Ηθική και Πεπρωμένο

Γράφει ο δρ Δημήτρης Γκίκας

Παρότι η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται από τάση υποβάθμισης της σημασίας της ηθικής, όσα ακούγονται τις τελευταίες ημέρες διαψεύδουν την αξιοπιστία αυτής της τάσης.

Η ηθική δεν αποτελεί απλώς ένα διανόημα. Έχει κεντρική θέση στον ανθρώπινο πολιτισμό. Ο Αριστοτέλης τη θεωρούσε εξαιρετικά σημαντική, υποστηρίζοντας ότι αποτελεί το θεμέλιο της ευημερούσας πολιτείας. Πράττοντας με ηθικό τρόπο, όχι μόνο το άτομο αλλά και το σύνολο, επιτυγχάνεται η ευδαιμονία, το «τέλος», δηλαδή ο σκοπός μιας πολιτείας. Αλλά και ο Κινέζος φιλόσοφος Λάο Τσε θεωρούσε ότι οι πράξεις γίνονται συνήθειες, οι συνήθειες γίνονται ο χαρακτήρας μας και ο χαρακτήρας γίνεται τελικά το πεπρωμένο μας. Αν, λοιπόν πράττεις σωστά, αντίστοιχο θα είναι και το πεπρωμένο σου. Αν πράττεις με ανήθικο τρόπο, αντίστοιχα κακό και ανήθικο θα είναι και το πεπρωμένο σου.

Η περίπτωση του Λιγνάδη είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα. Ένας άνθρωπος, ο οποίος διακρίθηκε για τις ασύγγνωστες και ηθικά κατακριτέες πράξεις του, κυριευμένος και από την ύβρη ότι κανείς δεν πρόκειται να τον ελέγξει, κατέληξε, ως πρωταγωνιστής σε αρχαία τραγωδία, να πέσει – η νέμεσις ήρθε τελικά και γι’ αυτόν. Αντίστοιχα και πολλές άλλες περιπτώσεις, όπως αυτή των δολοφόνων της τρομοκρατικής οργάνωσης 17 Νοέμβρη – η προσπάθεια να κουκουλωθούν οι πράξεις τους με έναν ιδεολογικό μανδύα, δεν αναιρεί το ανήθικο αυτών των πράξεων και δικαίως απαξιώθηκαν στη συνείδηση των σωφρόνων πολιτών και τιμωρούνται.

Η ηθική δεν πέθανε ποτέ. Όσοι την παραγνώρισαν και συνεχίζουν να την παραγνωρίζουν, συνήθως το κάνουν, θέλοντας να δικαιολογήσουν τη δική τους πορεία, μια πορεία που χαρακτηρίζεται από αήθη στάση ζωής: πρόκειται για μια ζωή δίχως κανένα μέτρο στις απολαύσεις και στα πάθη (ο Αριστοτέλης αποκαλούσε το μέτρο αυτό «μεσότητα» και τη θεωρούσε θεμέλιο της ηθικής του φιλοσοφίας), μια ζωή απόλυτα προσηλωμένη στα υλικά αγαθά, μια ζωή δίχως πνευματικότητα, μια ζωή που η ύπαρξη του άλλου θεωρείται ασήμαντη, μηδαμινή.

Η ηθική πορεία είναι ο δρόμος προς το πεπρωμένο μας και στην πολιτική. Πολιτική δίχως ηθική είναι καταστροφική. Ποιο θα ήταν το πεπρωμένο της Αρχαίας Αθήνας, αν κάποιοι γενναίοι Αθηναίοι δεν αποφάσιζαν να αντιμετωπίσουν έναν αναρίθμητο στρατό στον Μαραθώνα; Ποιο θα ήταν το πεπρωμένο του έθνους μας, αν κάτι λιγοστοί «τρελοί» δεν αποφάσιζαν να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό αιώνων; Ποιο θα είναι σήμερα το δικό μας πεπρωμένο και της πατρίδας μας, αν δεν αποφασίσουμε να αντιμετωπίσουμε τις εθνικές και όποιες άλλες προκλήσεις μας τυχαίνουν με σθένος, γενναιότητα, πυγμή;

Οι ελεύθεροι άνθρωποι δεν περιμένουν να ορίσουν κάποιοι άλλοι το πεπρωμένο τους. Πράττοντας οι ίδιοι, καθορίζουμε το πεπρωμένο μας. Πράττοντας σωστά, το πεπρωμένο μας είναι η σωστή και αληθινή ζωή. Πράττοντας ελεύθερα, το πεπρωμένο μας είναι η ελεύθερη ζωή. Ηθική, λοιπόν σημαίνει πράξη και, μάλιστα, πράξη που χαρακτηρίζεται από την ελευθερία βούλησης, την προαίρεση, όπως την έλεγε ο Αριστοτέλης.

Δίχως την ηθική, το πεπρωμένο μας είναι το χάος και το σκοτάδι…