Η δράση του Ελληνικού Στόλου στην Μικρασιατική Εκστρατεία (1919 – 1922)
Γράφει ο ιστορικός Παναγιώτης Γέροντας
Μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και τη συνθηκολόγηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ήρθε η ώρα του διαμελισμού του μεγάλου ασθενή, όπως για πολλά χρόνια λεγόταν, σε ζώνες επιρροής των Συμμάχων. Η Μ. Βρετανία κατέλαβε τα Στενά των Δαρδανελίων, η Ιταλία, την περιοχή της Νοτιοδυτικής Μ. Ασίας και τέλος, η Γαλλία, την περιοχή της αρχαίας Κιλικίας, στη Νοτιοανατολική Μ. Ασία με το σημαντικό λιμάνι της Αλεξανδρέττας.
Να σημειωθεί ότι ήδη από την αρχή της μικρασιατικής εμπλοκής της Ελλάδας στη Μ. Ασία, διαφαινόταν ένας ανταγωνισμός μεταξύ των Μ. Δυνάμεων. Αρχικά, μεταξύ Μ. Βρετανίας και Γαλλίας, καθόσον οι Βρετανοί φαίνεται ότι είχαν αποφασίσει τον διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και το να ιδρυθούν στη θέση της μια σειρά από ανεξάρτητα έθνη-κράτη. Από την άλλη, η Γαλλία φαινόταν διατεθειμένη να διατηρήσει την προπολεμική της χρηματιστική υπεροχή στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ακόμη λόγω των πετρελαιοπαραγωγικών πηγών της περιοχής, η Γαλλία επιθυμούσε την δημιουργία ενός διάδοχου βιώσιμου τουρκικού κράτους, το οποίο θα μπορούσε να αντιμετωπίσει μια πιθανή επέλαση των Σοβιετικών στην Κεντρική Ασία.
Η Βρετανική Αυτοκρατορία ευνοούσε την ελληνική στρατιωτική παρουσία στην περιοχή και για τον πρόσθετο λόγο της αποσυμφόρησης των στρατιωτικών δαπανών της Βρετανικής Αυτοκρατορίας. Μέσα σε αυτό το κλίμα, ο Βενιζέλος κάλεσε νέα Βρετανική Αποστολή σε αντικατάσταση της αποστολής Brown και το Βρετανικό Ναυαρχείο απάντησε θετικά, γιατί είχε σκοπό την αντικατάσταση του Βρετανικού Ναυτικού από το Ελληνικό στην περιοχή εκείνη. Η Μ. Βρετανία είχε ήδη αρχίσει να κινείται προς την κατεύθυνση της περιστολής των στρατιωτικών δαπανών και η στρατιωτική ενίσχυση των Ελλήνων στην περιοχή έδειχνε να ταιριάζει με αυτή τη στροφή.
Η Ιταλία από την ένωσή της άρχισε να διεκδικεί δυναμικά την δημιουργία μιας αποκλειστικής ζώνης ελέγχου στη Ανατολή. Οι Βρετανοί και οι Γάλλοι ήταν ιδιαίτερα ενοχλημένοι με αυτήν την ιταλική διάθεση επέκτασης. Αλλά και οι Αμερικανοί εμφανίζονται ιδιαίτερα ενοχλημένοι από τις ιταλικές θέσεις για την πόλη Φιούμε, καθώς και με την διάθεσή τους να δημιουργήσουν τετελεσμένα γεγονότα στην Ανατολή. Η κατάληψη των Αδάνων από τους Ιταλούς και η απόβασή τους στη Μαρμαρίδα οδήγησαν τους Συμμάχους στο να δώσουν εντολή στα ελληνικά στρατεύματα ν’ αποβιβαστούν στη Σμύρνη.
Τέλος, η Σοβιετική Ένωση, η οποία είχε δεχθεί την συμμαχική εκστρατεία εναντίον της, κατευθύνθηκε σε μία προσέγγιση με τις δυνάμεις του Κεμάλ. Οι Σοβιετικοί θεωρούσαν την εκστρατεία των Συμμάχων στη Μ. Ασία ως μία ακόμη κίνηση των δυτικών ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Εξάλλου, η Ελλάδα είχε εκστρατεύσει με σημαντικές δυνάμεις στην περιοχή της Ουκρανίας.
Το ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό, αν και δεν υπήρχε τακτικός αντίπαλος, είχε πολυσήμαντη αποστολή: Τον ναυτικό αποκλεισμό των παραλίων της Μ. Ασίας, με σκοπό την παρεμπόδιση του εξοπλισμού και εφοδιασμού των δυνάμεων του Κεμάλ, την μεταφορά στρατευμάτων καθώς και την συνοδεία νηοπομπών.
Στην πρώτη περίπτωση, το έργο του Ναυτικού δυσχεραινόταν από το ότι ο Κεμάλ εφοδιαζόταν κυρίως από τη στεριά και μάλιστα, από τους Ιταλούς, τους Γάλλους και τους Σοβιετικούς. Οι ίδιοι οι Σύμμαχοι εμπόδιζαν τις νηοψίες σε εμπορικά πλοία με διάφορες αιτιολογίες, όπως ότι το πλοίο ανήκε σε δικό τους τομέα ευθύνης ή ότι πλέον η Τουρκία είναι ουδέτερο κράτος και τρίτο, λόγω του μεγάλου εύρους των μικρασιατικών παραλίων.
Η μεταφορά των στρατευμάτων από τις Ελευθερές στη Σμύρνη έγινε με 18 μεταγωγικά, τα οποία συνόδευε μικτή μοίρα από 3 βρετανικά και 4 ελληνικά αντιτορπιλικά. Διοικητής των αντιτορπιλικών ήταν ο Βρετανός Γκόβερ Γκράνβιλ, ενώ των μεταγωγικών ήταν ο πλωτάρχης Σαχτούρης.
Τα πλοία αυτά αγκυροβόλησαν πρώτα στη Γέρα της Λέσβου, καθυστερώντας την είσοδό τους στο λιμάνι της Σμύρνης για το πρωί της 2ας Μαΐου συμφώνως υποδείξεων του ναυάρχου Κάλθορπ (Calthorpe) για να υπάρξει ο απαραίτητος χρόνος προετοιμασίας της απόβασης. Ο διοικητής της Μεραρχίας μαζί με άλλα στελέχη του Στρατού με την ευκαιρία της καθυστέρησης επέβησαν του αντιτορπιλικού Λέων και κατέπλευσαν στο λιμάνι της Σμύρνης, από όπου, από την γέφυρα του Γ. Ἀβέρωφ προέβησαν σε αναγνώριση του λιμένος και τις πόλεως με σκοπό τον καθορισμό των αντικειμενικών στόχων των μονάδων. Σε αυτήν την ενέργεια, είχαν πολύτιμο συνεργάτη τον κυβερνήτη του Γ. Ἀβέρωφ, πλοίαρχο Μαυρουδή
Ο πλοίαρχος Μαυρουδής ανακοίνωσε στον λαό της Σμύρνης, το απόγευμα της 1ης Μαΐου, στην μεγάλη αίθουσα της Μητροπόλεως, την είδηση της επικείμενης κατάληψης της πόλης από τον Ελληνικό Στρατό. Στο ελληνικό Προξενείο, είχε οργανωθεί υπηρεσία πληροφοριών υπό την διεύθυνση του πλωτάρχη Μπούφη και του προξένου Λιάτη , η οποία παρακολουθούσε τις κινήσεις και τις προπαρασκευές των Τούρκων. Οι κινήσεις αυτές μεταδίδονταν από την υπηρεσία του ελληνικού Προξενείου στον πλοίαρχο Μαυρουδή στο Γ. Ἀβέρωφ κι αυτός με τη σειρά του τις κοινοποιούσε στον Βρετανό ναύαρχο Κάλθορπ επί του Iron Duke.
Το πρωί της 2ας Μαϊου έλαβε χώρα η αποβίβαση των ελληνικών τμημάτων στη Σμύρνη. Κατά τη διάρκεια της το αντιτορπιλικό Λέων λειτουργούσε ως το στρατηγείο του διοικητή της Μεραρχίας. Το ελληνικό αντιτορπιλικό ευρισκόταν αγκυροβολημένο απέναντι και σε μικρή απόσταση από το κτήριο Φωτιάδη, το οποίο είχε επιλεγεί ως μόνιμο στρατηγείο μετά το πέρας της αποβίβασης. Η αποβίβαση του Ελληνικού Στρατού είχε ως αποτέλεσμα την αντίδραση νεοτουρκικών πυρήνων με αποτέλεσμα να υπάρξουν αιματηρές συμπλοκές.
Την 7η Ιουλίου 1920, η Μεραρχία της Σμύρνης υπό τον υποστράτηγο Αλέξανδρο Μαζαράκη Αινιάν, κινήθηκε για την καταστολή της στάσης του διοικητή του τουρκικού Σώματος Στρατού Ανατολικής Θράκης, Τζαφέρ Ταγιάρ που είχε ως έδρα την Ανδριανούπολη. Για την προστασία της νηοπομπής που μετέφερε τη Μεραρχία της Σμύρνης διετέθησαν βρετανικά πλοία ένα θωρηκτό, ένα καταδρομικό και αριθμός αντιτορπιλικών, ενώ συμμετείχαν δύο ελληνικά θωρηκτά, τα τέσσερα αντιτορπιλικά τύπου Λέων και αεροσκάφη του Ναυτικού Αεροπορικού Σμήνους Θράκης. Στην εξουδετέρωση του Ταγιάρ σημαντικό ρόλο έπαιξε η Στρατιά Θράκης, η οποία κατέλαβε την περιοχή από τον Έβρο μέχρι την Τσατάλτζα.
Το Ναυτικό είχε αποφασιστική συνδρομή στις επιχειρήσεις κατάληψης της Ραιδεστού. Μετά από σχετικό τηλεγράφημα του Αρχηγού του Επιτελείου, Πάγκαλου, κι ενώ το αντιτορπιλικό Ἱέραξ είχε ήδη εμπλακεί σε ανταλλαγή πυρών με τουρκικά πυροβόλα, το Γεώργιος Ἀβέρωφ εκτέλεσε σφοδρή επίθεση με αποτέλεσμα την εξουδετέρωση του εχθρικού πυροβολικού. Στη συνέχεια, το 3ο Πεζικό Σύνταγμα κατέλαβε τις πρώτες εχθρικές θέσεις, ενώ υπό την πίεση των πυροβόλων των ελληνικών πλοίων εξουδετερώθηκαν και τα τελευταία εχθρικά πυροβόλα και η πόλη κατελήφθη οριστικά.
Στα τέλη Μαΐου του 1922, το Πολεμικό Ναυτικό ανέλαβε την εξουδετέρωση του σημείου ανεφοδιασμού του του βόρειου τμήματος του Μετώπου του Τουρκικού Στρατού, τη Σαμψούντα. Η πόλη χρησιμοποιούταν ως στρατιωτική βάση ανεφοδιασμού των Τούρκων από τους Μπολσεβίκους, αλλά και ως ναυτική βάση βενζινόπλοιων και γενικά ελαφρών πλοίων, τα οποία είχαν διαθέσει οι Μπολσεβίκοι στον Κεμάλ για μεταφορές εφοδίων. Εκεί, υπήρχαν και σουλτανικές αποθήκες πυρομαχικών, τις οποίες χρησιμοποιούσε ο Κεμάλ.
Για την αποστολή εξουδετέρωσης της πόλης συγκροτήθηκε μοίρα από το θωρηκτό Γ. Ἀβέρωφ με κυβερνήτη τον πλοίαρχο Ι. Ηπίτη που ναυλοχούσε στην Κωνσταντινούπολη, τα αντιτορπιλικά Πάνθηρ και Ἱέραξ καθώς και τα εξοπλισμένα ατμόπλοια Ἀδριατικός και Νάξος. Τα ελληνικά πλοία προέβησαν σε εκτεταμένο βομβαρδισμό της πόλης κατά τον οποίο ισοπεδώθηκαν το διοικητήριο της πόλης, ένας μιναρές, η κατοικία του διοικητή, το τελωνείο, οι παρακείμενες αποθήκες όπλων, ο μεγάλος στρατώνας στο λόφο Τσαρτσαμπά, όλες οι αποβάθρες, τα ελλιμενισμένα πλοία και φορτηγίδες, καθώς και οι μεγάλες δεξαμενές πετρελαίου και βενζίνης που ευρίσκονταν κοντά στο λιμάνι. Ακόμη καταστράφηκαν ολοσχερώς τουλάχιστον επτά εχθρικές πυροβολαρχίες.
Τα ελληνικά πολεμικά πλοία προστάτευσαν αποτελεσματικά την αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού από τη Μ. Ασία το 1922. Τα θωρηκτά Κιλκίς και Λήμνος, το εύδρομο Ἕλλη καθώς και τα αντιτορπιλικά Ἀσπίς και Νίκη έπλευσαν από τη Σμύρνη στην χερσόνησο της Ερυθραίας, την οποία έπρεπε να προστατεύσουν από τον εχθρό μέχρι την πλήρη αποχώρηση του Ελληνικού Στρατού από το Τσεσμέ. Με συνεχείς περιπολίες τα ελληνικά πολεμικά κάλυπταν τις διόδους διαφυγής του Ελληνικού Στρατού. Τα μεσάνυχτα μάλιστα της 29ης Αυγούστου τα ελληνικά πλοία άνοιξαν πυρ κατά εχθρικής φάλαγγας με αποτέλεσμα να την διασκορπίσουν, ενώ τις πρώτες πρωινές ώρες έτρεψαν σε φυγή Τσέτες ιππείς. Ο πλοίαρχος Ιωάννης Θεοφανίδης ως κυβερνήτης του θωρηκτού Κιλκίς με την συνεργασία του Αμερικανού πάστορα Έισα Τζέννιγκς (Asa Jennings) έσωσε εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες από την καιόμενη Σμύρνη.
Η ορειβατική πυροβολαρχία των Τούρκων, η οποία κατέλαβε την κορυφογραμμή από το φρούριο της Σμύρνης μέχρι την κορυφή Δύο Αδέλφια δεν στάθηκε ικανή να απειλήσει τα ελληνικά πολεμικά πλοία. Πρώτα, τα πυροβόλα του Ἕλλη κι έπειτα του Κιλκίς, οδήγησαν σε πλήρη πτώση του ηθικού του εχθρού, ο οποίος δεν έβαλε ούτε κατά του Κιλκίς που είχε πλησιάσει πολύ κοντά στις εχθρικές θέσεις. Το αντιτορπιλικό Νίκη πλησίασε πολύ κοντά στις εχθρικές θέσεις, με αποτέλεσμα σε μία από της επιχειρήσεις απομάκρυνσης προσφύγων στον όρμο Σαχίμπ, στην περιοχή Καρά Μπουρούν των βορείων ακτών της Ερυθραίας, να βρει τον θάνατο ο κυβερνήτης του πλοίου, πλωτάρχης Δημήτριος Χατζίσκος από σφαίρα στο κεφάλι προερχόμενη από τη ξηρά.
Παράλληλα με τα παραπάνω, ηρωική δράση στα βάθη της Ανατολίας έχει η Ναυτική Αεροπορία που με τα λεγόμενα “Ναυτικά Σμήνη Μετώπου” ακολουθούσε κατά πόδας τον Ελληνικό Στρατό φωτογραφίζοντας και βομβαρδίζοντας αποτελεσματικά τις κεμαλικές θέσεις.
Σημείωση: Στην κεντρική φωτογραφία του άρθρου: Ο πλωτάρχης Δημήτριος Χατζίσκος, ο οποίος πέθανε ηρωικά από σφαίρα στην χερσόνησο της Ερυθραίας στην προσπάθειά του να διασώσει χιλιάδες πρόσφυγες που αναζητούσαν ένα καράβι για να ξεφύγουν από την σφαγή των Τούρκων.
About Post Author
