Γιατί ο Ναβάλι κάνει πολλούς Ρώσους να αισθάνονται άβολα

Andrei Kolesnikov
Carnegie Moscow Center

Η σχεδόν θανατηφόρα δηλητηρίαση του πολιτικού της αντιπολίτευσης, Alexei Navalny, η επιστροφή του στη Ρωσία και η επακόλουθη φυλάκιση του, έχουν αυξήσει τη λαϊκή δυσαρέσκεια και αποδοκιμασία των Ρώσων στο πρόσωπο του, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα. Η εξήγηση δεν θα μπορούσε να είναι πιο τετριμμένη: είναι περίπτωση που δεν αρέσει αυτός που μας φέρνει τις άσχημες ειδήσεις.

Με τις έρευνες του σε υψηλόβαθμους αξιωματούχους και την ταινία σχετικά με το “Παλάτι του Πούτιν”, ο Navalny έχει παρουσιάσει νέες αποδείξεις της διαφθοράς και της ηθικής χρεοκοπίας της ηγεσίας της χώρας. Αλλά η παθητική πλειοψηφία δεν θέλει να ξέρει, και θα προτιμούσε να μην μαθαίνει άσχημες πληροφορίες για τη χώρα τους.

Αυτό συνέβη επίσης και με την κατάρριψη του αεροσκάφους των Μαλαισιανών αερογραμμών πάνω από την Ουκρανία το 2014 (μόλις το 2% των Ρώσων πίστευαν ότι η Ρωσία ήταν υπεύθυνη), και τη δηλητηρίαση των Skripals το 2018 (μόνο το 3% κατηγόρησε τις ρωσικές μυστικές υπηρεσίες). Τώρα επαναλαμβάνεται με τον Navalny: το 55% όσων ερωτήθηκαν δεν φαίνεται να πιστεύει ότι δηλητηριάστηκε σκοπίμως. Ο μέσος Ρώσος δεν θέλει να πιστεύει το χειρότερο για τις αρχές, διώχνει τις υποψίες και προσπαθεί να μην το σκέφτεται. Και εκείνοι που συνεχίζουν να παρουσιάζουν νέα στοιχεία, γίνονται επομένως όλο και πιο ενοχλητικοί, κάτι που αποτυπώνεται στη δημοτικότητα τους.

Ο Navalny πλήρωσε ένα απίστευτα υψηλό τίμημα για να τονώσει το ποσοστό αξιοπιστίας του κατά μόλις 1% -να το πάει στο 5%- προτού υποχωρήσει ξανά στο 4%. Η μαζική συμμόρφωση είναι μία από τις δικλείδες ασφαλείας του συστήματος του Putin, όπως κάθε αυταρχικού καθεστώτος. Όποιος δεν δείχνει ενότητα μπαίνει στο περιθώριο -ή μετά από τις διαδηλώσεις νωρίτερα φέτος, ποινικοποιείται.

Οι ομοσπονδιακές εκλογές στη Ρωσία είναι πραγματικά κάτι περισσότερο από μια δοκιμασία δημοψηφίσματος που δοκιμάζει τον βαθμό συμμόρφωσης της απαθούς πλειοψηφίας. Ένας καλός Ρώσος θα πρέπει να πάει στις κάλπες και να ψηφίσει έναν πρόεδρο που δεν τον κουνάει κανένας, το κυβερνών κόμμα, και τους υποψηφίους που υποστηρίζει το καθεστώς. Είναι ένα τελετουργικό που με τα χρόνια έχει αυτοματοποιηθεί.

Θα ήταν παράξενο να περιμένουμε από αυτούς τους “καλούς” Ρώσους να αλλάξουν τη συμπεριφορά τους από ένα φιλμ σχετικά με το “Παλάτι του Πούτιν” ή από την απόδειξη ότι ο ηγέτης της αντιπολίτευσης δηλητηριάστηκε πραγματικά ή από την επιστροφή του αντιπολιτευόμενου ηγέτη στη Ρωσία, τη σύλληψη του και τις επακόλουθες μαζικές διαδηλώσεις.

Το ένα τρίτο όσων συμμετείχαν στη δημοσκόπηση που είτε είχαν δει το φιλμ του Navalny για το “Παλάτι του Πούτιν” ή είχαν ακούσει για αυτό, είναι σίγουροι πως το περιεχόμενο της ταινίας είναι αναληθές, ενώ το 38% διάλεξε την επιλογή “το περιεχόμενο μοιάζει αληθινό, αλλά είναι δύσκολο να αξιολογηθεί η αξιοπιστία των κατηγοριών”. Αυτό είναι όλο το αποτέλεσμα της ταινίας που έχει εκατομμύρια προβολές.

Ο αριθμός των ανθρώπων που πιστεύουν ότι οι διαδηλωτές βγήκαν στο δρόμο επειδή πληρώθηκαν για να το κάνουν, αυξήθηκε κατά 16% από το 2017, στο 28%. Είναι σημαντικό για τους απαθείς πολίτες να πείσουν τους εαυτούς τους ότι ποτέ δεν συμβαίνει τίποτα: πρέπει πάντα κάποιος να είναι στο παρασκήνιο, που σχεδιάζει να βλάψει την πατρίδα. Το επίπεδο δυσπιστίας είναι ιδιαίτερα υψηλό αναφορικά με τις διαδηλώσεις στις μεγαλύτερες πόλεις της Ρωσίας (ιδιαίτερα στη Μόσχα και στην Αγία Πετρούπολη), και ακόμη περισσότερο σε εκείνες που συνδέονται με τον Navalny:οι διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες στο Khabarovsk στο προηγούμενο έτος αναφορικά με την σύλληψη του διοικητή της περιοχής, προκάλεσαν μακράν περισσότερη συμπάθεια και κατανόηση μεταξύ των παλών Ρώσων, από ό,τι οι διαδηλώσεις υποστήριξης του Navalny τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο.

Αυτό είναι ένα σημαντικό σημείο: οι διαδηλώσεις χωρίς ηγέτη -ή τουλάχιστον αυτές που δεν συνδέονται με το όνομα ενός συγκεκριμένου ηγέτη της αντιπολίτευσης- προσελκύουν μεγαλύτερη συμπάθεια από τον μέσο Ρώσο παρά οι διαδηλώσεις με ξεκάθαρη πολιτική ταμπέλα, όπως αυτές που αφορούσαν στη στήριξη του Navalny. Τον Ιανουάριο του 2021, κυριάρχησαν μια αρνητική στάση (39%) και αδιαφορία (37%) για τους διαδηλωτές, ενώ θετική άποψη εκφράστηκε μόνο από το 22% των ερωτηθέντων. Συγκριτικά, το 47% των ανθρώπων είχαν θετική στάση απέναντι στους διαδηλωτές στο Khabarovsk και το 16% είχε αρνητική στάση.

Οι διαδηλώσεις του 2021 είναι από τη φύση τους συνέχεια των διαδηλώσεων της περιόδου 2011-2012 -ένα πολιτικό κίνημα για τον εκσυγχρονισμό του κράτους και της κοινωνίας- αλλά την ίδια στιγμή διαφέρουν πολύ. Το 2011-2012, υπήρχε ένα αίσθημα ευφορίας μετά από την σύντομη προεδρία του Dmitri Medvedev, μια προσδοκία για διάλογο με τις αρχές, και βεβαιότητα ότι η απελευθέρωση και ο εκδημοκρατισμός ήταν αναπόφευκτες. Μέχρι τον Μάιο του 2012, δεδομένης της έλλειψης καταστολής από την αστυνομία ή του νομικού συστήματος, δεν υπήρχε κανένας φόβος για τέτοια καταστολή.

Το 2021 δεν υπάρχουν αυταπάτες ή ευφορία. Υπάρχει ωστόσο μια ξεκάθαρη κατανόηση ότι η καταστολή είναι αναπόφευκτη και ότι οι αρχές δεν είναι διατεθειμένες να ξεκινήσουν διάλογο ή να συμβιβαστούν.

Δεδομένου του μονοπωλίου του Navalny στην αντιπολίτευση, κι τώρα ένα σημαντικό τμήμα της κοινωνίας, θυμίζει με πολλούς τρόπους τον Γιέλτσιν. Αλλά ο Γιέλτσιν ήταν μέλος της ελίτ, και η δραστηριότητα του δεν θεωρούνταν παράνομη. Ο Navalny έχει αποκλειστεί από τη νόμιμη πολιτική διαδικασία, συμπεριλαμβανομένων και των εκλογών. Η πολιτική αντίσταση δεν είναι απλώς απαγορευμένη: έχει ποινικοποιηθεί από το κράτος.

Η ιδέα απλώς του “Να τελειώνουμε με τον Putin”, δε είναι αρκετή για να καλύψει όλη τη Ρωσία. Ο μέσος Ρώσος, ακόμη και αυτός που δεν είναι ικανοποιημένος με την τρέχουσα κατάσταση, δεν είναι ακόμη έτοιμος να υποστηρίξει την αντιπολίτευση, ή ακόμη και να ενταχθεί στις τάξεις εκείνους που εκσυγχρονίζονται.

Το γεγονός είναι ότι οι Ρώσοι έχουν συνηθίσει τις συνθήκες και τους κανόνες ενός αυταρχικού πολιτικού καθεστώτος. Όταν έρθουν στα αλήθεια αντιμέτωποι με την ελευθερία, θα μπορούσαν να ανακαλύψουν πολύ γρήγορα ότι είναι απόλυτα ικανοί να κάνουν χρήση των δημοκρατικών μέσων. Αλλά για να συμβεί αυτό, η πρωτοβουλία πρέπει να έρθει από ψηλά, όπως έγινε με τον Μιχάηλ Γκορμπατσόφ.

Για την ώρα, η κοινή γνώμη μοιάζει με αυτή ενός δύσπιστου παρατηρητή. Ο Navalny ωθεί τους απαθείς απλούς ανθρώπους έξω από τη ζώνη άνεσης τους, και καθώς είναι απολύτως απροετοίμαστοι να ενταχθούν στην κοινωνία των πολιτών, δεν τους αρέσει αυτό.Και πάλι, από το 2018 (συμπεριλαμβανομένης και της κορύφωσης της πανδημίας), το ποσοστό δημοτικότητας του συμβόλου αυτής της ζώνης άνεσης, του Πούτιν, έχει μειωθεί. Κάτι οδήγησε τους Ρώσους να εκφράσουν τη δυσαρέσκεια τους με τις αρχές, ακόμη και αν δεν είναι πάντα πολύ αντιληπτό.

*Ο Andrei Kolesnikov είναι πρόεδρος του προγράμματος Russian Domestic Politics and Political Institutions του Carnegie Moscow Center. Η έρευνά του επικεντρώνεται στις τάσεις που διαμορφώνουν τη ρωσική ε πολιτική σκηνή, με ιδιαίτερη έμφαση στην επιρροή από την κρίση της Ουκρανίας και τις ιδεολογικές μετατοπίσεις στη ρωσική κοινωνία.