FEMA έγινε μια υπηρεσία σχεδόν αυτόνομη που έδινε μόνο λόγο στον εκάστοτε Πρόεδρο των ΗΠΑ, ενώ ο προϋπολογισμός της δύσκολα δεχόταν επικρίσεις για όποιες δαπάνες και αν έκανε σε ομοσπονδιακό επίπεδο. Παράλληλα, έγινε μια σοβαρή ανάπτυξη της εκπαίδευσης στην Αμερικανική Εθνοφρουρά που πλέον, πέρα από τα όποια καθήκοντα είχε ως υποστήριξη σε στρατιωτικές δυνάμεις και σε τοπική αστυνόμευση, επιμορφώθηκε με μαθήματα logistics, διαχείρισης κρίσεων και πλήθους, ενώ συχνά πυκνά οι δυνάμεις της Εθνοφρουράς δέχονται μαθήματα ακόμα και για συνθήκες ολικής απώλειας ελέγχου (όπως έγινε αρκετές φορές εντός του 2020 και του 2021 πρόσφατα).
Επιπλέον, λειτούργησαν πάνω στο μοντέλο της αποκεντρωμένης επιχειρησιακής λειτουργίας, όπου τα κέντρα ελέγχου έγιναν κινητά και ταυτόχρονα διαμορφώθηκαν νέες διαδικασίες και πρωτόκολλα με έμφαση στην επικοινωνία, στις νέες συνθήκες ζωής και καθημερινότητας καθώς και στο πώς όλο αυτό το θηριώδες, η αλήθεια, πλαίσιο υπηρεσιών και λειτουργιών θα εφαρμόζεται ορθά. Μια προσπάθεια που ακόμα και σήμερα, όπως έχει διαπιστωθεί, βελτιώνεται συνεχώς, καθώς πολλές φορές είναι δύσκολο να προβλέψει καταστάσεις πολύ ακραιών φαινομένων (π.χ. πλημμύρα στο Μαϊάμι).
Ερχόμενοι τώρα στην Ελλάδα, που μας αφορά άμεσα, θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μερικές ιδιομορφίες που αλλάζουν και τα πλαίσια εφαρμογής ενός αντίστοιχου μοντέλου. Αρχικά, θα πρέπει προφανώς να εκσυγχρονιστεί το νομοθετικό πλαίσιο λειτουργιών των ομάδων αρωγής. Για παράδειγμα, είναι εκτός αρμοδιοτήτων του Π.Σ. και μερικές φορές ακόμα και της ΕΛΑΣ να προχωρήσουν σε υποχρεωτική εκκένωση χώρου, όταν κάποιος πεισματικά παραμένει σε χώρο που είναι υπό άμεση απειλή. Μια ιδιομορφία που στοίχησε σοβαρά σε ουκ ολίγες περιπτώσεις.
Με όλα αυτά στο μυαλό, συν φυσικά την δαιδαλώδη γραφειοκρατία που φέρει ο μηχανισμός της Ελλάδος, υποτίθεται πώς θα είχαμε προχωρήσει ένα βήμα εμπρός με το νέο νομοσχέδιο περί πολιτικής προστασίας. Ένα νομοσχέδιο που αποδείχτηκε τόσο δαιδαλώδες (όπως ήδη είχαν επισημάνει πάρα πολλοί ) που φυσικά παρέμεινε κενό γράμμα στην εφαρμογή του. Είναι αντιληπτό πώς όταν μιλάμε για επιχειρήσεις επί πεδίου, τον πρώτο λόγο έχει η ευελιξία, η ταχύτητα, η ακρίβεια και μετά η συμμόρφωση με δέκα-είκοσι άρθρα μιας παραγράφου ενός νομοσχεδίου.
Το πιο άσχημο παράδειγμα προς αποφυγή (που δεν λύνει το παραπάνω νομοσχέδιο) αποτέλεσε η καταστροφή στο Μάτι η οποία προήλθε τόσο από ανυπαρξία στρατηγικής σε τοπικό και κεντρικό επίπεδο, όσο και σε αδυναμία οργανωτικής και γρήγορης εκτέλεσης επί πεδίου, αφού ουδείς είχε ξεκάθαρο ρόλο και όλοι λειτουργούσαν κατά το δοκούν, καθώς βρισκόντουσαν προ απειλής. Μια συνταγή για σίγουρη καταστροφή, όπως και κατέληξε, με πάνω από 100 νεκρούς, πολλαπλούς τραυματίες και μια αίσθηση πλήρους ανασφάλειας για το μέσο πολίτη πλέον. Μια αίσθηση που ακόμα και τώρα , το 2021, είναι συνεχής.
Είναι φυσικά πολλά που μπορεί να ειπωθούν όσον αφορά το επιχειρησιακό στέλεχος μιας τέτοιας κατάστασης. Εξοπλισμοί χωρίς ανανέωση, τηλεπικοινωνίες που βασίζονται σε συστήματα του 1990, νοοτροπίες και εκπαιδεύσεις παρελθοντικών ετών, αδυναμία αντίληψης και έλλειψη γνωστιικού πεδίου από πολιτική ηγεσία (ενίοτε και φυσικής ηγεσίας). Πολλά τα κακώς κείμενα. Μια κατάσταση που προφανώς έχει γίνει και θεμέλιο για όσα βλέπουμε σήμερα.
Εδώ είναι ακριβώς το σημείο που χρήζει αλλαγής και αυτό δεν μπορεί να γίνει μόνο με ένα διάταγμα και ένα άρθρο (sic) αλλά θέλει και μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, ξεκινώντας από τον πολίτη ως παιδί, μέχρι και τον ανώτατο αξιωματικό, ο οποίος θα πρέπει πλέον να αντιληφθεί πώς η εκπαίδευση του προ 30ετίας σε μια ακαδημία, όποιου σώματος, δεν αρκεί για τον ίδιο έναντι των σημερινών συνθηκών.
Να αναφέρω ξανά πώς ο σκοπός του συγκεκριμένου κειμένου δεν είναι να δώσει οργανωτικές οδηγίες σε ένα κράτος. Είναι αστείο και ανόητο συνάμα να σκεφτεί κάποιος κάτι τέτοιο. Αντίθετα, εκείνο στο οποίο εστιάζω είναι πώς με όσα ήδη παρατέθηκαν, θα πρέπει να τονιστεί ότι εφόσον θέλουμε να μπορέσει κάποια στιγμή να νιώθει ασφαλής ο ‘Ελληνας πολίτης με τις υπηρεσίες του σύγχρονου κράτους, θα πρέπει να γίνουν ριζικές αλλαγές. Αλλαγές που και θα ενοχλήσουν πολλούς και θα φέρουν και άλλη νοοτροπία. Μια κίνηση όμως που μπορεί να μας γλυτώσει από μια επανάληψη σκηνικών καταστροφής και εκατόμβης νεκρών, διότι κάποιοι απλά αγνοούσαν ή τους ήταν αδύνατον να πράξουν ό,τι έπρεπε. Είτε έναντι φωτιας, είτε έναντι πλημμύρας, είτε έναντι χιονιού, είτε ακόμη και μια συνδιαστικής κατάστασης που θα προκαλέσει αστάθεια συνοχής στο κοινωνικό σύνολο λόγω μεγέθους και επιπτώσεων της όποιας απειλής, Φυσικής ή Ανθρώπινης.