Ο εμβολιασμός ως πολιτικο-κοινωνικό εθιμοτυπικό δήλωσης υποταγής: Συνοπτική μελέτη και κρίση των αποφάσεων για παραχώρηση «προνομίων» στους εμβολιασμένους

Γράφει ο Δρ Δημήτριος Γκίκας

Εισαγωγή

Σε εκπομπή του «Δικτύου Πολιτών» στον Έρευνα Press Web Radio, που αφορούσε (και) στο κατά πόσο συνιστά παραβίαση προσωπικών δεδομένων το γεγονός ότι, στα πλαίσια του ελέγχου των ψηφιακών πιστοποιητικών εμβολιασμού, μια ιδιωτική εταιρεία μπορεί να έχει πρόσβαση σε ευαίσθητα δεδομένα, όπως είναι τα ιατρικά, διαπίστωσα ότι υπήρξε ένα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον από μεριάς των ακροατών. Είναι εύλογο, καθώς τις τελευταίες ημέρες γίνεται λόγος για τα πολυθρύλητα «προνόμια» προς τους εμβολιασμένους και για τον απεχθή διαχωρισμό (σα να μην μας έφταναν όλοι οι άλλοι…) της κοινωνίας μας σε δύο «στρατόπεδα», αυτό των εμβολιασμένων και αυτό των ανεμβολίαστων.

Η «δημοσιογραφική» πλευρά του θέματος

Η προβολή της αναγκαιότητας του εμβολιασμού, δυστυχώς έχει οδηγήσει σε ακραίες καταστάσεις «γηπεδοποίησης» και διαχωρισμού των συμπολιτών μας σε φανατικούς οπαδούς της μιας ή της άλλης «παράταξης», καταστάσεις που «συντηρεί», μάλλον εσκεμμένα, ένα μεγάλο μέρος των Ελληνικών ΜΜΕ. Να σημειώσω ότι καθόλου δεν με εξέπληξε προσωπικά η πρόσφατη κατάταξη των Ελληνικών ΜΜΕ στις τελευταίες θέσεις της Ευρώπης, όσον αφορά στην αξιοπιστία της πληροφορίας που παρέχεται από αυτά. Ενδεικτικό παράδειγμα αυτής της αναξιοπιστίας είναι ο τρόπος που διαχειρίζονται τα ΜΜΜΕ τις ειδήσεις που αφορούν στην αποτελεσματικότητα των εμβολίων έναντι της νέας «Ινδικής» λεγόμενης μετάλλαξης. Ενώ τα περισσότερα Ευρωπαϊκά Ειδησεογραφικά Μέσα αναπαράγουν την είδηση με το σκεπτικό ότι η συγκεκριμένη μετάλλαξη έχει προβληματίσει όλους τους επιστήμονες παγκοσμίως, καθώς ακόμα και στο Ισραήλ όπου ο εμβολιασμός είναι σχεδόν καθολικός, μέρος του πληθυσμού νόσησε από αυτή τη μετάλλαξη αν και έχει εμβολιαστεί πλήρως, στην Ελλάδα αρχικά δεν αναφέρθηκε καν, επί πολλές ημέρες, η είδηση και, ακόμα και σήμερα, όπου κάποια Μέσα τελικά την ανέφεραν, η είδηση αναπαράγεται με τη λογική ότι όλα τα εμβόλια μπορούν να την «καλύψουν» και μάλιστα σε μεγάλα ποσοστά.

Ο εμβολιασμός ως Μελέτη Περίπτωσης και το «εθιμοτυπικό δήλωσης υποταγής»

Ο εμβολιασμός για την αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού και ο τρόπος που προβάλλεται συνιστά, θεωρώ, μια Μελέτη Περίπτωσης (Case Study) για τις μελλοντικές γενιές. Άνθρωποι καθ’ όλα φυσιολογικοί εμφανίζουν χαρακτηριστικά Αισώπειας «κολοβής αλεπούς»[1], δεν διστάζουν να χρησιμοποιήσουν τακτικές εκφοβισμού (Bullying) ακόμα και στους εργασιακούς χώρους, χαρακτηρίζοντας ως επικίνδυνους και απομονώνοντας όσους δεν έχουν ακόμα εμβολιαστεί, και γενικότερα συμπεριφέρονται αγελαία, αναρτώντας ακόμα και φωτογραφίες τους  στα Social Media την ώρα που εμβολιάζονται, προβαίνοντας σε μια έμπρακτη ανάγκη επίδειξης μιας πολύ συγκεκριμένης «νόρμας», σε ένα είδος εθιμοτυπικού δήλωσης υποταγής.

Τι ονομάζω  εθιμοτυπικό δήλωσης υποταγής; Πρόκειται για μία πράξη, την οποία συναντάμε πολύ συχνά σε περιπτώσεις όπου υφίσταται κάποια μορφής πολιτική/στρατιωτική/ψυχολογική άσκηση βίας, όπου οι άνθρωποι που βρίσκονται σε θέση θύματος εκφράζουν με κάθε πρόσφορο τρόπο την εκούσια υποταγή τους στους θύτες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού υπήρξε η συμπεριφορά πολλών κατεχόμενων λαών στους Γερμανούς, κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, απέναντι στον ναζιστικό χαιρετισμό. Παρότι δεν επιβαλλόταν σε όλες τις περιπτώσεις, πολλοί από αυτούς που βρίσκονταν υπό κατοχή, όταν, περπατώντας στον δρόμο, συναντούσαν Γερμανικές περιπόλους ή στρατιωτικούς με στολή που απλώς περνούσαν από μπροστά τους, χαιρετούσαν ναζιστικά, από φόβο μήπως τους επιβληθεί κάποια τιμωρία ή συρθούν στο εκτελεστικό απόσπασμα. Μάλιστα, είχε παρατηρηθεί ότι ακόμα κι ένας να προέβαινε στον χαιρετισμό αυτό, ακολουθούσαν κι άλλοι, μιμούμενοι αγελαία την πράξη, υποκινούμενοι προφανώς από τον ίδιο φόβο. Ο έλεγχος δια του φόβου, κυρίαρχη επιδίωξη πολλών καθεστώτων με ολοκληρωτικά χαρακτηριστικά, βασίζεται πάντα στην ίδια αρχή: όταν φοβάσαι, συνήθως υποτάσσεσαι ευκολότερα.

Οι «ειδικοί» και ο ρόλος της επιστήμης στη διαμόρφωση συγκεκριμένων πολιτικών status quo

Διαπίστωσα, επίσης ότι  μια μερίδα ανθρώπων δεν εννοούν να κατανοήσουν ότι η ειρωνική ερώτηση του τύπου «είστε γιατρός κύριε;» δεν είναι τίποτε περισσότερο από μια κατασκευασμένη ανοησία.

Έχω ξαναπεί ότι καμία – μα καμία! – κρίση δεν είναι μονοδιάστατη. Το είχα επισημάνει και στην περίοδο της οικονομικής κρίσης, το επισημαίνω και τώρα στην υγειονομική κρίση που διανύουμε. Δεν χρειάζεται, λοιπόν να είμαι γιατρός για να διατυπώσω επιφυλάξεις για τα μέτρα που λαμβάνονται για την αντιμετώπιση της κρίσης, πρώτον διότι τα μέτρα αυτά ποτέ δεν στηρίζονται μόνο και αποκλειστικά σε ιατρικές αποφάσεις, δεύτερον διότι ακόμα και η ιατρική επιστήμη, όπως όλες, βρίθουν από παρερμηνείες, λανθασμένες διαγνώσεις, παραποιημένες έρευνες λόγω εσφαλμένων συσχετισμών των δεδομένων κ.ο.κ. Επιπλέον, όταν μιλάμε για το αν παραβιάζονται ή όχι τα προσωπικά δεδομένα πολιτών,  που ανακινήσαμε στην εκπομπή που αναφέραμε παραπάνω, κανείς γιατρός δεν μπορεί να διατυπώσει θέσεις για τέτοια θέματα. Θα ήταν πολύ εύκολο, με την ίδια ειρωνεία, να αντιγυρίσω την ερώτηση σε κάποιους ως «είστε δικηγόρος, κύριε;» ή «είστε πολιτικός επιστήμονας, κύριε;» ή «είστε επιστημολόγος, κύριε;». Όμως, η ουσία δεν είναι αυτή.

Η ουσία βρίσκεται σε δύο πολύ συγκεκριμένα ερωτήματα:
Α. Μπορεί η επιστήμη και σε ποιο βαθμό να υπηρετεί κρατικές σκοπιμότητες ή οικονομικές συνδιαλλαγές;
Β. Μπορεί μια δημοκρατία να «τεντωθεί» σε σημείο να παραβιαστούν θεμελιώδη δικαιώματα;

Η χρήση της επιστήμης προκειμένου να εξυπηρετηθούν κρατικές σκοπιμότητες ή το είδος της σχέσης μεταξύ επιστήμης/επιστήμονα με οικονομικά συμφέροντα, ούτε καινούργιο είναι, ούτε περιορισμένης έκτασης φαινόμενο είναι. Αντιθέτως, η σύγχρονη εποχή θεωρεί δεδομένα και τα δύο. Δυστυχώς, όμως στην ιστορία έχουν συμβεί ακραίες καταστάσεις που οδήγησαν σε μελανές σελίδες την ίδια την ανθρωπότητα. Στη Ναζιστική Γερμανία, η επιστήμη υπήρξε όχημα ακόμα και για την «τεκμηρίωση» ακραίων ρατσιστικών συμπεριφορών, ενώ γενικά ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος υπήρξε η «συνθήκη» για να αναδειχθεί η επικινδυνότητα του να χρησιμοποιείς την επιστήμη ως «όπλο» της μιας ή της άλλης πλευράς. Η Χιροσίμα και το Ναγκασάκι είναι από τα πλέον χαρακτηριστικά και αποτροπιαστικά παραδείγματα αυτού του κινδύνου.

Το ίδιο, βέβαια συμβαίνει και με την οικονομική διάσταση της επιστημονικής εξέλιξης. Η φαρμακοβιομηχανία συνιστά μια από τις κορυφαίες οικονομικές παραγωγικές δυνάμεις παγκοσμίως, με ιλιγγιώδη ποσά κέρδους. Δεν είναι ούτε μια αθώα βιομηχανία, ούτε βέβαια η επιστήμη της ιατρικής και των παραπλήσιων κλάδων που την λειτουργούν εργάζονται με κριτήρια αμιγώς ανθρωπιστικά. Η περίπτωση της θαλιδομίδης είναι από τα πιο κραυγαλέα παραδείγματα του πόσο τραγικές συνέπειες μπορεί να έχει η βιασύνη στην παραγωγή και κατανάλωση ενός φαρμάκου, προκειμένου να εξασφαλιστούν τα μεγαλύτερα δυνατά κέρδη. Το ίδιο συνέβη και με υπερπροβεβλημένα αντιβιοτικά της δεκαετίας του ’70, τα οποία προκάλεσαν, στην Ελλάδα μόνο, εκατοντάδες χιλιάδες περιπτώσεις νευροαισθητήριας βαρηκοΐας σε παιδιά (σημερινούς ενήλικες) που είναι καταδικασμένοι πλέον να ζουν με μόνιμο πρόβλημα ακοής.

Τα παραπάνω είναι παραδείγματα του πόσο επικίνδυνο είναι να θεωρήσουμε την (κάθε) επιστήμη ως το μονοπώλιο στην οριοθέτηση ανθρωπίνων δραστηριοτήτων – της πολιτικής συμπεριλαμβανομένης. Το να ορίζεις το πλαίσιο λειτουργίας μιας πολιτείας με βάση μια μονοδιάστατη αντιμετώπιση εκ μέρους μιας και μόνο επιστήμης, αυτό ακόμα και ο Πλάτων που θεωρούσε ότι η πολιτεία θα πρέπει να διοικείται από μια ελίτ διανοούμενων, θα το αρνούνταν. Η οικονομική κατάρρευση λόγω της εφαρμογής Μνημονίων που πρότειναν, λίγα χρόνια πριν, κάποιοι «ειδικοί» είναι ενδεικτικό του πόσο λανθασμένη και καταστροφική ως διαδικασία είναι η παράδοση άνευ όρων της πολιτικής σε «ειδικούς» που λειτουργούν με γνώμονα το κέρδος και θεωρούν τον άνθρωπο ως μετρήσιμη μονάδα, οικονομικό αγαθό.

Επίλογος

Τι σημαίνουν τα παραπάνω για το θέμα που ανακινήσαμε στην αρχή; Ότι ο υγειονομικός κίνδυνος (υπαρκτός και κρίσιμος) δεν δικαιολογεί μέτρα που διαμορφώνουν συνθήκες ολοκληρωτισμού, διάκρισης μεταξύ ανθρώπων σε «πρόβατα» κι «ερίφια» ή καταπατούν θεμελιώδη δικαιώματα. Η δημοκρατία δεν είναι πουλοβεράκι «ράβε – ξήλωνε» που πλέκει η γιαγιάκα ανάλογα με το ύψος των εγγονών της, ούτε λειτουργεί ως κοστούμι που το φοράμε ανάλογα με την περίσταση. Η δημοκρατία εδράζεται σε θεμέλια που τη διακρίνουν απ’ όλα τα υπόλοιπα πολιτεύματα και δεν δέχεται «χώρες – ασθενείς στο χειρουργικό τραπέζι» – οι θιασώτες τέτοιων καθεστώτων είναι πάντα ίδιοι, όπως κι αν αυτοαποκαλούνται.

Η υγειονομική κρίση δοκιμάζει τις αντοχές της δημοκρατίας, διότι οι τρόποι που επιλέγονται για την αντιμετώπισή της έχουν, μέχρι στιγμής, διαμορφώσει όχι απλά ένα καθεστώς, αλλά μια ολόκληρη στάση ζωής που χαρακτηρίζεται από σκοταδιστικά στοιχεία, τα οποία δεν θα παρέλθουν εύκολα, ακόμα κι αν αύριο η πανδημία εξαφανιζόταν. Διότι οι συνθήκες ζωής και η κουλτούρα που επιβάλλονται με αφορμή τέτοιες κρίσεις σπάνια εγκαταλείπονται, ακόμα κι όταν η κρίση αυτή κάποτε τελειώσει…

[1] Κατά τον γνωστό μύθο του Αισώπου, μια αλεπού, όταν ύστερα από ατύχημα έχασε την ουρά της κι έμεινε κολοβή, προσπαθούσε να πείσει και τις άλλες αλεπούδες να κόψουν κι εκείνες την ουρά τους, παραθέτοντας διάφορα επιχειρήματα περί του πόσο καλό είναι να μην έχουν ουρές. Θα τα κατάφερνε, αν δεν βρισκόταν μία μεγάλης ηλικίας αλεπού να «ξυπνήσει» και τις υπόλοιπες και να τις γλιτώσει από μια καταστροφική, μη αναστρέψιμη για κείνες πράξη.