Η σοφία της αδιαλλαξίας

Γράφει ο Μελέτης Η. Μελετόπουλος
Διδάκτωρ Οικονομικών και Κοινωνικών Επιστημών Πανεπιστημίου Γενεύης*

Σε υπαρξιακά ζητήματα, όπως η ελευθερία, η ανεξαρτησία, η κυριαρχία και η αξιοπρέπεια ενός έθνους, δεν χωρεί διαπραγμάτευση ούτε συμβιβασμός. Οι συσχετισμοί ισχύος εδώ δεν έχουν σημασία. Αν είχαν, ο Ελληνικός Πολιτισμός, η Ευρώπη, η Δύση ολόκληρη, θα είχαν πρόωρα τελειώσει την ιστορική τους πορεία στις Θερμοπύλες, αν ο Λεωνίδας είχε απαντήσει ρεαλιστικά και ορθολογικά και διαλλακτικά αντί για «Μολών λαβέ» σκέτο «λαβέ».

Φαίνεται όμως ότι ο ανορθολογισμός και η αδιαλλαξία είναι τελικά στάσεις περισσότερο ρεαλιστικές από την λογική του τύπου «να τα βρούμε». Διότι η αδιαλλαξία και η θυσία του Λεωνίδα και η αντίστοιχα αδιάλλακτη στάση του Μιλτιάδη και του Θεμιστοκλή οδήγησαν σε αλλεπάλληλες περιφανείς νίκες ενός ολιγάριθμου έθνους επί μίας αυτοκρατορίας που εκτεινόταν από το Αιγαίο μέχρι το Αφγανιστάν. Χάρις σε αυτήν την αδιαλλαξία διασώθηκε και έλαμψε στην συνέχεια ο ελληνικός πολιτισμός και ο θυγατρικός του ευρωπαϊκός τα επόμενα δύο χιλιάδες χρόνια.

Η αδιάλλακτη στάση του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου το 1453 («Το δε την Πόλιν σοι δούναι ούτ’ εμόν εστίν ούτ’άλλου των κατοικούντων εν ταύτη· κοινή γαρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών») δεν οδήγησε μεν σε νίκη, αλλά διέσωσε την συλλογική αξιοπρέπεια των Ελλήνων, ακύρωσε την ψυχική αποδοχή και εμπέδωση της Τουρκοκρατίας, θεμελίωσε την μακραίωνη αντίσταση εναντίον του κατακτητή, οδήγησε σε συνεχείς επαναστάσεις και τελικώς στο 1821 και στην Απελευθέρωση.

Η αδιαλλαξία ενός σοφού ηγέτη, του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, διέσωσε την Ελληνική Επανάσταση δύο φορές. Την πρώτη φορά από την διαμεσολάβηση και την διαιτησία που πρότεινε η Μεγάλη Βρεταννία στους επαναστατημένους Έλληνες στα τέλη του 1822. Η οποία θα διαιώνιζε την δουλεία Κολοκοτρώνης: «Μίαν φοράν, όταν επήραμεν το Ναύπλιον, ήλθε ο Άμιλτων [Άγγλος ναύαρχος, ειδικός απεσταλμένος της Αγγλικής κυβέρνησης στην Ελλάδα] να με ιδή. Μου είπε ότι: “Πρέπει οι Έλληνες να ζητήσουν συμβιβασμόν και η Αγγλία να μεσιτεύση”. Εγώ του αποκρίθηκα ότι: “Αυτό δεν γίνεται ποτέ, ελευθερία ή θάνατος. Εμείς, καπετάν Άμιλτων, ποτέ συμβιβασμόν δεν εκάμαμεν με τον Τούρκο. Άλλους έκοψε, άλλους εσκλάβωσε με το σπαθί και άλλοι, καθώς εμείς, εζούσαμεν ελεύθεροι από γενεά εις γενεά. Ο βασιλεύς μας εσκοτώθη, καμμία συνθήκη δεν έκαμε. Η φρουρά του είχε παντοτινόν πόλεμον με τους Τούρκους και δύο φρούρια ήταν πάντοτε ανυπότακτα”. Με είπε: “Ποία είναι η βασιλική φρουρά του, ποία είναι τα φρούρια;”. “Η φρουρά του βασιλέως μας είναι οι λεγόμενοι κλέφτες, τα φρούρια η Μάνη και το Σούλι και τα βουνά”. Έτσι δεν με ομίλησε πλέον.» Αυτή ακριβώς ήταν η στιγμή που το διεθνές σύστημα συνειδητοποίησε ότι δεν υπάρχει περίπτωση να λήξει η «αναταραχή» με μία συμβιβαστική φόρμουλα.

Η άλλη φορά ήταν το 1826, όταν πάνω από την επαναστατημένη Ελλάδα επικρέματο η απειλή της ολικής καταστροφής από τον Ιμπραήμ. Ο Αιγύπτιος αρχιστράτηγος, απελπισμένος διότι αδυνατούσε να εξαλείψει την Επανάσταση, είχε αποτύχει να καταλάβει το σύνολο της Πελοποννήσου και είχε εμπλακεί σε κάτι αντίστοιχο με το Βιετνάμ των Αμερικανών, απειλούσε να προχωρήσει σε σχέδιο γενοκτονίας των Ελλήνων και αντικατάστασης του πληθυσμού με φελλάχους από την Αίγυπτο. Έδωσε όμως μία «τελευταία ευκαιρία» στον Κολοκοτρώνη», στέλνοντάς του το εξής μήνυμα με τον κεχαγιά του: «Να έλθετε να με προσκυνήσετε. Να παραιτηθείτε από τα της αποστασίας φερσίματα. Ήλθα εδώ για να κατακόψω, κατακαύσω και σχεδόν να αφανίσω όλα τα δένδρα σας, όσα είναι χρήσιμα και αναγκαία, προς τροφήν σας.» Απάντηση του Κολοκοτρώνη: «….όχι τα δένδρα, όχι τα σπίτια που μας έκαψες, μόνο πέτρα πάνω στην πέτρα να μη μείνει, ημείς δεν προσκυνούμε. Τι τα δένδρα μας αν τα κόψεις και τα κάψεις την γην δεν θέλει την σηκώσεις και η ίδια η γης που τα έθρεψε, αυτή η ίδια γη μένει δική μας και θα τα μετακάνει. Μόνο ένας Έλληνας να μείνει πάντα θα πολεμούμε και μην ελπίζεις πως την γην μας θα την κάνεις δική σου, βγάλ’ ντο από τον νου σου.»

Αποτέλεσμα της πολύ σοφής αυτής αδιαλλαξίας είναι η σημερινή μας ύπαρξη ως πολιτών ελεύθερου κράτους.

*από τις εκδόσεις Καπόν κυκλοφορεί το βιβλίο του Παναγιώτης Κανελλόπουλος: ο πολιτικός, ο διανοούμενος και η εποχή του

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην έντυπη έκδοση της εφημερίδας ΤΑ ΝΕΑ στις 25/2/21