Ο Ερντογάν αποκαλύπτει την αδυναμία των ηγετών της περιοχής
David Gardner
Financial Times
Μετά από σχεδόν δυο δεκαετίες στην εξουσία, πρώτα ως πρωθυπουργός και στη συνέχεια ως πρόεδρος, ο Recep Tayyip Erdogan έχει κυριαρχήσει στη σύγχρονη Τουρκία. Η μυστηριακή αύρα του στο εσωτερικό έχει διαβρωθεί από τον αυταρχισμό του και από την ελαττούμενη ικανότητά του να παρέχει ευημερία στους θρησκόληπτους και συντηρητικούς ακόλουθούς του. Στις τοπικές εκλογές του 2019 έχασε τις μεγάλες πόλεις της χώρας, περιλαμβανομένης της Κωνσταντινούπολης και της Άγκυρας, αποδεικνύοντας πως είναι πολιτικά θνητός.
Όμως ακόμα και αν ο Erdogan χάνει κάποια από τη μαγεία του στην Τουρκία, είναι μακράν ο δημοφιλέστερος ηγέτης στον περισσότερο Αραβικό κόσμο, σύμφωνα με δημοσκόπηση του Αραβικού Βαρόμετρου που δημοσιοποιήθηκε την περασμένη εβδομάδα.
Αυτό μπορεί να φαίνεται παράδοξο. Πολλοί έχουν πιστέψει πως κανένας ηγέτης της Τουρκίας, κληρονόμος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που εξουσίασε τα Αραβικά εδάφη για περισσότερο από τέσσερις αιώνες, δεν θα μπορούσε να χαίρει ενός τέτοιου επιπέδου αραβικής εκτίμησης. Ακόμα περισσότερο στην περίπτωση του Erdogan, ο οποίος τακτικά πετάει στις νέο-οθωμανικές φαντασιώσεις του –όπως δείχνουν οι χάρτες που εμφανίζονται κατά καιρούς που δείχνουν λεπτομερώς τις τουρκιές διεκδικήσεις σε Συριακά και Ιρακινά εδάφη– και καταλαμβάνει τέσσερις θύλακες στη βόρεια Συρία από το 2016.
Αλλά το Αραβικό Βαρόμετρο, ένα καθιερωμένο δίκτυο ερευνών στην περιοχή με αμφιλεγόμενες στατιστικές, αποκαλύπτει συνεχώς κορυφαίες επιδόσεις για τον Erdogan και μόλις έκανε δημοσκόπηση σε περισσότερους από 20.000 ανθρώπους για να το επιβεβαιώσει. Οι βασικοί του περιφερειακοί αντίπαλοι, ο πρίγκηπας διάδοχος και ο de facto ηγέτης της Σαουδικής Αραβίας Mohammed bin Salman και ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν Ayatollah Ali Khamenei, βρίσκονται πίσω του στις επιδόσεις. Κάποιοι πιθανοί λόγοι για αυτό είναι θετικοί, άλλοι όμως είναι ανησυχητικοί.
Έχοντας τόσο συχνά στερηθεί τη δύναμή τους από αυταρχικούς ηγέτες, οι Άραβες πολίτες έχουν δείξει μια αδυναμία για λαϊκιστές ήρωες. Ο θρυλικός Αιγύπτιος ηγέτης Gamal Abdel Masser, για παράδειγμα, υπνώτισε τον Αραβικό κόσμο με την παναραβική εθνικιστική οφθαλμαπάτη του, μεταξύ την κατάληψη της Διώρυγας του Σουέζ το 1956 και της ντροπιαστικής ήττας των Αράβων στον Πόλεμο των Έξι Ημερών με το Ισραήλ το 1967.
Οι φιλοδοξίες του Erdogan διογκώθηκαν πέραν των συνόρων του εν μέρει λόγω των αναταράξεων της περασμένης δεκαετίας στα Αραβικά εδάφη. Αλλά εν μέρει και λόγω της δραματικής έλλειψης mainstream Σουνιτικής Αραβικής ηγεσίας, σε μια περίοδο που το (περσικό) Ιράν σφυρηλατεί έναν Σιιτικό Αραβικό άξονα στην Εγγύς Ανατολή μέχρι τη Μεσόγειο. Το όνειρο των παλαιών Οθωμανικών εδαφών, σε συνδυασμό με μια αλυσίδα Αραβικών εξεγέρσεων που αρχικά έδωσαν ώθηση στα ισλαμιστικά κόμματα, φαίνεται πως ενώθηκαν με τις φιλοδοξίες του να γίνει ο ανώτατος Σουνίτης Μουσουλμάνος ηγέτης.
Το φθινόπωρο της λεγόμενης Αραβικής άνοιξης του 2011, οι επισκέψεις του Erdogan στην Τυνησία, το Κάϊρο και την Τρίπολη ήταν μια θριαμβευτική πρόοδος. Η σθεναρή στήριξή του προς του Παλαιστίνιους για κάποιο διάστημα έκανε το Tayyip ένα δημοφιλές όνομα για τα αγόρια στη Γάζα. Το πραξικόπημα του 2013 κατά της στηριζόμενης από την Άγκυρα Μουσουλμανικής Αδελφότητας στην Αίγυπτο και μια δεκαετία εμφυλίου πολέμου στη Λιβύη και στη Συρία, θόλωσαν κάπως την αίγλη του Erdogan, αλλά δεν την έσβησαν.
Η επιταχυνόμενη στροφή του στον ολοκληρωτισμό, με την κατάργηση του κοινοβουλευτικού συστήματος της Τουρκίας προκειμένου να κυβερνήσει ως νέος Σουλτάνος, και οι εκκαθαρίσεις στην κυβέρνηση και στα κόμματα και η καταστολή των αντιφρονούντων, είναι μαύρα σημάδια. Ωστόσο, τα μαύρα αυτά σημάδια έγιναν γκρι μετά την απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος του 2016, που έβγαλε τους ακόλουθούς του στους δρόμους και στην οποία πολλοί Τούρκοι κα Άραβες πιστεύουν πως είχαν ρόλο οι ΗΠΑ και η Ευρώπη.
Οι σφοδρές αντιπαραθέσεις με τις ΗΠΑ και την ΕΕ, καθώς και η έχθρα του Τούρκου προέδρου με τους αυταρχικούς ηγέτες της Σαουδικής Αραβίας, της Αιγύπτου, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της δικτατορίας Assad στη Συρία, δεν βλάπτουν τον άνδρα που στα μάτια πολλών Αράβων νομιμοποιείται ως νικητής περισσότερων από δέκα εκλογικών αναμετρήσεων.
Η Αραβική κοινή γνώμη φαίνεται επίσης να θαυμάζει την αυξανόμενη συμπάθεια του Erdogan προς τη σκληρή δύναμη, και το ότι αψηφά όχι μόνο το Ισραήλ, αλλά και τις ΗΠΑ. Χρησιμοποιώντας drones, ενόπλους και μισθοφόρους καθώς και τουρκικές δυνάμεις, άλλαξε τα δεδομένα στον εμφύλιο πόλεμο στη Λιβύη, βοήθησε το Αζερμπαϊτζάν να κατακτήσει διαφιλονικούμενο έδαφος από την Αρμενία και βάζει ρίζες στη βόρεια Συρία σε περιοχές από τις οποίες η Άγκυρα απωθεί υποστηριζόμενους από τις ΗΠΑ Κούρδους μαχητές. Εκεί που η Τουρκία βλέπει δικαιωματική διεκδίκηση εθνικής επιρροής, οι σύμμαχοί της στο ΝΑΤΟ ανησυχούν για μια νέο-Οθωμανική ώθηση για περιφερειακή ηγεμονία.
Η χρήση ήπιας ισχύος από τον Erdogan περιλαμβάνει οχήματα όπως δημοφιλείς σαπουνόπερες, συχνά με Οθωμανικό αφήγημα. Αλλά άλλες κινήσεις –όπως η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί- είναι επιζήμιες. Οξύνουν τη Σουνιτική, εθνοτική Τουρκική και σκληροπυρηνική Ισλαμιστική εθνικιστική ταυτότητα του καθεστώτος Erdogan.
