Περί Ισλάμ και πώς οι Τούρκοι τελικά χρησιμοποιούν τις διδαχές του κατά το δοκούν
της Δρ Άννας Κωνσταντινίδου*
Ιστορικός- Διεθνολόγος
Τα τελευταία χρόνια ακούμε όρους, όπως ριζοσπαστικοποίηση του Ισλαμ, Πολιτικό Ισλάμ, τζιχαντισμός, τάγματα, κινήματα ισλαμικά κτλ. Πολλές φορές, ακόμα και στο δημόσιο λόγο, ταυτίζεται από επιστήμονες η διάσταση του Πολιτικού Ισλαμ με το ριζοσπαστισμό του Ισλάμ. Είναι άραγε το ίδιο και το αυτό; Και ένα δεύτερο και ουσιώδες ερώτημα που προκύπτει είναι, κατά πόσο οι Τούρκοι, αν και σουνίτες, τηρούν κατά γράμμα τις διδαχές του Κορανίου;
Συγχρόνως, δε, οφείλουμε να καταθέσουμε πως μία θρησκεία δεν είναι εχθρός μίας άλλης θρησκείας, αλλά μία θρησκεία επειδή, όπως διαπίστωσαν ακόμα από το 18ο αιώνα οι τότε κοινωνιολόγοι (αν υφίσταται δόκιμος ο όρος) επειδή βρίσκει απήχηση στις κοινωνίες των ανθρώπων μπορεί να χρησιμοποιηθεί από τις πολιτικές εξουσίες ή από τον ίδιο το λαό ως μέσο διαμόρφωσης κοινωνισμού.
Για να καταλάβουμε ένα λαό πρέπει να τον «διαβάσουμε» και να μελετήσουμε τις αρχές του. Το Ισλάμ αφενός δεν πρέπει να ταυτίζεται με τους Τούρκους και όπως αυτοί το έχουν σφετεριστεί διαχρονικά με σκοπό την ευόδωση της πολιτικής τους, αφετέρου τη συγκεκριμένη θρησκεία είναι επιβεβλημένο να την αντιμετωπίζουμε όπως οποιαδήποτε άλλη θρησκεία, καθώς εκτός των άλλων δεν αφορά την πίστη μόνο των Τούρκων, αλλά οι γείτονές μας είναι οι παραφραστές της πραγματικής διάστασης του εν λόγω θρησκεύματος.
Και επειδή η εκμάθηση του Ισλάμ δεν μπορεί να μελετηθεί και να ερευνηθεί μέσα από μία ανάρτηση, όσοι πραγματικά ενδιαφέρονται να μάθουν την πραγματική διάσταση της εν λόγω θρησκείας και να μην την αντιμετωπίζουν στη βάση φοβικών συνδρόμων ή ταυτιζόμενη με την τουρκική πολιτική, θα πρότεινα να διαβάσουν «Ιστορία των Θρησκευμάτων- Δεύτερος Τόμος- Το Ισλάμ» του Γρηγόριου Ζιάκα ως ένα πρώτο βήμα, καθώς περικλείει ουσιαστικά μεταφρασμένο και ερμηνευμένο το Κοράνι… Επίσης πολύ αξιόλογο βιβλίο είναι αυτό του Χρήστου Χαλαζιά με τίτλο «Πολιτικό Ισλάμ».
Όσοι είχαμε την ευκαιρία να διδαχθούμε κατά τη διάρκεια των σπουδών μας τη θρησκεία των Μουσουλμάνων, είμαστε σε θέση να κατανοήσουμε με πόσο αμείλικτο και υποτιμητικό τρόπο οι Τούρκοι, που υποτίθεται ότι ασπάζονται το ορθόδοξο δόγμα του Ισλάμ, χρησιμοποιούν τη Μουσουλμανική Θρησκεία.
Θα πούμε πολύ βασικά στοιχεία, ιδιαίτερα κατανοητά και σε καμία περίπτωση «τεχνικής» θρησκευτικής διάστασης, ώστε να παύσουμε ή έστω να περιορίσουμε με φοβικό τρόπο να αντιμετωπίζουμε μία θρησκεία, αλλά κυρίως να διαπιστώσουμε τα λάθη που γίνονται ακόμα και από επιστήμονες εγνωσμένου κύρους, όταν μιλάνε από δημόσιο βήμα για το Ισλάμ. Και καλό θα είναι για τη συγκεκριμένη θρησκεία, επειδή είναι «δύσκολοι οι καιροί» και ο θρησκευτικός και κοινωνικός «εντυπωσιασμός» περιττεύει, να μιλούν μόνο οι γνωρίζοντες, δηλαδή όσοι την έχουν μελετήσει.
Η λέξη Ισλάμ είναι απαρέμφατο του ρήματος aslama, το οποίο αποτελεί τη λεγόμενη τέταρτη ρίζα του ρήματος salima και σημαίνει το «υποτάσσεσθαι και αφοσιούσθαι και εγκαταλείπειν εαυτόν (τω Θεώ απολύτως)». Το επίρρημα «απολύτως» εξυπακούεται ως βασικό, συστατικό στοιχείο του ρήματος που δίνει έμφαση στο περιεχόμενό του. Επομένως, το Ισλαμ σε ελεύθερη απόδοση σημαίνει : απόλυτη αφοσίωση και υποταγή στο Θεό και το θέλημά του. Η μετοχή του ρήματος αυτού είναι muslim και σημαίνει απολύτως αφοσιωμένος και υποταγμένος στο Θεό και επομένως πιστός (σε ευρύτερο πλαίσιο).
Οι Μουσουλμάνοι απορρίπτουν τον όρο Μωαμεθανισμός, ο οποίος χρησιμοποιείται κυρίως από χριστιανούς συγγραφείς, διότι πιστεύουν ότι η θρησκεία δεν είναι δημιούργημα του προφήτη Μωάμεθ, αλλά αποκάλυψη του Θεού την οποία φανέρωσε στο δούλο του (εννοείται ο Μωάμεθ) όχι απευθείας, αλλά μέσω του Αρχαγγέλου Γαβριήλ (ένα πρώτο στοιχείο, ο άγγελος Γαβριήλ, γιατί το Ισλάμ οφείλει να σέβεται τις βιβλικες θρησκείες).
Αν και ο ιδρυτής είναι ο Μωάμεθ, που γύρω στο 610 μ.Χ άρχισε να κηρύττει στη Μέκκα την πίστη στο Θεό, και η γέννηση της θρησκείας αυτής είναι στενά συνδεδεμένη με την πολιτική, κοινωνική και ιδεολογική εξέλιξη και ζωή του ιδρυτού της, γι’αυτό και η διάστασή της προσλαμβάνει κοσμικά στοιχεία, ωστόσο όμως η μελέτη του κορανικού κηρύγματος οδηγεί στη διαπίστωση ότι ο Άραβας προφήτης, όντας πολύ καλός γνώστης των βιβλικών διδασκαλιών προσπάθησε το κήρυγμά του να το εναρμονίσει στο ίδιο πλαίσιο της βιβλικής παράδοσης. Γιατί ας μην ξεχνάμε ότι η Παλαιά Διαθήκη, τόσο για τους Χριστιανούς όσο και τους Εβραίους έχει κοινή θρησκειολογική ρίζα.
Για να καταλάβουμε γιατί βρήκε απήχηση το κήρυγμα του Μωάμεθ και σε ποιες περιοχές με ταυτΌσημα φύλα με αυτόν είχε άμεση επίδραση σε σχέση με κάποιες άλλες αραβικές περιοχές (κοινωνίες) πρέπει να δούμε κατά πόσο οι συγκεκριμένες γεωγραφικές οντότητες ήταν αμιγώς αραβικές ή μεικτΈς (κατοικουμενες από Άραβες, Εβραίους ή Χριστιανούς) και επομένως πιο προσαρμοσμΈνες σε ένα μονοθεϊστικό θρησκευτικό μοντέλο πίστης και διδαχής.
Το γεγονός ότι ο Ισλαμισμός βρίσκει ακόμα και σήμερα μεγάλη απήχηση στα νεανικά – κυρίως – στρώματα, οι Κοινωνιολόγοι και Κοινωνικοί επιστήμονες κατέληξαν στη συγκεκριμένη διαπίστωση, καθώς η μουσουλμανική θρησκεία γεννήθηκε από έναν άνθρωπο, τον Μωάμεθ και ως εκ τούτου διαμόρφωσε τους κύριους «στύλους» του νέου δόγματος με βάση την καθημερινότητα των ανθρώπων. Με λίγα λόγια, το Ισλάμ έχει εκκοσμικευμένες διδαχές που γίνονται αντιληπτές από την πλειονότητα των οπαδών του, ακόμα και στην περίπτωση που οι θιασώτες του προέρχονται από τα χαμηλά, και σε πολλές περιπτώσεις απαίδευτα, κοινωνικά στρώματα. Με βάση το Κοράνι, ο Προφήτης είναι ταυτόχρονα διοικητής, οικονομολόγος, νομικός και θαυμάσιος διοργανωτής και από μόνο του αυτό το στοιχείο υποδηλώνει ότι ο Μωάμεθ ήθελε να δημιουργήσει μία εκκοσμικευμένη θρησκεία.
Και ενώ τόσο στις δύο Βιβλικές Θρησκείες όσο και στο Μουσουλμανισμό, στόχος είναι η προεργασία του ατόμου για τη μεταθανάτια ζωή, ωστόσο ο Χριστιανισμός όσο και ο Ιουδαϊσμός κάνουν λόγο για την ψυχή και την υπόσταση του ανθρώπου με διερευνητικό πνεύμα, ενώ ο Ισλαμισμός αναφέρεται σε καθημερινές πράξεις. Κι αυτό διότι, η ισλαμική θρησκεία καθώς είναι προϊόν της φιλοσοφικής αναζήτησης ενός ανθρώπου, περικλείοντας πτυχές της ζωής με κρίματα και πάθη που στο χριστιανισμό και ιουδαϊσμό θεωρούνται αμαρτήματα.
Τι πρέπει να εννοούμε με την έννοια Πολιτικό Ισλάμ; Ενώ λχ στις βιβλικές θρησκείες δεν υφίσταται η έννοια της υποταγής των ομάδων σε μία επίγεια εξουσία, αντίθετα το Ισλάμ προωθεί αυτήν την υπακοή στο λαϊκό ηγέτη. Γι’αυτό το Βιβλίο των Μουσουλμάνων περιλαμβάνει κανόνες διοικητικής, νομικής, πολιτειακής και οικογενειακής φύσης, καθώς δίνει τις βασικές συντεταγμένες που οφείλουν να εφαρμόσουν τα μέλη μίας μουσουλμανικής κοινωνίας, προκειμένου να διοικηθεί ένα ισλαμικό κράτος. Η έννοια της διοίκησης είναι προϊόν μιας Πολιτείας και ως εκ τούτου είναι αδύνατο να υφίσταται σε ένα θρησκευτικό δόγμα που αναφέρεται σε υπερβατικές διδαχές που στοχεύουν στην βελτίωση του ατόμου με σκοπό τη μεταθανάτια ζωή. Το Κοράνι προνοεί για τα ζητήματα της καθημερινότητας του ανθρώπου όπως είναι ο γάμος, οι εμπορικές συναλλαγές, η δικαιοσύνη, η ελεημοσύνη, η νηστεία και ο πόλεμος. Οπότε εκ των πραγμάτων το Ισλάμ είναι Πολιτικό από την στιγμή της γένεσής του.
Η ριζοσπαστικοποίηση του Ισλάμ τι είναι και κατά πόσο έχει σχέση με το Πολιτικό Ισλάμ;
Η έννοια του ριζοσπαστισμού κοινωνιολογικά δεν είναι νεολογισμός και δεν εφευρέθηκε για να ερμηνεύσει τον τρόπο που εξελίσσεται η Τζιχάντ, δηλαδή ο Ιερός Πόλεμος κατά το Ισλάμ. Η έννοια του ριζοσπαστισμού χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στα τέλη του 18ου αι.-αρχές 19ου αι. για να ερμηνεύσει την αναγκαιότητα παροχής των δικαιωμάτων από την πολιτική εξουσία στο λαό και τη συμμετοχή του λαού στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα.
Υπό την έννοια αυτή, η ριζοσπαστικοποίηση ήταν μία παράμετρος που εκ των πραγμάτων θα λάμβανε υπόσταση στα κράτη που μετά την αποαποικιοποίηση δέχτηκαν το μεγαλύτερο όγκο μουσουλμανικού πληθυσμού, ωστόσο ο βαθμός εκδήλωσης είναι μία παράμετρος που αφορά τόσο τις ίδιες τις κοινωνίες (πόσο ανοιχτές, κλειστές, ρηξικέλευθες, πώς συμπεριφέρθηκαν ως αποικιακές δυνάμεις κτλ) που δέχτηκαν τους μουσουλμάνους όσο και από ποια κράτη, πρώην αποικίες, κατάγονταν τα άτομα αυτά. Δηλαδή πώς βίωσαν την αποικιοκρατία. Συγχρόνως δε, μία τρίτη παράμετρος πώς θα εκδηλωθεί η ριζοσπαστικοποίηση είναι πώς τα ισλαμικα κράτη της Ανατολής διαχειρίζονται το εξωγενες περιβάλλον τους (καθώς άλλο είναι το Ισλάμ της Ανατολής και άλλο το Ισλαμ της Δύσης. Αναπτύσσονται σε διαφορετικά πλαίσια και παραμέτρους).
Όσον αφορά τον Ιερό Πόλεμο (Τζιχάντ), αλλά και τη διάσταση των απίστων
Άπιστοι θεωρούνται όσοι δεν ασπάζονται το ορθόδοξο δόγμα του Ισλάμ. Και ενώ ο Μωάμεθ στην αρχή διατηρούσε στενές σχέσεις τόσο με τους χριστιανούς όσο και με τους εβραίους, προσδοκώντας (κατά τα χρόνια της Μεδίνας) να βρει έρεισμα στις κοινωνίες τους, εντούτοις όμως κάτι τέτοιο δεν στάθηκε ικανό. Και ενώ στη Sura 9, 29-33 κηρύσσει τον αδυσώπητο πόλεμο εναντίον κάθε άπιστου, ωστόσο για να μην έρθει ο Προφήτης σε πλήρη αντίθεση με την έως τότε διδασκαλία του και της ιερότητα των λαών της Παλαιάς Διαθήκης, ο ίδιος τους αποκαλεί αχάριστους απέναντι στο Θεό, ο οποίος έστειλε τον τελευταίο προφήτη του, δηλαδή αυτόν. Ωστόσο, στο Κοράνι αναφέρεται ρητά ο σεβασμός που πρέπει ο μουσουλμάνος να επιδεικνύει στη Βίβλο.
Επίσης, στο Κοράνι γίνεται λόγος ότι δεν επιτρέπεται ο βίαιος εξισλαμισμός, παρά μόνο ο προσηλυτισμός μέσω της διδασκαλίας. Συγχρόνως δε, επειδή το Ισλάμ, λόγω της πολιτικής πτυχής του ήταν μία εξελισσόμενη κοινωνιολογικά θρησκεία, η Τζιχάντ, δηλαδή ο Ιερός Πόλεμος στρέφεται κυρίως στα μουσουλμανικά δόγματα και αιρέσεις που δεν ασπάζονται το ορθόδοξο δόγμα. Αφενός γι’αυτό και οι περισσότεροι Άραβες είναι Σουνίτες, αφετέρου οι Σουλτάνοι μόλις τον 17ο αιώνα υιοθέτησαν το σουνιτικό δόγμα, καθώς στην πλειονότητά τους ασπάζονταν, αλλά συνέχισαν ακόμα και τότε να είναι οπαδοί θρησκευτικών ταγμάτων.
Όπως καταλαβαίνουμε, σε ό, τι μπορέσαμε να πούμε και να σκιαγραφήσουμε για το Ισλαμ, οι Τούρκοι χρησιμοποιούν τις διδαχές του κατά το δοκούν και όχι πάντως, όπως οφείλει να πράττει ο πραγματικός Μουσουλμάνος που πρέπει να σέβεται τις βιβλικές θρησκείες.
*Η Δρ Άννα Κωνσταντινίδου είναι Ιστορικός- Διεθνολόγος, Διδάκτωρ Δημοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήμης της Νομικής Σχολής ΑΠΘ, ερευνήτρια της ίδιας Σχολής, Εξωτερική Συνεργάτιδα της Ανώτατης Διακλαδικής Σχολής Πολέμου και μέλος και ερευνήτρια του Ελληνικού Ινστιτούτου Στρατηγικών Μελετών (ΕΛ.Ι.Σ.ΜΕ.).
