Η στρατηγική εθνικής ασφάλειας της Ρωσίας: Ένα μανιφέστο για μια νέα εποχή

Dmitri Trenin

Carnegie Moscow Center  

Η νέα, 44σελιδη στρατηγική εθνικής ασφάλειας της Ρωσίας που υπεγράφη από τον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν στις 2 Ιουλίου, είναι ένα αξιοσημείωτο έγγραφο. Είναι πολύ περισσότερο από ένα update του προηγουμένου εγγράφου, που υιοθετήθηκε το 2015. Τότε, οι σχέσεις με τη Δύση είχαν ήδη επιδεινωθεί κατακόρυφα ως αποτέλεσμα της ουκρανικής κρίσης, αλλά και πάλι, θεωρούνταν ότι “σώζονται”. Μεγάλο μέρος της φιλελεύθερης φρασεολογίας που κληρονομήθηκε από τη δεκαετία του 90, εξακολουθούσε να ισχύει. Και ο κόσμος έμοιαζε λίγο-πολύ ενωμένος. Η τωρινή εκδοχή της ομολογουμένως πιο σημαντικής δήλωσης της στρατηγικής του Κρεμλίνου -που καλύπτει όχι μόνο θέματα εθνικής ασφάλειας, αλλά και μια ολόκληρη σειρά από άλλα, από την οικονομία και το περιβάλλον και τις αξίες μέχρι την άμυνα -είναι ένα μανιφέστο μιας διαφορετικής εποχής. Μιας εποχής που να προσδιορίζεται από την ολοένα και πιο έντονη αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους. Μια επιστροφή στις παραδοσιακές ρωσικές αξίες, και την κρίσιμη σημασία για το μέλλον της Ρωσίας σε θέματα όπως η τεχνολογία και το κλίμα.

Η στρατηγική, παρουσιάζει μια εικόνα ενός κόσμου που βρίσκεται σε διαδικασία μετασχηματισμού και αναταραχής. Η ηγεμονία της Δύσης, καταλήγει, βρίσκεται στο τέλος της, αλλά αυτό οδηγεί σε περισσότερες συγκρούσεις και πιο σοβαρές. Αυτός ο συνδυασμός ιστορικής αισιοδοξίας (το επικείμενο τέλος της δυτικής ηγεμονίας) και βαθιάς ανησυχία (καθώς χάνει, η Δύση θα αντεπιτεθεί με ακόμη περισσότερη αγριότητα), θυμίζει αόριστα το διάσημο δόγμα του Στάλιν για όξυνση της εργατικής πάλης στον δρόμο προς τον σοσιαλισμό. Οικονομικά, η Ρωσία αντιμετωπίζει αθέμιτο ανταγωνισμό με τη μορφή διάφορων περιορισμών που στόχο έχουν να την καταστρέψουν και να την κρατήσουν πίσω. Σε ό,τι αφορά στην ασφάλεια, η χρήση βίας αποτελεί αυξανόμενη απειλή. Στον τομέα της ηθικής, οι παραδοσιακές αξίες της Ρωσίας και η ιστορική κληρονομιά της βρίσκονται υπό επίθεση. Στην εγχώρια πολιτική, η Ρωσία πρέπει να αντιμετωπίσει τους διεθνείς μηχανισμούς που στόχο έχουν να προκαλέσουν μακροπρόθεσμη αστάθεια στη χώρα. Αυτό το εξωτερικό περιβάλλον γεμάτο με αυξανόμενες απειλές και ανασφάλειες, θεωρείται ως μια εποχή, παρά ένα επεισόδιο.

Σε αυτό το απογοητευτικό πλαίσιο, το κεντρικό χαρακτηριστικό της στρατηγικής είναι η εστίαση της στην ίδια τη Ρωσία: τα δημογραφικά της, η πολιτική της σταθερότητα και κυριαρχία, εθνική συμφωνία και αρμονία, η οικονομική ανάπτυξη στη βάση νέων τεχνολογιών, η προστασία του περιβάλλοντος και η προσαρμογή στην αλλαγή του κλίματος, και τελευταίο -αλλά όχι λιγότερο σημαντικό- το πνευματικό και ηθικό κλίμα της χώρας. Αυτή η εσωτερική εστίαση ενημερώνεται από την ιστορία. Ακριβώς πριν από 30 χρόνια, η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε ακριβώς όταν η στρατιωτική της δύναμη ήταν στο αποκορύφωμα της, και όχι ως αποτέλεσμα μιας ξένης εισβολής. Έχοντας προσφάτως ανακτήσει το status μεγάλης δύναμης της χώρας κια έχοντας μεταρρυθμίσει και επανεξοπλίσει τον στρατό της με επιτυχία, η ρωσική ηγεσία έχει κάθε λόγο τώρα να στραφεί στο εσωτερικό για να αντιμετωπίσει τις αδυναμίες, τις ανισορροπίες και τις ανισότητες της εσωτερικής κατάστασης της χώρας.

Το paper περιγράφει μια μακρά σειρά μέτρων για την αντιμετώπιση πολλών εσωτερικών ζητημάτων, από την αύξηση της φτώχειας και τη συνεχιζόμενη εξάρτηση από εισαγόμενη τεχνολογία, μέχρι την έλευση της πράσινης ενέργειας και την απώλεια του τεχνολογικού και εκπαιδευτικού πλεονεκτήματος της σοβιετικής εποχής. Αυτό σίγουρα έχει νόημα. Πράγματι, η πρόσφατη ανακάλυψη από το Κρεμλίνο της κλιματικής αλλαγής ως κορυφαίο ζήτημα, είναι ένα ελπιδοφόρο σημάδι ότι η Ρωσία ξεπερνά την προηγούμενη άρνηση της στο πρόβλημα, μαζί με τις υπερβολικές προσδοκίες για την υπόσχεση της υπερθέρμανσης του πλανήτη σε μια κατά κύριο λόγο κρύα χώρα. Σε τελική ανάλυση, η προηγούμενη υιοθέτηση της ψηφιοποίησης έχει δώσει μια μεγάλη ώθηση στην εξάπλωση των ψηφιακών υπηρεσιών σε όλη τη Ρωσία.

Η στρατηγική δεν αγνοεί τις ηθικές πτυχές της εθνικής ασφάλειας. Παρέχει μια λίστα παραδοσιακών ρωσικών αξιών και τις συζητάει σε βάθος. Θεωρεί ότι αυτές οι αξίες δέχονται επίθεση μέσω της δυτικοποίησης, η οποία απειλεί να αρπάξει από τους Ρώσους την πολιτιστική τους κυριαρχία, και μέσω προσπαθειών να κακοποιήσει τη Ρωσία ξαναγράφοντας την ιστορία. Συνοπτικά, το έγγραφο σηματοδοτεί ένα σημαντικό ορόσημο της επίσημης εγκατάλειψης της φιλελεύθερης φρασεολογίας της δεκαετίας του 1990, και της αντικατάστασης της με έναν ηθικό κώδικα που έχει τις ρίζες του στις παραδόσεις της χώρας. Ωστόσο εδώ, η στρατηγική χάνει ένα βασικό σημείο της ρίζας των πολλών οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων της Ρωσίας: η εκτεταμένη απουσία οποιωνδήποτε αξιών, εκτός από καθαρά υλιστικές, από το μεγαλύτερο μέρος της κυβερνώσας ελίτ της χώρας. Το έγγραφο επισημαίνει ότι περνάει την ανάγκη να ξεριζωθεί η διαφθορά, αλλά το πραγματικό πρόβλημα είναι μεγαλύτερο από μια τάξη μεγέθους. Όπως καταδεικνύει κάθε μια από τα ετήσια διαγγέλματα του Προέδρου Πούτιν προς τον λαό -συμπεριλαμβανομένης της πιο πρόσφατης στις 30 Ιουνίου- η Ρωσία κυβερνάται από μια τάξη ανθρώπων οι οποίοι είναι κυρίως, αυτοεξυπηρετούμενοι, και δεν ενδιαφέρονται για τους απλούς ανθρώπους ή τη χώρα, και αντί αυτού εστιάζουν στο πώς να καταστούν πλούσιοι. Το χρήμα -ή μάλλον το μεγάλο χρήμα- έχει γίνει η υψηλότερη αξία αυτής της ομάδας, και το πιο διαβρωτικό στοιχείο της σημερινής Ρωσίας. Εκεί βρίσκεται ίσως η μεγαλύτερη ευπάθεια της σύγχρονης Ρωσίας.

Όσον αφορά την εξωτερική πολιτική, η στρατηγική είναι αρκετά ελλειπτική, αλλά δίνει μια ένδειξη για ό,τι μπορεί να περιλαμβάνει η επικείμενη ιδέα εξωτερικής πολιτικής. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και ορισμένοι από τους συμμάχους τους στο ΝΑΤΟ είναι πλέον και επίσημα εχθρικά κράτη. Οι σχέσεις με τη Δύση δεν έχουν προτεραιότητα και αυτές οι χώρες κατατάσσονται στην τελευταία θέση όσον αφορά την εγγύτητα, πίσω από τις πρώην σοβιετικές χώρες, τη Κίνα και την Ινδία- που αποτελούν στρατηγικούς συνεταίρους ,  μη δυτικά ιδρύματα όπως ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης, οι BRICS  και άλλες χώρες της Ασίας, της Λατινικής Αμερικής και της Αφρικής. Εκτός από τις στρατιωτικές αναπτύξεις των ΗΠΑ και το σύστημα συμμαχιών τους, οι γίγαντες του Διαδικτύου με έδρα τις ΗΠΑ με το εικονικό τους μονοπώλιο στη σφαίρα της πληροφορίας και το δολάριο των ΗΠΑ που κυριαρχεί στα παγκόσμια οικονομικά θεωρούνται επίσης ως μέσα που περιορίζουν τη Ρωσία.

Συνολικά, η ρωσική εθνική στρατηγική ασφάλειας 2021, επιδιώκει να προσαρμόσει τη χώρα σε έναν ακόμη διασυνδεδεμένο κόσμο κατακερματισμού και όξυνσης των διαχωρισμών, στον οποίο οι βασικές γραμμές μάχης σχεδιάζονται όχι μόνο μεταξύ των χωρών -και ούτε καν κυρίως- αλλά με αυτές. Οι νίκες και οι ήττες θα γίνουν εμφανείς κατά κύριο λόγο στο εγχώριο περιβάλλον. Επομένως, είναι το Εσωτερικό Μέτωπο που παρουσιάζει τις μεγαλύτερες προκλήσεις και εκεί πρέπει να κατευθυνθεί η κύρια ώθηση των κυβερνητικών πολιτικών.

Διαβάστε επίσης: Είναι αποδυναμωμένη οικονομικά η Ρωσία;